Αποκλείοντας τους αποκλεισμούς. Βρεθήκαμε στην αισθητηριακή ξενάγηση και στη συνέχεια στην παράσταση προσβασιμότητας του ήδη διεθνώς πολυταξιδεμένου MOS, όπου ανάμεσα στο κοινό της Στέγης ήταν και άτομα με αναπηρία όρασης και ακοής.
«Η Ιωάννα έχει γαλάζια μάτια, μακριά καστανόξανθα μαλλιά που ενίοτε πιάνει κοτσίδα, φορά μπλε σκούρο κολλητό κοντομάνικο μπλουζάκι και ένα φαρδύ μπλε σκούρο τζιν». Η Ιωάννα Παρασκευοπούλου, η διεθνής μας χορεύτρια και χορογράφος, μισή ώρα πριν αρχίσει η παράσταση ΜΟS που χορογράφησε και χορεύει με τον Γιώργο Κοτσιφάκη, στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, χαμογελά στους ανθρώπους που την περιβάλλουν. Άτομα με οπτική και ακουστική αναπηρία που έσπευσαν να παρακολουθήσουν την ήδη πολυταξιδεμένη στο εξωτερικό παράστασή της, που ειδικά αυτό το Σάββατο που βρίσκομαι και εγώ εκεί, είναι αισθητηριακά προσβάσιμη για άτομα με οπτική βλάβη, κωφά ή βαρήκοα.
«Ο Γιώργος δίπλα της, με κοντά καστανά μαλλιά και καστανά μάτια, φορά λευκό κοντομάνικο μπλουζάκι και υφασμάτινο μπλε σκούρο παντελόνι. Στην αρχή της παράστασης εμφανίζεται με ένα γκρι αμάνικο μπουφανάκι από πάνω». Την ίδια ώρα γίνεται μετάφραση στη νοηματική γλώσσα. «Σας ευχαριστούμε, ανυπομονούμε να χορέψουμε για εσάς», λέει η Ιωάννα και νιώθω ότι είναι η φράση της αυτή κάπως σαν το λάβαρο αυτού του σπουδαίου, υπερβατικού, στον πυρήνα του ανθρωπιστικού, που συντελείται εδώ. Πώς η Τέχνη είναι πραγματικά προσβάσιμη για όλους, πώς ο ήχος, ο χορός, η κίνηση ρίχνουν τα όρια των αισθήσεων που υποχωρούν και χτυπούν κατευθείαν στην καρδιά του θεατή. Πώς αποκλείεις τους αποκλεισμούς από κάτι τόσο ζωτικό όπως η Τέχνη.
Δεν μπορώ να μη νιώσω δέος. «Ανυπομονούμε να χορέψουμε για εσάς». Τα άτομα με αναπηρία όρασης, αφού ακούσουν την περιγραφή του σκηνικού χώρου, οδηγούνται να αγγίξουν τα αντικείμενα: το στόρι που παράγει τον ήχο όταν ο Γιώργος ξεκουμπώνει το φερμουάρ του μπουφάν του στην παράσταση. Τις καρύδες που χτυπά στο πάτωμα και ακούγονται σαν οπλές αλόγου που άλλοτε καλπάζει, άλλοτε ξεμακραίνει. Γονατίζουν τα άτομα με αναπηρία ακοής να πιάσουν τις καρύδες που παράγουν τους ήχους που θα ακουστούν, εισπράττουν όλο τον μηχανισμό της κίνησης και της δημιουργίας του ήχου.
Ο Γιώργος οδηγεί τα χέρια τους και η σκηνή δονείται στον ρυθμό τους - μπορεί να μην εισπράττουν τον ήχο, όμως ο ρυθμός μπαίνει μέσα τους. Έχουν έναν ενθουσιασμό συγκρατημένο, μια φυσική περιέργεια, ένα αλάνθαστο ένστικτο. Συνδέονται αυτομάτως με ό,τι τους δείχνουν επί σκηνής. «Τι θα λέγατε αφού γδύνουμε και ντύνουμε τον Γιώργο, τώρα να δοκιμάσουμε να του ξεκουμπώσουμε και τα κουμπιά του μπουφάν του;» ρωτάει η υπεύθυνη της αισθητηριακής ξενάγησης πριν την παράσταση, και βεντούζες ξεκολλάνε από το πάτωμα όσο ο Γιώργος ξεκουμπώνει κάθε του κουμπί.
Η παράσταση ΜOS χρησιμοποιεί την κινηματογραφική γλώσσα foley, δηλαδή την παραγωγή καθημερινών ηχητικών εφέ με διάφορα μέσα, τα οποία προστίθενται σε ταινίες και βίντεο. Η Ιωάννα Παρασκευοπούλου και ο Γιώργος Κοτσιφάκης λειτουργούν ως καλλιτέχνες foley και φτιάχνουν ένα δικό τους soundtrack, που δεν αποτελείται τόσο από μουσική, όσο κυρίως από ήχους και ρυθμικά μοτίβα που δημιουργούνται ζωντανά από τα σώματά τους ή από τα αντικείμενα που βρίσκονται στη σκηνή. Αυτά που τώρα επεξεργάζονται όσοι συμμετέχουν στην αισθητηριακή ξενάγηση, πριν αρχίσει η παράσταση για το κοινό.
