Διαβάσαμε το νέο της μυθιστόρημα, «Σικελικό Ειδύλλιο», που μόλις κυκλοφόρησε και μιλήσαμε με την Σώτη Τριανταφύλλου για τις παθογένειες του ευρωπαϊκού νότου, την Ελλάδα, τις πολεμικές αντιδράσεις στις απόψεις της και για τους κινδύνους της πολιτικής ορθότητας.
Τα βιβλία της Σώτης Τριανταφύλλου είναι απολαυστικά για δύο λόγους: αφενός είναι μια σπουδαία συγγραφέας, με αίσθηση του χιούμορ -ακόμα κι όταν αφηγείται μια σκληρή ιστορία- και αφετέρου η ματιά της έχει την ευρύτητα που χαρίζει σε έναν άνθρωπο η διαρκής μετακίνηση από τόπο σε τόπο. Συλλέκτρια εμπειριών, γράφει με την επιμονή ενός φυσιοδίφη του 18ου αιώνα που ταξίδευε στα πέρατα του κόσμου για να ανακαλύψει τα μυστήρια της φύσης. Μόνη διαφορά ότι η Σώτη Τριανταφύλλου εξερευνά τα μυστήρια του ανθρώπινου μυαλού, τον τρόπο δηλαδή που ένα ιστορικό υποκείμενο άγεται και φέρεται μέσα στον κυκεώνα της εποχής του. Και σε αυτό το νέο της μυθιστόρημα, το «Σικελικό Ειδύλλιο» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη, η συγγραφέας με το οπλοστάσιο και την οξύνοια που της έχουν προσφέρει οι σπουδές Ιστορίας και η μελέτη των πολιτισμών, δημιουργεί μια δυνατή τοιχογραφία για τη Σικελία του 1957. Ο βασικός της ήρωας ο Λούκα Ντε Ματέις, ένας αστυνομικός που δολοφονείται από τη μαφία γιατί προσπαθεί να ξεσκεπάσει τη δράση της, στηλιτεύει με τον ωμό ρεαλισμό του όλες τις παθογένειες του ευρωπαϊκού νότου. Δίπλα του ένα 19χρονο κορίτσι η Κοντσέττα, που έχει υποστεί βιασμό και καταπίεση, αφηγείται τα γεγονότα από μια άλλη σκοπιά. Η μεταπολεμική Σικελία που ακόμα μετράει πληγές από τον φασισμό, τον πόλεμο και τη δράση των μαφιόζων γίνεται ο ιδανικός καμβάς για να μιλήσει η Σώτη για έναν κόσμο που μοιάζει πολύ, ως προς τη νοοτροπία, με τον δικό μας.
-Διαβάζοντας το νέο σας μυθιστόρημα για τη Σικελία έχω σε πολλές περιπτώσεις την εντύπωση ότι περιγράφετε την Ελλάδα. Όντως σχολιάζετε τις παθογένειες του Ευρωπαϊκού Νότου;
Σ.Τ.«Kάπως, ναι. Γι’ αυτό έβαλα στην αρχή μια φράση του Έλιο Βιτορίνι για την επιλογή της Σικελίας ως σκηνικό της πλοκής. Έτσι κι αλλιώς, εμείς στον ευρωπαϊκό Νότο έχουμε διανύσει μακρύ δρόμο ―κι έχουμε ακόμα πολύ μακρύ δρόμο μέχρι να ενωθούμε με τον πολιτισμό».
-«Η ιστορία μας ήταν μια διαδοχή από βάσανα. Παραπονιόμαστε πως η ζωή μάς έχει νικήσει και πως για όλα φταίνε οι ξένοι κατακτητές». Με αυτή τη φράση ο ήρωας περιγράφει τη Σικελία, αλλά θα μπορούσε εύκολα να μιλάει και για την Ελλάδα. Τελικά οι Έλληνες φταίμε για κάτι ή για όλα φταίνε πάντα οι ξένοι;
Σ.Τ.Στις περισσότερες περιπτώσεις «οι ξένοι» μάς έχουν βοηθήσει. Αλλά εμείς φοβούμενοι ότι θα φερθούμε δουλοπρεπώς, φερόμαστε σαν αχάριστοι. Η συλλογική μας ψυχολογία είναι αρρωστημένη: αντιδράμε σαν εκείνους τους ανθρώπους που λένε σε άλλους ανθρώπους «μου κατέστρεψες τη ζωή!», «μου έφαγες τα νιάτα!» λες και δεν αναγνωρίζουμε την ελευθερία της λήψης των αποφάσεων για τον εαυτό μας. Δείχνουμε συχνά ανεύθυνοι και παιδαριώδεις: μόνο τα παιδιά μπορούν να επιρρίπτουν ευθύνες στους άλλους.
