Πόλεμος και πείσμα για δημιουργία. Η διεθνώς διακεκριμένη σκηνοθέτις Ελλη Παπακωνσταντίνου μιλά για τη συνεργασία της με το ουκρανικό συγκρότημα NOVA OPERA και το πώς συνεχίζεται η επικοινωνία τους.
Μία εβδομάδα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η διεθνώς καταξιωμένη σκηνοθέτις Ελλη Παπακωνσταντίνου και οι συνεργάτες της είχαν προγραμματίσει να ταξιδέψουν στο Κίεβο. Εκεί θα συνέχιζαν τις πρόβες με τα μέλη της NOVA OPERA, ένα σημαντικό ουκρανικό συγκρότημα σύγχρονης μουσικής, γνωστό για τις πρωτοποριακές και πειραματικές προσεγγίσεις του. Είχαν συναντηθεί στο παρελθόν σε διεθνή φεστιβάλ, είχαν αναπτύξει «καλλιτεχνική οικειότητα» όπως χαρακτηριστικά λέει η Ελλη Παπακωνσταντίνου στο iefimerida και δούλευαν επάνω σ΄ένα πρότζεκτ με τίτλο «EROS», βασισμένο στο πλατωνικό συμπόσιο. Το έργο εστίαζε στην επιθυμία και τη σχέση ανάμεσα στον κόσμο των ιδεών και στον σύγχρονο υλικό κόσμο μέσα από μία φιλοσοφική και πολιτική οπτική. Σύμφωνα πάντα με τον αρχικό προγραμματισμό, το πρότζεκτ θα έκανε πρεμιέρα στην Ολλανδία και συγκεκριμένα στο O.Festival του Ρότερνταμ στις 21 και 22 Μαϊου ενώ αργότερα θ΄ακολουθούσε περιοδεία σε ιστορικές σκηνές της Ουκρανίας: την Εθνική Οπερα του Κιέβου, την Οπερα της Οδησσού και την αίθουσα της Φιλαρμονικής του Κάρκιφ.
«Μας πρόλαβε ο πόλεμος» λέει η Ελλη Παπακωνσταντίνου. «Λίγο πριν από την εισβολή, είχαμε επικοινωνία και βλέποντας τον κίνδυνο είχα καλέσει τους ουκρανούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα, να κάνουμε τις πρόβες εδώ. Εκείνοι δεν έβλεπαν τον λόγο ν΄αλλάξουμε τον προγραμματισμό μας. Θεωρούσαν πως ό,τι και να γίνει θα είναι περιορισμένης έκτασης και δε θα είχαμε πρόβλημα. Προσωπικά δεν ήμουν τόσο αισιόδοξη αλλά δεν μπορούσα και να επιμείνω...»
Πιάνο, μικρόφωνα και βόμβες
Τις δύο πρώτες ημέρες της εισβολής δεν υπήρχε καμία επικοινωνία μαζί τους . Την επομένη, η Ελλη Παπακωνσταντίνου έμαθε κάποια πρώτα νέα. Είχαν διασκορπιστεί σε διάφορα σημεία και προσπαθούσαν να προστατευθούν, οι ίδιοι και οι οικογένειές τους. Μία μουσικός όμως, σχεδόν δύο εβδομάδες μετά , δεν έχει δώσει ακόμη σημεία ζωής καθώς ζει σε μια περιοχή η οποία βομβαρδίζεται ανηλεώς. «Οι πληροφορίες που έχουμε είναι ότι οι άμαχοι δε μπορούν να φύγουν γιατί τους πυροβολούν μέσα στ΄αυτοκίνητα οπότε παραμένουν στα υπόγειά τους. Δεν έχουν θέρμανση, τηλέφωνο, το κρύο είναι πολύ δυνατό, γενικά οι συνθήκες είναι τρομερά δύσκολες...»
Την ίδια τραγική εικόνα μεταφέρουν στην σκηνοθέτιδα και οι καλλιτέχνες με τους οποίους καταφέρνει να έχει επικοινωνία. Τρεις από αυτούς βρίσκονται κοντά στα σύνορα με την Πολωνία σε σπίτια που έχουν νοικιάσει κι έτσι κατορθώνουν να έχουν κάποιες επαφές μέσω zoom. Με όσους όμως παραμένουν στα καταφύγια επικοινωνούν κατά κύριο λόγο με μηνύματα στο κινητό τηλέφωνο και με τον τρόπο αυτό της μεταφέρουν νέα και εικόνες.
«Αυτό που μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση είναι ότι παρά την κατάσταση που βρίσκονται θέλουν να συνεχίσουν να είναι δημιουργικοί, να μιλήσουν γι΄αυτό που συμβαίνει. Κάποια στιγμή, σ΄ένα από τα σπίτια που έχουν νοικιάσει κοντά στα πολωνικά σύνορα υπήρχε πιάνο και μικρόφωνα και καταφέραμε να κάνουμε και μια πρόβα. Φαίνεται ότι, σε στιγμές κρίσης, η τέχνη προσφέρει στον άνθρωπο το μέσο που έχει ανάγκη για να κρατηθεί...»
Σ΄αυτή τη φάση, εξηγεί η Ελλη Παπακωνσταντίνου, οι ουκρανοί καλλιτέχνες προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα καθώς παρά την απαγόρευση για τους άνδρες κάτω των 60 ετών, το Υπουργείο Πολιτισμού της χώρας χορηγεί κατ΄εξαίρεση κάποιες άδειες εξόδου. Η ίδια προσπαθεί να τους βοηθήσει σ΄αυτό και ταυτόχρονα τροποποιεί την παράσταση με τη συμμετοχή δύο νέων συντελεστών καθώς κι Ελλήνων και ολλανδών φιλοσόφων με σκοπό, όταν οι συνθήκες επιτρέψουν, να ενταχθούν και οι ουκρανοί είτε μέσω zoom είτε με φυσική παρουσία. Κάποια στιγμή ελπίζει να μπορέσει να παρουσιαστεί και το αρχικό πρότζεκτ στην Ουκρανία. Αναφέρεται και πάλι στην πίστη που δείχνουν στην Τέχνη οι άνθρωποι αυτοί μέσα στην τραγωδία που ζουν. «Οσο ικανός είναι ο άνθρωπος να διαπράττει βαρβαρότητες άλλο τόσο έχει τη δυνατότητα να μετατρέπει τον πόνο σε δημιουργία...».