Μια εξαιρετικά σημαντική στιγμή για την Ιστορία της Ελληνικής Μουσικής και της όπερας εκτυλίχθηκε στην Αθήνα με τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών.
Για πρώτη φορά μία ελληνική συμφωνική ορχήστρα ηχογραφεί στουντιακά μία ελληνική όπερα μεγάλων διαστάσεων. Ο λόγος για τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών η οποία, ηχογράφησε την εμβληματική όπερα του Διονυσίου Λαυράγκα, «Διδώ».
Η όπερα «Διδώ» θα κυκλοφορήσει σε CD
Η ηχογράφηση πραγματοποιείται στο Χώρο Τέχνης και Πολιτισμού «Άρτεμις» στον Άλιμο, ο οποίος αποτελεί και την έδρα της ορχήστρας. Η ηχογράφηση προγραμματίζεται να κυκλοφορήσει σε CD εντός του 2025.
Μιλώντας για το σημαντικό εγχείρημα στο iefimerida, ο Νίκος Μαλιάρας, Πρόεδρος της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας, αναφέρει:
«Η σκηνική παρουσίαση μιας μνημειακών διαστάσεων όπερας όπως η Διδώ υπερβαίνει κατά πολύ τη λογική μιας συναυλιακής εκτέλεσης ή μιας ηχογράφησης· προϋποθέτει πολυμήνους δοκιμές, πολυάριθμο δημιουργικό επιτελείο, σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια και –κυρίως– τη δυνατότητα όλων των ερμηνευτών να αποδώσουν το έργο από μνήμης. Ένας τέτοιος προϋπολογισμός είναι απαγορευτικός για μια ανεξάρτητη ορχήστρα όπως η Φιλαρμόνια, εκτός και αν εξασφαλιστούν γενναίες χορηγίες ή η πολιτεία αναγνωρίσει το βάρος της ευθύνης της στην ενίσχυση της ελληνικής δημιουργίας. Παρά ταύτα, η Φιλαρμόνια έχει ήδη αναλάβει, με ίδιους πόρους, τη φιλοτέχνηση μιας νέας, επιστημονικά τεκμηριωμένης και καλαίσθητης έκδοσης παρτιτούρας, πάρτων και σπαρτίτου, έτοιμης να παραχωρηθεί ευχαρίστως στην Εθνική Λυρική Σκηνή για μια μελλοντική, άρτια σκηνοθετημένη παραγωγή στο Ηρώδειο ή στην έδρα της».
«Το έργο της ηχογράφησης, ωστόσο, αποδεικνύεται αποφασιστικής σημασίας για τη «διάσωση» και την επανεκκίνηση της ελληνικής μουσικής κληρονομιάς. Το ελληνικό κοινό, αν και φιλομούσο, γνωρίζει ελάχιστα το σώμα της λόγιας δημιουργίας μας, αφενός επειδή σπανίως παρουσιάζεται στις αίθουσες, αφετέρου διότι οι παλαιότερες ηχογραφήσεις –όπου υφίστανται– αδικούσαν τα έργα. Σήμερα, σε ένα περιβάλλον όπου ο ακροατής δύναται να αναζητήσει διαδικτυακά χιλιάδες εκτελέσεις των κλασικών «σταθερών» του ρεπερτορίου, αναζητείται ανανέωση μέσα από άγνωστα αριστουργήματα. Εδώ ανοίγεται το παράθυρο για την ελληνική μουσική: με υψηλού επιπέδου, σύγχρονες ηχογραφήσεις διαθέσιμες ελεύθερα στο διαδίκτυο, τα έργα των Ελλήνων συνθετών μπορούν επιτέλους να ακουστούν, να εκτιμηθούν και να ενταχθούν στο διεθνές ρεπερτόριο».
