Μυθικός δημιουργός του αιώνα, ο Ρομέο Καστελούτσι φέρνει στη Στέγη την παράστασή του «Bros» για την αστυνομική βία και την επιβολή του νόμου. Μας εξηγεί πώς ανεβάζει στη σκηνή άνδρες από τους δρόμους της Αθήνας, δίνοντάς τους την εξουσία της στολής, και τη φωνή του στα αυτιά τους ως εντολή για όσα συμβούν.
«Kατά κάποιον τρόπο κάνω διαρκώς μια ελληνική τραγωδία», λέει ο περίφημος, εικονοκλάστης Ρομέο Καστελούτσι. Μέτωπο που συχνά συνοφρυώνεται, φλέβες φουσκώνουν στον λαιμό, κάποια δυνατά γέλια, το χέρι του συχνά περνά πάνω από το κοντοκουρεμένο σχεδόν ξυρισμένο κεφάλι του, βάζει και βγάζει τα χαρακτηριστικά μεγάλα μαύρα γυαλιά του. Ο Ρομέο Καστελούτσι λέει «δεν νιώθω αυτοπεποίθηση κάνοντας θέατρο, πήρα λάθος μονοπάτι στη ζωή, αλλά είμαι πολύ δειλός για να το αλλάξω» και, κοιτάζοντάς τον στην οθόνη μου σε αυτή τη διαδικτυακή συζήτηση, νιώθω ότι παλεύει ακόμα. Τον στοιχειώνει η δουλειά του, οι ιδέες του «κινδυνεύουν κάθε φορά που πάω να δω θέατρο», τον στοιχειώνει και τον κάνει να σκάβει διαρκώς μέσα του η παράσταση που φέρνει στην Αθήνα, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, το «Bros» (28/9 - 2/10).
Μια παράσταση χωρίς λέξεις, για την αδυσώπητη αστυνομική βία, όπου στη σκηνή ανεβαίνουν κάτοικοι της Αθήνας, άνδρες όλοι, που δεν είναι ηθοποιοί «κανονικοί άνθρωποι, τεχνικοί της Στέγης», ντυμένοι με αστυνομικές στολές. Χωρίς πρόβες, με ακουστικά στα αυτιά για να λαμβάνουν οδηγίες από τον Καστελούτσι για όσα πρέπει ακαριαία να κάνουν στη σκηνή με το που θα ακούσουν την οδηγία. Να εφαρμόσουν τον νόμο του σκηνοθέτη. Χωρίς αντίρρηση, χωρίς συνείδηση.
Jean_Michel_Blasco
Ο Καστελούτσι γίνεται ο νόμος
Είναι σαρκαστικό, είναι αλληγορικό: ο Ρομέο Καστελούτσι κάνει μια παράσταση για την αφόρητη αστυνομική βία, για τον τρόπο που εφαρμόζεται ο νόμος, ενώ την ίδια ώρα μεταμορφώνεται ο ίδιος στον νόμο, αλλά και στο όργανο επιβολής του. Γελάει, γέρνει προς την οθόνη «α, ναι, είναι αλήθεια. Τόσο παράξενο, τόσο διφορούμενο. Ναι, είμαι ο νόμος. Είμαι ο σκηνοθέτης». Η παράσταση δεν έχει κείμενο, δεν ακούμε λέξεις, διαβάζουμε μόνο διάφορες διάσπαρτες πάνω σε πανό «γραμμένες στα λατινικά, που είναι μια γλώσσα νεκρή.» Κάποιες στιγμές ακούμε τον μοναδικό ηθοποιό που συμμετέχει στο «Bros», τον ηλικίας 80 ετών Ρουμάνο Valer Dellakeza να μιλάει στη γλώσσα του. Είναι ο προφήτης, λέει την προφητεία του, αλλά κανείς δεν τον καταλαβαίνει. Δεν υπάρχει μετάφραση.
