Με sleeping bag θα προσέλθουν πολλοί θεατές από τις 8.30 το βράδυ στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, αφού η 24ωρη δράση μουσικής, animation και ομιλιών ενθαρρύνει το sleepover και τον στοχασμό πάνω στο τι είναι ευτυχία και πώς πρέπει να αλλάξει το οικονομικό σύστημα για να την προσεγγίσουμε. Ο Σβεν Χαρτμπέργκερ, καλλιτεχνικός διευθυντής του Klangforum Wien εξηγεί στο iefimerida τι πρόκειται να συμβεί.
Ο Σβεν Χαρτμπέργκερ, επί 20 χρόνια καλλιτεχνικός διευθυντής του περίφημου Klangforum Wien, κάθεται απέναντί μου στο green room της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Πίσω του μια τηλεόραση ανοιχτή, με τις ειδήσεις μεγάλου τηλεοπτικού σταθμού ως διαρκής υπόκρουση κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας για το «Happiness Machine». Τον 24ωρο μαραθώνιο συναυλιών, ομιλιών, προβολής ταινιών animation με δυνατότητα sleepover, που εκκινεί στις 8.30 το απόγευμα της 1ης Νοεμβρίου. Eξεταστική Novartis, οι προκλήσεις της Λαγκάρντ καθώς αναλαμβάνει τα ηνία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η πλατφόρμα για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά: «θόρυβος» πίσω από μια συζήτηση για το πώς το παρόν οικονομικό σύστημα μπλοκάρει την ευτυχία του σύγχρονου ανθρώπου και πρέπει να αλλάξει προκειμένου να έρθουμε πιο κοντά στον στόχο, στο πραγματικό ιδεώδες της ανθρωπότητας.
«Η οικονομία σήμερα αποτελεί ένα από τα βασικά εμπόδια στην προσπάθειά μας να φτάσουμε όσο το δυνατόν πιο κοντά σε αυτό που μπορεί να είναι η ευτυχία. Ενώ θα όφειλε να μας βοηθάει να το επιτύχουμε», μου λέει ο Χαρτμπέργκερ, ο ιθύνων νους πίσω από αυτό το διεπιστημονικό πρότζεκτ με όχημα κυρίως τη μουσική, αλλά και τη τέχνη του animation που έχει ήδη παρουσιαστεί στην Αυστρία και μετά την Αθήνα θα πάει στο Λουξεμβούργο, την Κολωνία, το Αμστερνταμ, τη Μεγάλη Βρετανία. Αναπόφευκτα τον ρωτάω τι σημαίνει για αυτόν ευτυχία. «Το να νιώθω ήρεμος» απαντά. «Ο τρόπος που είναι σήμερα δομημένο το οικονομικό σύστημα δεν βοηθάει να πετύχουμε αυτή την εσωτερική ειρήνη, έχει την αντίθετη δράση». Το ιδανικό σύστημα που αποτελεί και τη βάση του πρότζεκτ, περιστρέφεται γύρω από το εναλλακτικό οικονομικό μοντέλο που πρότεινε ο Christian Felber με την «Οικονομία για το Κοινό Καλό» (“Economy of the Common Good”).
«Οικονομία και επιχειρηματικότητα δεν έχουν άλλο στόχο από το κέρδος. Και αυτό δεν μας βοηθάει να νιώσουμε γαλήνη. Αν αντικαταστήσεις τον στόχο του ατομικού κέρδους με στόχους που θα βοηθήσουν στην βελτίωση της κοινωνίας, στην προστασία του περιβάλλοντος θα έχεις κάνει ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση». Αναρωτιέμαι αν το Happiness Machine αποτελεί ένα είδος μανιφέστου, με όχημα τις επί 24 ώρες συναυλίες κλασικής μουσικής, τις ταινίες animation, τις συζητήσεις. Αν είναι σαν τις καμπάνες που χτυπούν όταν υπάρχει κίνδυνος. «Δεν χτυπάμε τα σήμαντρα με αυτό το πρότζεκτ. Αυτό που κάνουμε είναι ότι δίνουμε ελπίδα ότι ναι, μπορεί να υπάρξει αλλαγή. Υπάρχει εναλλακτικός τρόπος λειτουργίας της οικονομίας».