«Οι πολύωρες πρόβες και οι ημέρες της ηχογράφησης κύλησαν σε κλίμα υψηλού επαγγελματισμού και ενθουσιασμού, μέσα σε μια υποδειγματική αίσθηση συλλογικού σκοπού. Όλοι αντιλαμβάνονταν την ιστορική βαρύτητα του εγχειρήματος. Χαρακτηριστικό, μάλιστα, ήταν το εύθυμο διάλειμμα στην αρχή της τρίτης πράξης, όταν το χορωδιακό «ξεφάντωμα» του συμποσίου στο παλάτι της Διδώς γέμισε την αίθουσα με γέλια και φιλιά· μια ζωντανή απόδειξη της χιουμοριστικής φλέβας του Λαυράγκα, παρά το τραγικό υπόβαθρο του μύθου».
«Επιθυμία όλων είναι το ελληνικό ακροατήριο να αγκαλιάσει αυτή την ηχογράφηση ως καλλιτεχνικό γεγονός υψηλής αισθητικής ποιότητας· όμως για να καλλιεργηθεί βαθύτερα η σχέση του κοινού με την «υψηλή» τέχνη απαιτείται συστηματική παιδεία, πολιτιστικές πολιτικές με όραμα και επενδύσεις σε χρόνο, θεσμούς και πόρους. Διαφορετικά, ελλοχεύει ο κίνδυνος ο ελληνικός πολιτισμός να αναλωθεί αποκλειστικά στη λογική των εύκολων, καθαρά εμπορικών προϊόντων».
«Στο μέλλον, με τη συνδρομή των πανεπιστημιακών μουσικολογικών ερευνών, των ψηφιακών αρχείων και των λαμπρά εκπαιδευμένων νέων καλλιτεχνών, μπορεί να στηθεί ένα συνεκτικό δίκτυο προβολής του ελληνικού οπερατικού θησαυρού. Ιδρύματα αφιερωμένα στην έκδοση και μελέτη των έργων, ετήσια φεστιβάλ –για παράδειγμα, ένα περιοδεύον φεστιβάλ Επτανησιακής όπερας– και τολμηρά προγράμματα της Λυρικής Σκηνής ή των δημοτικών θεάτρων θα μπορούσαν να καταστήσουν την ελληνική όπερα ζωντανό κομμάτι της σύγχρονης πολιτιστικής πραγματικότητας. Η ανακατεύθυνση των προτεραιοτήτων προς αυτά τα λιγότερο εμπορικά, αλλά ουσιωδώς υψηλότερης αισθητικής είδη, θα δικαιώσει μια παράδοση που αξίζει να ακουστεί και να λάμψει διεθνώς» καταλήγει ο Νίκος Μαλιάρας, Πρόεδρος της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας.
Διονύσιος Λαυράγκας και η όπερα «Διδώ»
Ο Διονύσιος Λαυράγκας (1860-1941), από τα Ραζάτα της Κεφαλονιάς, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες συνθέτες του τέλους του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Σπούδασε στην Ιταλία (Νάπολι) και τη Γαλλία (Παρίσι) και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου, το 1900, ίδρυσε και διηύθυνε επί 40 περίπου χρόνια, το «Ελληνικό Μελόδραμα», την μουσικοθεατρική ομάδα που για πολλά χρόνια συστηματικά έφερε σε επαφή το Ελληνικό κοινό της Αθήνας και των Ελληνικών παροικιών του Εξωτερικού με το διεθνές ρεπερτόριο της όπερας, πολύ πριν την ίδρυση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Με την επτανησιακή καταγωγή του, ο Λαυράγκας μετέφερε στην Αθήνα την ιταλική μουσική παράδοση και ταυτόχρονα την συνέδεσε με τα ρεύματα της Εθνικής Σχολής και της σύνδεσης με τη λαϊκή παράδοση, που επικρατούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα. Έτσι, θεωρείται ο συνδετικός κρίκος της Επτανησιακής και της Εθνικής Σχολής.
Η όπερα «Διδώ» γράφτηκε το 1908 και θεωρήθηκε από τον ίδιο τον συνθέτη ένα από τα σημαντικότερα έργα του. Στην ελληνική μυθολογία η Διδώ ήταν πριγκίπισσα της Τύρου, που πήγε στη Βόρεια Αφρική και ίδρυσε την Καρχηδόνα. Είναι η πρώτη μεγάλων ορχηστρικών διαστάσεων και σκηνικών απαιτήσεων Ελληνική όπερα. Παραστάθηκε αρκετές φορές όσο ο συνθέτης ήταν εν ζωή, αλλά μετά το θάνατό του παρουσιάστηκε μόνο αποσπασματικά και ποτέ ολοκληρωμένη. Ο συνθέτης την αγαπούσε τόσο πολύ, που έδωσε στην μονάκριβη κόρη του το όνομα της ηρωίδας!