Μοιάζει με τον Άγιο Βασίλη ο προφήτης του Καστελούτσι, με τη μακριά λευκή γενειάδα του, μια μορφή οικεία αλλά και παράξενα στρεβλή πάνω στη σκηνή όπου τα σώματα των αστυνομικών πάλλονται, πειθαρχούν στο τοτέμ που έχει στηθεί σε μια γωνία, κινούνται όπως οι αστυνομικοί στις αμερικανικές ταινίες της δεκαετίας του ’70 - κυρίαρχη αναφορά αισθητικά της παράστασης. Χτυπούν ανελέητα ακόμα και έναν γυμνό συνάδελφό τους - κανείς δεν μπορεί να διαφύγει της βίας. Το έναυσμα για την παράσταση «Bros» ήρθε όταν ο Καστελούτσι, είδε το διαμέρισμά του στο Παρίσι να βρίσκεται στο κέντρο των διαδηλώσεων των Κίτρινων Γιλέκων και των σφοδρότατων βίαιων συγκρούσεων που ξέσπασαν εις βάρος τους. Εκεί είδε τη βία με τα ίδια του τα μάτια.
Εva Castellucci
Τα Κίτρινα Γιλέκα και ο Τζορτζ Φλόιντ
Αποφάσισε να κάνει μια παράσταση για αυτό. «Η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ συνέβη αργότερα και εξεπλάγην από την σύμπτωση. Η παράσταση είναι μια μεταφορά για να σκεφτούμε τον ρόλο της βίας στην κοινωνία μας. Δεν πρόκειται μόνο για ένα κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα, αλλά και ανθρωπολογικό. Οι αστυνομικοί είναι μια μορφή κοινότητας, αδελφότητας, πολύ πρωτόγονη. Θα ήθελα να δείξω μια τοτεμική κοινωνία γύρω από αυτή την ιδέα. Υπάρχει ένα είδωλο στη σκηνή, το είδωλο της βίας. Εξελίσσονται σκηνές όπου δείχνω τη βία ως πράξη χωρίς αιτία, ως θεολογικό γεγονός».
H έννοια της ελληνικής τραγωδίας επιστρέφει, καθώς ο Καστελούτσι περιγράφει μια παράσταση σκοτεινή, αινιγματική. «Θέλω να μπω βαθύτερα στην ανθρωπολογική κατασκευή της βίας. Ακόμα και οι βασικές αναφορές μου στο θέατρο και στην αισθητική είναι η ελληνική τραγωδία. Η βία, η αντιπαράθεση με τον νόμο, η ανάγκη να παραβιάσεις τον νόμο είναι ο σκληρός πυρήνας κάθε δράματος. Θέλω να δείξω αυτή τη διάσταση». Τολμά μια ακόμα καινοτομία με το «Bros», αφού στο θέατρο δεν συνηθίζουμε να βλέπουμε ρόλους αστυνομικών, αν και αντίθετα στον κινηματογράφο τούς συναντάμε ήδη από τις πρώτες ταινίες που γυρίστηκαν. «Η αστυνομία στον κινηματογράφο είναι μια υπέροχη δικαιολογία για να έχεις μια κατάσταση χάους. Τάξη και αναρχία. Στο Bros τα πάντα είναι εκτεθειμένα, αλλά η κριτική στη βία είναι εσωτερική. Δεν εκτίθεται ως δήλωση, είναι κρυμμένη κατά κάποιον τρόπο και απολύτως ενοχλητική».
