Ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ πέθανε στα 89 του χρόνια, έχοντας πριν δει τον θάνατο δύο παιδιών του.
Από την ταραχώδη εφηβεία στη Σάντα Μόνικα, τις κλασικές ταινίες που τον καθιέρωσαν μέχρι τους αγώνες του για το περιβάλλον και την ανεξάρτητη δημιουργία, τον πόνο του για τις ΗΠΑ, που έλεγε ότι αιμορραγούν, ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ έζησε όπως δίδασκε: ρισκάροντας.
Η είδηση έφτασε όπως μια απότομη αλλαγή του καιρού που σηματοδοτεί το τέλος του καλοκαιριού. Απρόσμενα, αδικαιολόγητα, προκαλώντας δυσφορία, θλίψη. Ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ έφυγε από τη ζωή στα 89 του, αφήνοντας πίσω το λεπτό φως της Γιούτα και μια πορεία που δεν περιορίστηκε ποτέ στο σινεμά.
«Το να μην παίρνεις ρίσκο είναι κι αυτό ρίσκο. Έτσι το βλέπω» είχε πει, και όλη του η διαδρομή μοιάζει να το αποδεικνύει.
Γεννήθηκε στις 18 Αυγούστου 1936 στη Σάντα Μόνικα, στην Καλιφόρνια, ως Τσαρλς Ρόμπερτ Ρέντφορντ Τζούνιορ. Οι γονείς του, ο Τσαρλς Ρέντφορντ και η Μάρθα Χαρτ, παντρεύτηκαν τρεις μήνες αργότερα. Ο πατέρας του εργαζόταν στην αρχή ως γαλατάς, έγινε λογιστής και τελικά εργάστηκε στη Standard Oil of California. Η μητέρα του πέθανε το 1955, όταν ο Ρέντφορντ ήταν 18 ετών, από μία σπάνια αιματολογική διαταραχή που αποδόθηκε στη γέννηση δίδυμων κοριτσιών, τα οποία έζησαν ελάχιστα.
Έμεινε μοναχοπαίδι. Αργότερα, σε δεκάδες συνεντεύξεις, διηγούνταν ξανά και ξανά την ιστορία αυτής της νεότητας, άλλοτε σαν ήρεμη αφήγηση, άλλοτε σαν θρύλο που μεταφέρει χωρίς να τον έχει ζήσει: ο έφηβος που μπλέκει σε καβγάδες συμμοριών, κλέβει τάσια αυτοκινήτων, περνά νύχτες στο κρατητήριο.
«Υπήρχε μεγάλος φόβος ότι θα κατέληγα αλήτης», είπε το 2002 στο TV Guide.
Η Σάντα Μόνικα των χρόνων του ’40, γεμάτη πράσινες εκτάσεις και ανοιχτή ακτογραμμή, του έδωσε το πρώτο τοπίο, την πρώτη εικόνα που ήταν έτοιμη να τον ρουφήξει, να τον κάνει μέρος της.
Μα η αποκάλυψη ήρθε σε ταξίδι με τη μητέρα του στη Γιοσέμιτι: «Μπήκαμε σε ένα τούνελ κι ύστερα βγήκαμε στο φως. Ήξερα πως δεν ήθελα απλώς να το βλέπω· ήθελα να είμαι μέσα του, μέσα στη φύση».
Δανειζόμαστε τη γη από τα παιδιά μας
Τα οικογενειακά οδοιπορικά ανάμεσα στην Καλιφόρνια και το Τέξας τον έφεραν κοντά στους αυτόχθονες λαούς της νοτιοδυτικής Αμερικής. «Σεβάστηκα την πνευματική τους σχέση με τη γη. Είναι κομμάτι της γης», έλεγε. «Νωρίς υιοθέτησα την αρχή ότι δεν κληρονομούμε τη γη από τους προγόνους μας, τη δανειζόμαστε από τα παιδιά μας. Το κράτησα ως οδηγό».
Από τη ζωγραφική, με την οποία ασχολήθηκε αφοσιωμένος μικρός, πέρασε στο θέατρο, την τηλεόραση και, σχεδόν απρόθυμα, στον κινηματογράφο.
Οι ταινίες που τον σημάδεψαν είναι σελίδες της αμερικανικής μνήμης: Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969), The Sting (1973) -που του χάρισε τη μοναδική του υποψηφιότητα για Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου, αν είναι ποτέ δυνατόν!-, Three Days of the Condor (1975), All the President’s Men (1976).
Κοιτάζοντάς τον όλοι με τα ερωτευμένα μάτια της Μπάρμπρα Στρέιζαντ
Για δεκαετίες υπήρξε το απόλυτο πρόσωπο του Χόλιγουντ: κωμωδία, δράμα, πολιτικό θρίλερ. Τα στούντιο τον πρόβαλλαν ως σύμβολο γοητείας, μα εκείνος φορούσε τη φήμη σαν δανεικό παλτό -τόσο όσο χρειαζόταν για μια φωτογράφιση, για μια εμφάνιση, μακριά από την καθημερινή του ζωή.
Η φιλμογραφία του ως ρομαντικού πρωταγωνιστή οφείλει πολλά στις ισχυρές γυναίκες που στάθηκαν απέναντί του: Τζέιν Φόντα στο Barefoot in the Park, Μπάρμπρα Στρέιζαντ στο The Way We Were, Μέριλ Στριπ στο Out of Africa.
«Ο Ρέντφορντ δεν υπήρξε ποτέ τόσο εκθαμβωτικά λαμπερός όσο όταν τον βλέπαμε μέσα από τα ερωτευμένα μάτια της Μπάρμπρα Στρέιζαντ», έγραψε η Πολίν Κέιλ στους New York Times.