Καθώς κάθομαι στη θέση μου, με όσους παρακολούθησαν την ξενάγηση διάσπαρτους ανάμεσα στους υπόλοιπους θεατές, επιχειρώ να προσεγγίσω την παράσταση στην πληρότητά της. Δηλαδή, πέρα από την προσωπική μου εμπειρία, βλέπω τους υπέρτιτλους, το ηλεκτρονικό κύμα που καταγράφει στην οθόνη σαν καρδιογράφος την ένταση του ήχου. Φοράω τα ακουστικά, όπου μια γυναικεία φωνή εξηγεί τι συμβαίνει ανά πάσα στιγμή στη σκηνή. Με λεπτομέρειες.
Βρίσκομαι σε μια δίνη πληροφορίας, κυριολεκτικά και σωματικά. Είναι σαν οι αισθήσεις μου να μεγεθύνονται, να οξύνονται, να ενώνονται σε έναν νέο συντονισμό. Κλείνω τα μάτια και παρακολουθώ χωρίς να βλέπω, ακολουθώντας τη φωνή και την καταιγίδα των ήχων που παράγεται στη σκηνή από την Ιωάννα, τον Γιώργο και τον Δάνη Χατζηβασιλάκη, που βρίσκεται στην άκρη της σκηνής και έχει τον ηχητικό σχεδιασμό και την ευθύνη τεχνικής υποστήριξης του ήχου.
Το στόρι δίνει τον ήχο του φερμουάρ. Οι βεντούζες τον ήχο των κουμπιών που ξεκουμπώνουν. Οι καρύδες αλλά και το χτύπημα των χεριών στους μηρούς, τον καλπασμό των αλόγων. Οι κλακέτες είναι σημείο-κλειδί της παράστασης, αφού στο τέλος παραδιδόμαστε σε ένα tap dance της Ιωάννας και του Γιώργου, μπροστά από μια οθόνη όπου παίζει σε mute η ταινία «Royal Wedding», με τον Φρεντ Αστέρ να χορεύει κλακέτες μαζί με την Τζέιν Πάουελ. Πριν την παράσταση, πάνω στην ειδική ξύλινη πλατφόρμα είχαν χορέψει το βασικό μοτίβο ώστε τα άτομα με ακουστική αναπηρία να αντιληφθούν μέσω της δόνησης τον ήχο. Τα άτομα με τυφλή αναπηρία να αγγίξουν τα πόδια ώστε να νιώσουν την ταχύτητά τους.
«Δεν είναι συνηθισμένοι να τους καλούν να παρακολουθήσουν κάτι τέτοιο, μια παράσταση που δεν είναι κλασική, άρα δεν είναι γνωστά πράγματα για αυτήν. Θέλουν να έχουν διαφορετικές εμπειρίες γι' αυτό και συνεχίζει η Στέγη αυτές τις παραστάσεις προσβασιμότητας», μου λέει ο Χάρης Γιακουμάκης της Στέγης, που συμμετέχει στη διοργάνωση αυτού του προγράμματος. Η προσβάσιμη παράσταση του ΜΟS εντάσσεται στο πλαίσιο των δράσεων του δικτύου Europe Beyond Access, στο οποίο συμμετέχει η Στέγη από τo 2018.
Στο πλαίσιο των προσβάσιμων παραστάσεων, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ξεκίνησε το 2022 με την παράσταση «Χαλεπάς» της Αργυρώς Χιώτη, συνέχισε με το «Σπιρτόκουτο» των Γιάννη Νιάρρου και Αλέξανδρου Λιβιτσάνου, δημιούργησε το καθολικά προσβάσιμο φεστιβάλ M-Power με πρωτότυπα έργα ανάπηρων Ελλήνων καλλιτεχνών, παρουσίασε το Romaland σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας. «Στο Romaland θυμάμαι τη συγκίνηση των performers», μου λέει ο Χάρης Γιακουμάκης. «Συγκινήθηκαν επειδή νιώθουν και αυτοί, όπως τα άτομα με οπτική και ακουστική αναπηρία, ως άνθρωποι που ζουν στο περιθώριο, ως διαφορετικοί». Στη δημιουργία προσβάσιμων παραστάσεων, συνεργάτης της Στέγης είναι πολιτιστικός οργανισμός liminal.
Το πρόγραμμα είναι συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει στόχο να αναδείξει το καλλιτεχνικό έργο ανάπηρων καλλιτεχνών στην Ευρώπη, να σπάσει τα στερεότυπα γύρω από τις τέχνες και την αναπηρία, να ενδυναμώσει ανάπηρους καλλιτέχνες και να τους δώσει τα εργαλεία να αναπτύξουν τα έργα τους, να τους δώσει τη δυνατότητα να δικτυωθούν, αλλά και να συνδράμει στο να καταλάβουν πώς λειτουργεί το καλλιτεχνικό τοπίο μέσα στο οποίο καλούνται να προωθήσουν τη δουλειά τους.
Ταυτόχρονα, επιδιώκει να εξοικειώσει κοινό και κριτικούς με το έργο καλλιτεχνών με αναπηρία. Η Στέγη, από την έναρξη της λειτουργίας της, συμμετέχει σε δίκτυα που αναδεικνύουν το έργο ανάπηρων καλλιτεχνών, όπως το Unlimited Acces, το iDance και το Europe Beyond Access, ενώ έχει ενσωματώσει στο καλλιτεχνικό της προγραμματισμό έργα καλλιτεχνών με αναπηρία, μικτών ομάδων, καλλιτεχνών με νοητική υστέρηση, έχει σχεδιάσει καλλιτεχνικά εργαστήρια για άτομα με και χωρίς αναπηρία και για άτομα με αυτισμό. Παραγωγές της Στέγης με ανάπηρους καλλιτέχνες έχουν παρουσιαστεί τόσο εντός των τειχών της όσο και εκτός, σε εγχώρια και διεθνή φεστιβάλ.