Στολή, μια ανθρωπολογική κατασκευή
Δεν γίνονται πρόβες. Μια μέρα πριν την πρεμιέρα οι συμμετέχοντες μαζεύονται για να τους δείξει τη σκηνή ο Καστελούτσι, να τους μιλήσει για το έργο, για τον τρόπο που θα λειτουργήσουν, τους κανόνες. Δεν επιτρέπεται αυτοί οι μη ηθοποιοί, οι κανονικοί άνθρωποι, να αντιδράσουν, να γελάσουν, πρέπει αμέσως να εκτελέσουν τις οδηγίες που θα ακούν στα αυτιά τους. «Είναι μια ενδιαφέρουσα τεχνική για εμένα από αισθητικής άποψης. Υπακούουν σε εντολές, δεν ξέρουν τι πρόκειται να κάνουν. Οι συμμετέχοντες πρέπει να ανταποκριθούν αμέσως χωρίς να κρίνουν, πρέπει σε πραγματικό χρόνο να υπακούσουν χωρίς καμία αντίδραση. Άρα χωρίς συνείδηση» εξηγεί ο Ρομέο Καστελούτσι.
Jean_Michel_Blasco
«Αυτό είναι μια μεταφορά για να δούμε την κοινωνία μας, όχι μόνο την αστυνομική παρουσία. Υπενθυμίζω είναι ένα ανθρωπολογικό πείραμα. Δουλεύω με ερασιτέχνες, γιατί είναι ένας διάλογος με την πόλη και τον πολίτη. Απλοί άνθρωποι που όταν βάλουν τη στολή αλλάζουν, γίνονται ένα σώμα. Λέμε στην Ιταλία “in corpo di polizia”. Ενικός αριθμός. Σε ένα σώμα. Eξαιτίας της απίστευτης δύναμης της στολής - και αυτή είναι μια ακόμα ανθρωπολογική κατασκευή, ε;».
Η γεωμετρία της βίας
Διάβασα τις τελευταίες μέρες συνεντεύξεις ηθοποιών που έχουν υποδυθεί στον κινηματογράφο ή στο θέατρο τη βασίλισσα Ελισάβετ. Όλες έλεγαν ότι με το που έβαζαν την περούκα και τα ρούχα για τον ρόλο, ασυναίσθητα άλλαζαν η στάση και η συμπεριφορά των άλλων γύρω τους. Τους μιλούσαν πιο διακριτικά, τους ρωτούσαν αν χρειάζονται κάτι. Μια μορφή στολής, το κάτι που θυμίζει την εξουσία. Αυτή η δύναμη υπάρχει σίγουρα, στην αστυνομική στολή «η στολή σημαίνει ότι έχεις εξουσία. Αλλάζει ακόμα και η συμπεριφορά των συμμετεχόντων όταν τη φορούν για να βγουν στη σκηνή. Δεν υπάρχει χώρος για προσωρινή έκφραση, πρέπει να υπακούσουν. Υπάρχει μια γεωμετρία. Και βέβαια αυτή η γεωμετρία είναι μέρος της βίας».
Ο Καστελούτσι χρησιμοποιεί τις λέξεις συμπαγής, κτηνώδης, αφαιρετική για να περιγράψει την παράσταση Bros. Τραβά τα χείλη του σχεδόν εκφέρει με τα δόντια τη λέξη «κτηνώδης». «Είναι μια μεταφορά, μια αισθητική μεταφορά η παράσταση Bros. Μοιάζει με όνειρο. Θα είναι ένας εφιάλτης. Ο θεατής συνδέει τις εικόνες που βλέπει στη σκηνή με βάση τις δικές του εσωτερικές αναφορές. Δεν υπάρχουν λέξεις, είναι μια γλώσσα πριν τη γλώσσα». Η βία υπάρχει μέσα μας λέει και επιστρέφει στο ελληνικό θέατρο: «Είναι το μόνο μέρος η σκηνή όπου μπορούμε να δείξουμε τη βία για να την αποφύγουμε στη ζωή μας. Υπάρχει μια ομοιοπαθητική της χρήση».