Η υπόθεση της «Διδώς» βασίζεται στον μύθο του Αινεία, βασιλά των Δαρδάνων, συγγενή του Πριάμου και συμμάχου των Τρώων κατά τον Τρωικό Πόλεμο. Η γενναιότητά και η ακεραιότητά του θαυμάστηκε και τιμήθηκε από τους νικητές Αχαιούς, οι οποίοι του απέδωσαν την ελευθερία του. Μετά την πτώση της Τροίας, ο Αινείας, με μια μικρή ομάδα Δαρδάνων συντρόφων του, περιπλανήθηκε στις θάλασσες και κατέφυγε στην Καρχηδόνα, όπου συνάντησε και ερωτεύτηκε την βασίλισσα Διδώ. Το φλογερό τους πάθος, όμως, δεν ευοδώθηκε, διότι ο Αινείας προτίμησε αντί του έρωτα να υπακούσει στο καθήκον του ως βασιλιά, να απομακρυνθεί από την Καρχηδόνα και να συνεχίσει τις περιπλανήσεις του, σε αναζήτηση μόνιμης εγκατάστασης, μέχρι που τελικά έφθασε στο Λάτιο, όπου, σύμφωνα με τον μύθο, θεωρείται ότι οι απόγονοί του ίδρυσαν τη Ρώμη. Οι περιπλανήσεις του Αινεία περιγράφονται στο έπος «Αινειάδα» του Ρωμαίου ποιητή Βιργιλίου, η οποία θεωρείται το λατινικό αντίστοιχο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας του Ομήρου.
Η παρτιτούρα του έργου και οι πάρτες της ορχήστρας αποκαταστάθηκαν από τα χειρόγραφα του συνθέτη. Την αντιγραφή του έργου σε μουσικό λογισμικό ανέλαβε η Λουίζα Αντύπα και ο Νίκος Μαλιάρας και την εκδοτική επιμέλεια και τη μουσική διεύθυνση ο Βύρων Φιδετζής. Τη μουσική προετοιμασία των σολίστ επιμελήθηκε ο Δημήτρης Γιάκας και για την ηχογράφηση-μίξη είναι υπεύθυνος ο πολύ έμπειρος Θέμης Ζαφειρόπουλος και το επιτελείο του.
Σολίστ είναι οι: Σοφία Κυανίδου, υψίφωνος
Αναστασία Ευδαίμων, μεσόφωνος
Φίλιππος Μοδινός, τενόρος
Δημήτρης Πλατανιάς, βαρύτονος
Χριστόφορος Σταμπόγλης, βαθύφωνος
Χρήστος Ραμμόπουλος, βαρύτονος
Συμμετέχει η Μικτή Χορωδία του Δήμου Αθηναίων υπό τη διεύθυνση του Σταύρου Μπερή.
Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών ήρθε σε συνεννόηση με το Κέντρο Έρευνας και Τεκμηρίωσης του Ωδείου Αθηνών, όπου πριν από δύο περίπου χρόνια κατατέθηκε το αρχείο χειρογράφων του Συνθέτη. Με βάση τα χειρόγραφα της όπερας, που παραδόθηκαν από την έφορο του ΚΕΤΩΑ, Στέλλα Κουρμπανά, αλλά και αξιοποιώντας και άλλο αρχειακό υλικό που ήρθε στην προσοχή της, η Φιλαρμόνια προχώρησε με δική της δαπάνη και επιμέλεια, σε μια νέα σύγχρονη έκδοση του έργου. Η ηχογράφηση πραγματοποιείται με τις ευγενικές χορηγίες των Χαράλαμπου Ραλλάτου, Αθανάσιου Φωκά και Ανδρέα Καγγελάρη.