Ο ίδιος και συνεργάτες του συζήτησαν εκτενώς με καθηγητές Οικονομικών στην Αυστρία για αυτό το ζήτημα. Ολοι συμφώνησαν ότι το παρόν οικονομικό σύστημα προκαλεί σημαντικά προβλήματα στο περιβάλλον και στο ανθρώπινο είδος. «Ομως όλοι τους μένουν σε αυτή τη διαπίστωση και δεν προτείνουν εναλλακτικές λύσεις. Οταν τους ρώτησα γιατί, μου απάντησαν ότι δουλειά των επιστημόνων δεν είναι να κάνουν τους πολιτικούς και να δίνουν εναλλακτικές προτάσεις. Πιστεύω ότι κάνουν τεράστιο λάθος. Αυτή είναι η δουλειά τους!» λέει.
Μέσα σε αυτό τον φαύλο κύκλο, μια ισχυρή καλλιτεχνική πλατφόρμα με ερμηνευτές από όλη την Ευρώπη και κυρίαρχο μέσο τη μουσική, αποφάσισαν να κάνουν το πρώτο βήμα. Ναι, να είναι η τέχνη αυτή που θα θέσει το ζήτημα και θα ανοίξει τον στοχασμό για το εναλλακτικό οικονομικό σύστημα, αυτό που θα στοχεύει στο κοινό καλό και λιγότερο στο ατομικό κέρδος. «Χρειαζόμαστε μια αλλαγή στην κουλτούρα μας σχετικά με τον τρόπο που προσεγγίζουμε την αγορά. Αυτή είναι μια πολιτιστική αλλαγή, άρα οι τέχνες μπορούν να συμβάλλον καθοριστικά. Να μας βοηθήσουν να ακούσουμε, να δούμε, να κατανοήσουμε, να σκεφτούμε. Από αυτή την άποψη οι καλλιτέχνες και φυσικά οι φιλόσοφοι μπορούν να είναι οι ηγέτες αυτής της αλλαγής» υπογραμμίζει.
Οταν τον ρωτώ αν αυτή η αλλαγή αποτελεί μια μορφή νέας επανάστασης, σκέφτεται λίγο την λέξη, τις διαστάσεις της για να αποστασιοποιηθεί τελικά. «Προτιμώ να το βλέπω ως μια μορφή εξέλιξης, γιατί η επανάσταση έχει μια μορφή φόβου, φέρει ενέργειες βίας. Δεν το χρειαζόμαστε αυτό. Αρκεί η αλλαγή στην κουλτούρα». Και ένα από τα πρώτα οχήματα για αυτή την αλλαγή ναι, μπορεί να είναι η μουσική που κυριαρχεί στο 24ωρο της Στέγης με σειρά συναυλιών ακόμη και στον εκθεσιακό χώρο στο υπόγειο, όπου θα υπάρχει η δυνατότητα να κοιμηθεί κάποιος στο sleeping bag του.
«Η μουσική μάς βοηθάει να αντιδρούμε αλλά και να προσεγγίσουμε τις βασικές ποιότητες τού να είσαι άνθρωπος. Μας θυμίζει ότι μπορούμε να κάνουμε περισσότερα από όσα πιστεύουμε, ότι ως ανθρώπινο είδος έχουμε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας. Οσο για τις ταινίες animation που δημιούργησαν δέκα γυναίκες καλλιτέχνιδες κατόπιν πρόσκλησής μας, αυτό έγινε γιατί πραγματικά το animation μπορεί να μας βοηθήσει να ενεργοποιήσουμε την ετοιμότητά μας να αντιμετωπίζουμε προβλήματα που θεωρούμε ότι είναι πέρα από τις δυνάμεις μας. Αυτό που συχνά λέμε “μα τι μπορώ να κάνω εγώ για αυτό;”».