-Γιατί επιλέξατε να γράψετε για ένα μαφιόζικο μακελειό της Σικελίας του 1950 και όχι για ένα ελληνικό; Στερούμαστε μακελειών στην Ελλάδα;
Σ.Τ.Χρειαζόμουν έναν ήρωα με λογοτεχνική αρετή σαν τον Ντε Ματέις: ξέρει ότι θα τον δολοφονήσουν κι όμως συνεχίζει. Δεν είμαι σίγουρη ότι υπάρχει τέτοιος ήρωας εν μέσω των ελληνικών μακελειών. Η μαφία στη Σικελία είναι δομικό συστατικό της κοινωνίας, όχι σύμπτωμα εγκληματικότητας: ενέχει κάτι βαθύτερο που αγγίζει την ταυτότητα και τον τρόπο ζωής του τόπου. Η μαφία υπάρχει επειδή υπάρχουν όλα τα άλλα, ενώ στην Ελλάδα οι νονοί της νύχτας, όπως συνηθίζουμε να λέμε, δεν είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ζωής.
-Ουελμπέκ, Λε Τελιέ, Despentes… Οι Γάλλοι συγγραφείς, για διαφορετικό λόγο ο καθένας, προκαλούν διαρκώς με τις απόψεις τους. Τελικά η πρόκληση είναι μία εκ των καλών Τεχνών ή όποιος αποφασίζει να μιλήσει χωρίς να λάβει υπόψη του την πολιτική ορθότητα γίνεται «κακό παιδί»;
Σ.Τ. Ποιον προκαλούν; Δεν ξέρω… Προκαλείς αν ξεστομίζεις ολοφάνερες αλήθειες; Χρέος του πολίτη έναντι της πόλεως είναι να προειδοποιεί ―κι αν βλέπει κάτι που δεν βλέπουν οι άλλοι, κάτι που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να δουν, πρέπει να επιμένει μέχρι να το δουν. Το να μιλάς με αυτοσκοπό την πρόκληση είναι ανόητο, αλλά μάλλον δεν αναφέρεστε σ’ αυτό. Γενικά, οι κοινωνίες μας, ιδιαίτερα όσες επηρεάζονται από το κίνημα της πολιτικής ορθότητας βυθίζονται στον κομφορμισμό, στη νοοτροπία της αγέλης, της ενιαίας σκέψης και της ηθικολογίας. Αν αναφέρεστε σ’ εμένα, θα επαναλάβω για μια ακόμα φορά ότι δεν πρόκειται να υποχωρήσω, δεν πρόκειται να σιωπήσω, κι όποιος νιώθει ενοχλημένος μπορεί απλούστατα να αποφεύγει τα γραπτά μου κι εμένα την ίδια. Υπάρχει χώρος για όλους.
-Σας έχουν αγχώσει ποτέ οι (συχνά πολεμικές) αντιδράσεις όταν ξεφεύγουν από το όριο και γίνεστε viral;
Σ.Τ.Δεν δίνω δεκάρα. Ούτε συμμετέχω σε κοινωνικά δίκτυα. Έχω μόνο λογαριασμό στο Linkedin για επαγγελματικούς λόγους.
-«Tα έθνη που έχουν ανάγκη από ήρωες είναι φρόκαλα» λέει ο ήρωας στο καινούργιο σας μυθιστόρημα. Συμφωνείτε με τον Λούκα Ντε Ματέις;
Σ.Τ.Ο Ντε Ματέις είμαι εγώ.
-Αναφέρετε κάποια στιγμή στο βιβλίο: «Ο Δάντης γράφει ότι οι πιο καυτές θέσεις στην κόλαση προορίζονται για αυτούς που σε καιρούς μεγάλων ηθικών κρίσεων κρατούν ουδέτερη στάση». Μήπως το να κρατάς μια ουδέτερη στάση καμιά φορά ηρεμεί τα οξυμένα πνεύματα και κατευνάζει το διχαστικό, φιλοεμφυλιακό κλίμα;
Σ.Τ.Ο κατευνασμός δεν φέρνει αποτέλεσμα. Από το να παριστάνουμε τους συμφιλιωτικούς καλύτερα να λέμε αλήθεια. Αλλά πολλοί άνθρωποι φοβούνται ότι θα γίνουν στόχος και, όπως λέτε, viral. Δεν εκτιμώ τη δειλία: είναι από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά που δυσκολεύομαι να δεχτώ, μαζί με την απληστία και την αυταρέσκεια.