Η ομοιοπαθητική χρήση του αίματος στη σκηνή
Η Τέχνη είναι το μόνο μέρος όπου μπορεί να υπάρχει βία, επειδή είναι fake. To αίμα είναι ψεύτικο, μας απελευθερώνει από το πραγματικό αίμα. «Είναι ουτοπία να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ακυρώσουμε τη βία. Ανήκει στην ιστορία μας, ακόμα και στη θεολογία μας, η Bίβλος είναι ένας ποταμός αίματος. Ο Ιησούς Χριστός είναι ο Σωτήρας επειδή πέθανε εξαιτίας της βίας. Το μήνυμα του Ιησού είναι το πιο ριζοσπαστικό».
Όσο και αν το έργο είναι ένα μανιφέστο εναντίον της αστυνομικής βίας, ο ίδιος δεν έχει αυταπάτες, ξέρει ότι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς αστυνομική παρουσία. Δηλώνει ξεκάθαρα ότι χάρη στις αστυνομικές δυνάμεις μπόρεσε να κάνει παραστάσεις που επιθυμούσαν κάποιοι να ακυρωθούν περικυκλώνοντας το θέατρο. Χάρη στους αστυνομικούς διέσχισε οργισμένα εναντίον του πλήθη και μπήκε στο θέατρο.
Ο Καστελούτσι δεν πιστεύει ότι το θέατρο πρέπει να είναι ακτιβιστικό. «Το θέατρο είναι η καρδιά της πολιτικής, σίγουρα, αλλά όχι επειδή εκφράζω μια ιδεολογία εκεί. Δεν είναι ακτιβισμός. Δεν πιστεύω στον ακτιβισμό στο θέατρο ή στο αισθητικό πεδίο. Αν κάποιος μπορεί και θέλει να το κάνει, δεν έχω πρόβλημα. Το θέατρο δεν είναι εναντίον κάποιου, είναι εναντίον της πραγματικότητας. Όταν πάω στο θέατρο, νιώθω ότι βρίσκομαι σε κίνδυνο. Όλες οι ιδέες και πεποιθήσεις μου τίθενται σε αμφισβήτηση. Το θέατρο είναι μια αναστολή της πραγματικότητας, ανοίγει ένα νέο πεδίο συνείδησης».
Ο Καστελούτσι βλέπει τον θάνατό του
Επικαλείται τον Γερμανό φιλόσοφο Χάιντεγκερ: Ο βασικός ρόλος του θεάτρου είναι να παράγει προβλήματα. Ο καλλιτέχνης είναι αυτός που μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο πρόβλημα για εμάς. O Kαστελούτσι δεν περιμένει να ρίξουν πάνω του βέλη οι άλλοι, σαν Άγιος Σεβαστιανός, στρέφει ο ίδιος τα βέλη πάνω του, αμφιβάλλοντας, αμφισβητώντας, ακολουθώντας ένα μονοπάτι ζωή που είναι αναπόδραστο αλλά και λάθος για αυτόν, όπως λέει. Και θέλει να τελειώσει τη ζωή του σε μια φάρμα.
Σε φάρμα γεννήθηκε, παιδί φτωχής αγροτικής οικογένειας, εκεί θέλει να πεθάνει, ανάμεσα σε ζώα: γαϊδουράκια, κότες, πρόβατα. «Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να φύγεις από τη ζωή». Ως τότε πρέπει να συνεχίσει να δημιουργεί νέα προβλήματα για τον σύγχρονο άνθρωπο, να κάνει ομοιοπαθητική στις κοινωνικές πληγές μέσω του θεάτρου του. Δικαιώνοντας τον χρησμό του Χάιντεγκερ.
Βros του Romeo Castellucci
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
28 Σεπτεμβρίου - 2 Οκτωβρίου
Κεντρική Σκηνή
Τετάρτη έως Σάββατο 20:30, Κυριακή 17:00
Διάρκεια παράστασης: 80 λεπτά
Έναρξη προπώλησης Φίλων: 7/9/2022 17:00
Έναρξη προπώλησης Γενικού Κοινού: 10/9/2022 17:00