Ο ίδιος ομολογεί ότι αν και στις προηγούμενες δράσεις προσπάθησε να κοιμηθεί στο sleepover δεν το κατάφερε. Του λέω ότι υπάρχει κάτι οξύμωρο σε αυτή τη σύλληψη: ένα πρότζεκτ που καλεί τον θεατή να ενεργοποιηθεί, να «ξυπνήσει», να μην είναι παθητικός και που φέρει μέσα του την συνθήκη του ύπνου. Ηταν αυτή η συνθήκη όμως, όπως μου εξηγεί, απαραίτητη για να επιτευχθεί ο στόχος της 24ωρης παραμονής στο χώρο. «Πιστεύουμε ότι ένα κονσέρτο μπορεί να σε βάλει στη διαδικασία να σκεφθείς για σημαντικά θέματα της ανθρωπότητας σε βάθος όμως συνήθως, όταν μετά από δύο ή τρεις ώρες τελειώνει και φεύγεις, πας για δείπνο ή σπίτι σου βγαίνεις από αυτή την ενεργοποίηση. Με το που είσαι έτοιμος να σκεφθείς και να αντιδράσεις, αποσυνδέεσαι από το γεγονός.. Το ξεχνάς. Ετσι, είπαμε ας μείνουμε μαζί όλη τη νύχτα, ας κοιμηθούμε στο χώρο, και το πρωί να συζητήσουμε τις ιδέες μας. Ας μείνουμε συντονισμένοι για 24 ώρες, επικεντρωμένοι στο θέμα που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε. Την επίτευξη της ευτυχίας και πώς μπορούμε να την πλησιάσουμε μέσω της αλλαγής του οικονομικού συστήματος.
Το ίδιο το πρότζεκτ με τον τίτλο «Happiness Machine» που θα μπορούσε να μοιάζει τόσο ρομαντικός αν δεν έκρυβε πίσω του μια στιβαρή οικονομικό-πολιτική προσέγγιση, κάνει την πρώτη κίνηση προς το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ορθότερα, την πρώτη κίνηση προς την δοκιμή μιας εναλλακτικής λύσης. Αφορμή η διαπίστωση ότι κατά τη διαδικασία συγκέντρωσης υπογραφών από πανεπιστημιακούς καθηγητές για ένα αίτημα προς τον υπουργό Παιδείας, ο Χαρτμπέργκερ διαπίστωσε ότι από τους 141 που υπέγραψαν μόλις οι 19 ήταν γυναίκες. «Σχεδόν αποκλειστικά άνδρες αποφασίζουμε για το τι θα είναι η οικονομία. Σκεφτήκαμε ότι ίσως τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν υπήρχαν γυναίκες σε αυτές τις θέσεις εξουσίας. Και έτσι αποφασίσαμε να αναθέσουμε σε γυναίκες καλλιτέχνιδες τη δημιουργία έργων για το πρότζεκτ» εξηγεί.
Του επισημαίνω ότι εδώ και λίγο καιρό έχουμε γυναίκες σε ηγετικές θέσεις στην Ευρώπη: η Κριστίν Λαγκάρντ στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πρόεδρος της Κομισιόν. «Υπάρχει μια ευκαιρία» μου λέει για να πει ξανά μια λέξη που συχνά χρησιμοποίησε στη συζήτησή μας. Ελπίδα. Τον ρωτάω αν είναι αισιόδοξος. «Είμαι ρεαλιστής» ανταπαντά για να προσθέσει «δεν πιστεύω όμως στον ρεαλισμό του πεσιμισμού».
Αναλυτικές πληροφορίες για το 24ωρο πρόγραμμα στο www.onassis.org