-Η Κοντσέττα, η νεαρή ηρωίδα σας στο Σικελικό Ειδύλλιο έχει βιώσει έναν βιασμό. Πώς βλέπετε το #MeToo; Eίναι μια επανάσταση των καιρών μας;
Σ.Τ.Το βιβλίο άρχισε να γράφεται πολύ πριν από όλη αυτή τη φασαρία η οποία εκφράζει αυτονόητα πράγματα. Το ότι φτάσαμε στο 2017 για να καταγγείλουμε ανθρώπους σαν τον Χάρβεϊ Γουάινστιν, καταδεικνύει την αθλιότητα των ανθρώπινων σχέσεων και το πώς όλοι συμμετέχουν σε συνωμοσίες σιωπής, με σκοπό, αν όχι τη δόξα και το κέρδος, τουλάχιστον την ησυχία τους. Δεν ξέρω αν το #MeToo είναι επανάσταση, ξέρω όμως ότι χρειάζεται ένας κώδικας ηθικής συμπεριφοράς, η απουσία του οποίου ισοδυναμεί με εκμετάλλευση. Το αν αυτός ο κώδικας γίνει η καινούργια βίβλος των πουριτανών θα εξαρτηθεί από την ατομική ευελιξία του καθενός. Το έδαφος είναι επικίνδυνο: μπορούμε βεβαίως να επιστρέψουμε στην εικόνα των γυναικών ως αγγέλων του σπιτιού ή ως ευπαθή άνθη ―ελπίζω πάντως ότι τα κινήματα σαν το #MeToo θα ενισχύσουν και θα συμπληρώσουν τα κενά του παλαιότερου φεμινιστικού κινήματος. Όχι ότι θα ανατρέψουν την υπέροχη αναίδειά του.
-Παράλληλα παρακολουθούμε στην Αμερική κυρίως ένα κίνημα, το #DisruptTexts, το οποίο καταγγέλλει κλασικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως του Όμηρου, του Σαίξπηρ, του Φιτζέραλντ ως ρατσιστικά, σεξιστικά κτλ. Πότε αρχίζει ο ακτιβισμός να γίνεται υστερία; Πόσο απέχει ένα κίνημα από τη δυστοπία και το κυνήγι μαγισσών;
Σ.Τ.Οι ΗΠΑ είναι πρόσφορο έδαφος υπερβολών και παραφροσύνης. Τα τελευταία σαράντα χρόνια δεν παράγουν σκέψη και βρίσκονται σε διαρκή πολιτιστική παρακμή. Στην Ευρώπη εισάγουμε αμερικανικά σκουπίδια. Αλλά καθώς δεν έχουμε καμιά εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, αγόμαστε και φερόμαστε από κατώτερους πολιτισμούς: όλες αυτές οι πρωτοβουλίες αποδεικνύουν το κενό του αμερικανικού πολιτισμού.
-Ζείτε ακόμα μεταξύ Γαλλίας και Αμερικής; Γιατί φύγατε από την Ελλάδα; Θα επιστρέφατε για να ζήσετε μόνιμα εδώ;
Σ.Τ.Δεν ξέρω αν το 2021 μπορούμε να μιλάμε με τέτοιους όρους. Δεν έφυγα. Πάντοτε ζούσα ανάμεσα σε διαφορετικές πόλεις ―άλλοτε έμενα περισσότερο εδώ, άλλοτε περισσότερο εκεί. Η εποχή μας είναι εποχή νομάδων: δεν ξενιτεύονται οι άνθρωποι, ούτε επαναπατρίζονται· διαπερνούν τα σύνορα όπως το κατώφλι του σπιτιού τους.
