Οι ΗΠΑ θα γεμίσουν το περίπτερό τους με πλαστικό. Η Δανία με ένα τοπίο ακτών. H Bρετανία θα αμφισβητήσει κυρίαρχους κανόνες αρχιτεκτονικής. Και η Ελλάδα θα φέρει στη Βενετία, μέσα στο ιστορικό της περίπτερο, τα «Υδάτινα Σώματα» από τους Κωστή Πανηγύρη και Ανδρέα Νικολοβγένη.
Καθώς οι 63 χώρες που θα έχουν εθνική εκπροσώπηση στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας μπαίνουν στην τελική ευθεία και ανακοινώνουν τις προτάσεις τους, στην Ελλάδα μένει μόνο η επίσημη ανακοίνωση της συμμετοχής που έχει ήδη επιλεγεί από την αρμόδια επιτροπή. Πρόκειται για τα «Υδάτινα Σώματα» με επιμελητές των Κωστή Πανηγύρη (καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) και τον Ανδρέα Νικολοβγένη (επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων).
Ένα εκτεταμένο αντίστροφο αρχιπέλαγος
Bodies of water. Υδάτινα σώματα. Μια απρόσμενη αλλά και συναρπαστική διαδρομή στην Ελλάδα, σε δρόμους του νερού που δεν είναι αυτές των τουριστικών καρτ ποστάλ. Σε δρόμους του νερού που σημαίνουν επιβίωση, ζωή, μήτρα και κάποτε αποτελούσαν τεχνικά θαύματα για την εποχή τους. Οι ίδιοι δημιουργοί περιγράφουν ως εξής την πρόταση που θα εκπροσωπήσει την χώρα μας στη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2023 στη Μπιενάλε:
«Τα Υδάτινα Σώματα παρουσιάζουν φράγματα και ταμιευτήρες που μεταμορφώνουν τη χώρα. Σε ένα ήδη πολλαπλά μεταποιημένο, αλλά γενικά άνυδρο έδαφος, από τη δεκαετία του 1930, ένα εκτεταμένο και συλλογικό πρόγραμμα συγκράτησης νερού παρέχει άρδευση, ύδρευση και ενέργεια. Ένας σημαντικός αριθμός τεχνητών λιμνών συγκροτεί ένα αντίστροφο αρχιπέλαγος διασκορπισμένο στο ορεινό ανάγλυφο. Μετατρέπουν τη γη σε χώρα, τόσο με την έννοια της επικράτειας όσο και με την ετυμολογική προέλευση της λέξης από το ρήμα χωρώ, δηλαδή ενός τόπου που χωρά τους βίους, τις δράσεις, τις μνήμες και τις προσδοκίες των κατοίκων του. Τα Υδάτινα Σώματα και όλες οι σχετιζόμενες με αυτά κατασκευές, όπως φράγματα και χωματουργικά έργα, αποτελούν δημόσια αρχιτεκτονική με τη ρωμαϊκή ή Βιτρουβιανή έννοια. Είναι δημόσια έργα συλλογικής χειραφέτησης, κυριολεκτικά, ως φορείς βιωσιμότητας και συμβολικά, ως αποτέλεσμα του συλλογικού μόχθου και της επιθυμίας για πρόοδο».
Ποιοι είναι οι αρχιτέκτονες και διδάσκοντες σε σχολές αρχιτεκτονικών που αποτελούν την εθνική αποστολή; Ο Κωστής Πανηγύρης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Πανεπιστήμιο Harvard. Είναι Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το 1994 συν-ίδρυσε το αρχιτεκτονικό γραφείο Λουκοπούλου/Μπερτάκη/Πανηγύρης στην Αθήνα. O Ανδρέας Νικολοβγένης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1988. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Πατρών στο Πανεπιστήμιο Harvard. Είναι Επίκουρος Καθηγητής Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Από το 2015 διατηρεί γραφείο στην Αθήνα.