Έχασε δύο γιους -«Μόνο την αγάπη δεν μπορείς να σκηνοθετήσεις»
Ο Ρέντφορντ παντρεύτηκε το 1958 την ιστορικό τέχνης Λόλα βαν Βάγκενεν, την αγαπημένη του από το κολέγιο. Μαζί απέκτησαν τέσσερα παιδιά: τον Σκοτ (που πέθανε βρέφος, μόλις 78 ημερών, το 1959), τη Σόουνα, τον Τζέιμι και την Έιμι. Το 1985, μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες γάμου, το ζευγάρι χώρισε, αλλά διατήρησε στενούς δεσμούς.
Το 2009 ξαναβρήκε την προσωπική του γαλήνη στο πλευρό της ζωγράφου Σίμπιλ Ζάγκιαρς, με την οποία παντρεύτηκε σε ιδιωτική τελετή στη Γερμανία. «Η αγάπη είναι το μόνο πράγμα που δεν μπορείς να σκηνοθετήσεις» έλεγε αργότερα, μιλώντας σπάνια για τη σχέση τους.
Η μεγαλύτερη πληγή ήταν η απώλεια του γιου του Τζέιμι το 2020, σε ηλικία μόλις 38 ετών, έπειτα από μακρά μάχη με τον καρκίνο. «Χάνεις ένα παιδί και τίποτα δεν είναι πια το ίδιο», είχε παραδεχθεί. Παρά τις προσωπικές δοκιμασίες, παρέμεινε παρών στις ζωές των παιδιών και των εγγονών του, συχνά μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
H παρατήρηση του τόπου ως προϋπόθεση της αφήγησης
Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 αγόρασε μια λωρίδα άγριας γης κοντά στο Πρόβο και την έκανε καταφύγιο για δημιουργούς έξω από το στούντιο-σύστημα. Aυτή την περιοχή στις πλαγιές του βουνού Τιμπανογκός την ονόμασε Sundance και δημιούργησε το ομώνυμο Φεστιβάλ Sundance και τα εργαστήριά του, δίνοντας χώρο σε φωνές που διαφορετικά θα χάνονταν.
«Ποια είναι η ιστορία σου;» ρωτούσε τους νέους σκηνοθέτες. «Πριν αρχίσουμε, κάντε μια μικρή βόλτα έξω. Κοιτάξτε κάτω, γύρω σας». Η παρατήρηση του τόπου ήταν για εκείνον προϋπόθεση αφήγησης.
Η αγάπη για το τοπίο ήταν βαθιά: ιππασίες στο Outlaw Trail με τον Έντουαρντ Άμπι, γυρίσματα του Jeremiah Johnson με φόντο το Τιμπανογκός - «ένα βουνό που μας αγκαλιάζει». Το νερό έγινε μοίρα στο A River Runs Through It, η γη στο The Milagro Beanfield War.
«Το σινεμά μπορεί να ξυπνήσει την καρδιά», έλεγε. «Να σε πάει σε τόπους που δεν έχεις δει και να δημιουργήσει σύνδεση».
Ο ακτιβισμός του δεν ήταν καπρίτσιο ή υποχρέωση προσφοράς, αλλά αγώνας. Πολέμησε την εγκατάσταση λιθανθρακικού σταθμού, δέχτηκε επιθέσεις, «έκαιγαν ομοιώματά μου», θυμόταν. Με το NRDC (Συμβούλιο Αμύνης Φυσικών Πόρων) επέμεινε: «Όταν ο νόμος είναι με το μέρος σου, έχεις δύναμη να αλλάξεις πράγματα». Έλεγε πάντα: «Η υπεράσπιση των πόρων μας είναι εξίσου σημαντική με την υπεράσπιση στο εξωτερικό. Διαφορετικά, τι έχουμε να υπερασπιστούμε;»
Η χώρα είναι πληγωμένη, αιμορραγεί, η τέχνη είναι θεραπευτική
Ως σκηνοθέτης κέρδισε Όσκαρ για το Ordinary People, αποδεικνύοντας ότι η δεξιοτεχνία του δεν περιοριζόταν μπροστά από την κάμερα. Έπαιξε μέχρι τα βαθιά εβδομήντα του, πάντα από περιέργεια, όχι από ματαιοδοξία. «Η χώρα είναι πληγωμένη, αιμορραγεί, πονάει», είπε αργότερα. «Δεν θα γιατρευτεί από την κορυφή, πολιτικά. Η τέχνη έχει τη δύναμη της ίασης».
Ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ δεν μπέρδεψε ποτέ την ομορφιά με την ευκολία. Χρησιμοποίησε τη διασημότητα για να ανοίξει δρόμους και μετά έκανε πίσω. Το αποτέλεσμα είναι ένα τοπίο ανεξάρτητου κινηματογράφου και περιβαλλοντικής δράσης που φέρει την υπογραφή του χωρίς να κραυγάζει το όνομά του.
Αφήνει πίσω του τα βουνά που αγάπησε, τις ταινίες που κρατούν τη σκιά του, τα εργαστήρια που συνεχίζουν να ρωτούν «ποια είναι η ιστορία σου;». Και αφήνει τα δικά του λόγια, σταθερά σαν τον ουρανό της Γιούτα στο λυκόφως:
«Η υπεράσπιση των πόρων μας είναι εξίσου σημαντική με την υπεράσπιση στο εξωτερικό. Διαφορετικά, τι έχουμε να υπερασπιστούμε;»
Ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ έφυγε. Το φως πάνω από τον Τιμπανογκός θα αλλάξει απόψε - σχεδόν ανεπαίσθητα.