-Από τη μία fake news, τρολ και συνωμοσιολόγοι και από την άλλη η πληροφορία και η γνώση ταξιδεύουν πιο γρήγορα από ποτέ. Τελικά στο διαδίκτυο περνάμε μια εποχή διαφωτισμού ή έναν μικρό «Μεσαίωνα»;
Σ.Τ.Είναι πολύ δύσκολο να πλαισιωθεί το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Αυτό ήταν το διακύβευμα του διαφωτισμού, αυτό παραμένει και της σημερινής εποχής. Στα ηλεκτρονικά μέσα οι άνθρωποι ασκούν το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης σε πράγματα στα οποία δεν μπορούν να έχουν γνώμη. Παρατηρείται το φαινόμενο ενός ηφαιστείου γνωμών, διατύπωση γνωμών χωρίς γνώση. Η γνώση δεν φαίνεται να έχει καμιά σπουδαιότητα μπροστά στη «γνώμη». Αυτό το πρόβλημα δεν είναι χαρακτηριστικό του Μεσαίωνα, αν και σε κάθε χρονική περίοδο υπάρχουν ιερά και όσια. Τα σημερινά ιερά και όσια είναι όσα προωθεί το κίνημα της πολιτικής ορθότητας προκαλώντας τρομερό backlash, ανάκρουση ακροδεξιάς και μισανθρωπισμού.
Ο Τραμπ έπεσε, ο τραμπισμός όμως ζει και βασιλεύει. Όχι μόνο στην Αμερική και αυτό φάνηκε έντονα με αφορμή την πανδημία. Πώς θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα όλο αυτό το κύμα συνωμοσιολογίας και λαϊκισμού; Θερίζουμε ό,τι σπέρνει ο αυταρχισμός του Καλού, οι κακές ηγεσίες, τα ανθρωπάκια που συγκεντρώνουν κύρος και αξιοπιστία στο Διαδίκτυο. Δεν υπάρχει λύση σε δημοκρατικό πλαίσιο.
-Τι θα αφήσει τελικά πίσω της η πανδημία; Ραγδαία ανάπτυξη ή μια νέα οικονομική ύφεση; Τι μας διδάσκει η Ιστορία;
Σ.Τ.Δεν είμαι ειδική σε τέτοια ζητήματα. Το μόνο που μπορώ να πω από την ιστορική εμπειρία είναι ότι οι κρίσεις ευνοούν τα άλματα· τα συστήματα, οι κοινωνίες, έχουν μηχανισμούς επανόρθωσης.
-Από την οικονομική κρίση, που προκάλεσε και μία ηθική, τι έμεινε τελικά στην Ελλάδα;
Σ.Τ.Πολλοί άνθρωποι ταλαιπωρήθηκαν και παρατηρήθηκε κοινωνική εξαγρίωση. Ταυτοχρόνως, εξίσου πολλοί άνθρωποι έχασαν τις ψευδαισθήσεις τους, κάτι που μπορεί να αποβεί ωφέλιμο. Στην Ελλάδα έχουμε ανάγκη από ρεαλισμό: ζούμε με φαντασιώσεις και ιδεολογήματα.
-Ως μόνιμη κάτοικος Παρισιού πώς βιώνετε την ισλαμική τρομοκρατία στη Γαλλία;
Σ.Τ.Οι τρομοκρατικές πράξεις είναι λιγοστές και συνδέονται με εύθραυστα άτομα, με ψυχικά διαταραγμένους νέους που πέφτουν θύματα φονταμενταλιστών. Το πρόβλημα με το Ισλάμ στη Δύση δεν είναι τόσο η τρομοκρατία όσο η δημιουργία παράλληλων κοινωνιών.
-Στη λογοτεχνία βραβεύονται βιβλία και συγγραφείς για ακτιβιστικούς λόγους, το ίδιο συμβαίνει και στη μουσική και στον κινηματογράφο. Η μόδα εστιάζει όσο ποτέ στα diversities. Στο Netflix βλέπουμε μια μαύρη γυναίκα να παίζει την Άν Μπολέιν στο πλαίσιο της ευρύτερης κουλτούρας του #BlackLivesMatter. Ο κόσμος αλλάζει όντως μαζί με την pop culture ή πρόκειται απλώς για ένα marketing trick του καπιταλισμού για να διευρύνει τα καταναλωτικά target group του;
Σ.Τ.Σίγουρα όλα αυτά είναι μια απόρροια της ανθεκτικότητας και της προσαρμοστικότητας της οικονομίας της αγοράς.. Αλλά έχουν αρχίσει να γίνονται ενοχλητικά: μια γκροτέσκα ρεβάνς…Η τέχνη, το θέαμα και η βιομηχανία του έχουν μπει στην υπηρεσία της ιδεολογίας και της επανόρθωσης της ιστορίας: δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον και, όπως είπα, πιθανότατα θα επιφέρει ακροδεξιά ανάκρουση.
Info: To καινούριο μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Σικελικό Ειδύλλιο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