Το εργαστήριο του μέλλοντος
Ο τίτλος της 18ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής που θα πραγματοποιηθεί από τις 20 Μάη ως τις 26 Νοέμβρη στη Βενετία είναι «Τhe Laboratory of the future». Το εργαστήριο του μέλλοντος, σύμφωνα με την επιμελήτρια της Μπιενάλε την αρχιτεκτόνισσα, συγγραφέα και επιμελήτρια Λέλσι Λόκο, έχει πυλώνα τον παράγοντα της αλλαγής, υπό την πιο αιχμηρή παρά ποτέ λεπίδα της κλιματικής αλλαγής στον λαιμό της ανθρωπότητας. Όμως η Lokko, (που είναι επίσης ιδρύτρια και διευθύντρια του Futures Institute (AFI) στην Ακκρα, πρωτεύουσα της Γκάνας), φέρνει και την Αφρική στις κεντρικές εκθέσεις σε Αρσενάλε, Τζιαρντίνι και στο Forte Marghera, το στρατιωτικό μουσείο της Βενετίας μέσα σε ένα φρούριο του 19ου αιώνα.
«Η ιστορία της αρχιτεκτονικής είναι ημιτελής. Όχι λάθος, αλλά ημιτελής» λέει η Λόκο που επιχειρεί με την έκθεση να καλύψει ιστορίες, πλευρές της αρχιτεκτονικής που δεν έχουν ειπωθεί ξανά. Να φύγει από την μεγάλη κλίμακα επικεντρώνοντας ακόμα και σε μικρά γραφεία αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών, μηχανικών. Θα δείξει πώς αλλάζουν, διευρύνονται οι κανόνες της αρχιτεκτονικής και δεν υπαγορεύονται πλέον από τους λίγους και ισχυρούς του κλάδου, τους σταρ της. Επίσης είναι σημαντικός ο τρόπος που άλλες μορφές τέχνης διαρρηγνύουν το σκληρό περίβλημα της αρχιτεκτονικής – η ποίηση, η λογοτεχνία, η περφόρμανς, η μουσική.
Κεντρικό εργαλείο η φαντασία
Η Μπιενάλε θα χωρίζεται σε έξι μέρη, με 89 συμμετέχοντες, εκ των οποίων οι μισοί θα προέρχονται από την Αφρική. Ο μέσος όρος ηλικίας θα είναι τα 43 χρόνια, υπάρχει αντιστοιχία γυναικών και ανδρών σε ποσοστό 50-50. «Σε όλα τα πρότζεκτ κεντρικό είναι ένα εργαλείο: η φαντασία» λέει η Λόκο. Οσον αφορά τις εθνικές συμμετοχές, αυτές ανέρχονται στις 63, στα ιστορικά περίπτερα στα Τζιαρντίνι (27), στην Αρσενάλε (22) και στο κέντρο της Βενετίας (14). Για πρώτη φορά συμμετέχει η Νιγηρία, ενώ για πρώτη φορά συμμετέχει με δικό του περίπτερο ο Παναμάς.
Οσον αφορά τη Ρωσία, το πιθανότερο είναι ότι και πάλι, όπως στην Μπιενάλε Εικαστικών το 2022, το περίπτερό της θα είναι κλειστό, μόνο με έναν άνδρα της ασφάλειας έξω, όσο στα γειτονικά περίπτερα θα σχηματίζονται ουρές επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Ουρές που προσδοκούμε να δούμε φυσικά στο ελληνικό περίπτερο, αυτό το ξεχωριστό κτίσμα του 1934, σε νεοβυζαντινό ρυθμό, που ξεχωρίζει με μια γήινη ταπεινότητα, μπροστά από τον κήπο του, απέναντι από τον όγκο του περιπτέρου της Αυστραλίας και το σχεδόν ενιαίο λευκό μέτωπο των περιπτέρων της Ρουμανίας και της Πολωνίας. Μέσα, με μια αντιστροφή από τα κανάλια της Βενετίας, το αρχιπέλαγος των ελληνικών τεχνητών λιμνών θα αναδύεται.