«Ο τρελός Ελληνας» έλεγαν στην αγορά Τέχνης για τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, που άλλαξε τα δεδομένα του χώρου με τις αγορές του επί δεκαετίες.
Τώρα, 18 θρυλικές εγκαταστάσεις της Συλλογής του εκτίθενται στο Καπνεργοστάσιο, πριν ταξιδέψουν για τα νέα τους σπίτια σε 4 μουσεία, δύο ηπείρων.
Στη Λένορμαν, με το μπουρίνι ήδη να σαρώνει τον ουρανό, απόγευμα Δευτέρας, το αυτοκίνητο περιμένει στο κόκκινο φανάρι. Κοιτάζοντας δεξιά ένα βενζινάδικο, οι τιμές της βενζίνης προκαλούν αυτομάτως ένα μικρό τικ στα μάτια. Γυρίζω το κεφάλι αριστερά και βλέπω μέσα από την ανοιχτή πόρτα του Καπνεργοστασίου, ένα αλλόκοτο «πλάσμα», σαν Λερναία Υδρα που στην απόληξή της φέρει σύμβολα οικεία, αναγνωρίσιμα και μπροστά του έχει ένα μικρό βουναλάκι με κομμάτια πλαστικού.
Σε αυτό το βουναλάκι, βρίσκεται θρυμματισμένη και η ενεργή πιστωτική κάρτα του προέδρου της Βουλής Κώστα Τασούλα. «Θυσία» στο έργο Τέχνης του Michael Landy «Credit Card Destroying Machine», που παρουσιάζεται στο πλαίσιο της έκθεσης «Dream On», που παρουσιάζει ο ΝΕΟΝ, με 18 μεγάλες εγκαταστάσεις της Συλλογής Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Εργα που δώρισε ο θρυλικός συλλέκτης, που άλλαξε την αγορά της σύγχρονης Τέχνης, σε τέσσερα μουσεία. Αυτή είναι η πρώτη εμπειρία, ήδη από τον δρόμο της έκθεσης όπου η επιθυμία και η τόλμη -καλλιτέχνη, συλλέκτη, θεατή- είναι τα τοτέμ που υψώνονται και καλούν σε ένα προσκύνημα τους πολίτες. Σαν και αυτό που έγινε ήδη από τα εγκαίνια σε μια Λένορμαν που δέχθηκε σμήνη κόσμου.
Το συναίσθημα του αποχωρισμού παρονομαστής στο «Dream On»
Σκέφτομαι ότι ο Τρούμαν Καπότε θα έγραφε ελεγειακά για τα εγκαίνια της έκθεσης «Dream On» του ΝΕΟΝ στο Καπνεργοστάσιο το βράδυ της Δευτέρας. Το υλικό είναι όλο εκεί και θα παραμείνει ως τις 27 Νοεμβρίου, οπότε θα ρίξει αυλαία η έκθεση, και μαζί ο οργανισμός ΝΕΟΝ θα αποχαιρετήσει το Καπνεργοστάσιο, αυτό τον θρυλικό χώρο της Αθήνας, που μεταμόρφωσε σε χώρο Τέχνης διεθνών προδιαγραφών πριν δυο χρόνια, εν μέσω πανδημίας, με δωρεά 1,2 εκατομμυρίων ευρώ από τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο. Το συναίσθημα είναι ισχυρός παράγοντας αυτού που συμβαίνει από το βράδυ της Δευτέρας στο Καπνεργοστάσιο.
Από τη μια είναι η αυλαία του ΝΕΟΝ στον χώρο που ακαριαία αγαπήθηκε, κατοικήθηκε, έγινε θέμα συζήτησης και αναφοράς στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Και από την άλλη, ένας άλλος αποχαιρετισμός: στα 350 έργα που δώρισε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος σε ΕΜΣΤ, Tate, Guggenheim, MCA Chicago (δύο ήπειροι, τρεις χώρες, τέσσερα μουσεία), Εξ αυτών, τα 18, όλα τους μεγάλες εγκαταστάσεις, μνημειακά έργα, εκτίθενται στην έκθεση «Dream On» που παρουσιάζει ο ΝΕΟΝ σε επιμέλεια Δημήτρη Παλαιοκρασσά. Ενας αποχαιρετισμός και μαζί ένας ψίθυρος πλάι σε κάθε έργο: ελπίζω σύντομα να σε ξαναδώ, στον νέο σου τόπο, σε νέους διαλόγους με σημαντικά έργα τέχνης της διεθνούς σκηνής.
Ακούγοντας τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο να μιλά για τα έργα που δώρισε, είναι σαν να ακούς ένα γονιό που το παιδί του μόλις ενηλικιώθηκε και βγαίνει στον έξω κόσμο, χωρίς δεκανίκια και κηδεμονίες. «Ηρθε η ώρα τα έργα αυτά να κριθούν από το διεθνές κοινό, να συνομιλήσουν με άλλα σπουδαία έργα Τέχνης». Να ανδρωθούν, σκέφτομαι, ενώ ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος μιλά για τη λέξη που ενώνει τα έργα της Συλλογής του και της παγκόσμιας δωρεάς του. «Από μια είναι η τόλμη του καλλιτέχνη να δημιουργήσει και από την άλλη η τόλμη του συλλέκτη ποπου πήρα αυτά τα έργα».
Τα έργα Τέχνης που δεν τολμούσε άλλος να αγοράσει
Ο επιμελητής της έκθεσης «Dream On» Δημήτρης Παλαιοκρασσάς αφηγείται ιστορίες γνωστές στον κόσμο της Τέχνης για εκείνες τις όχι λίγες φορές που ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος έμπαινε σε μια γκαλερί, σε ένα στούντιο και μέσα σε λίγα λεπτά αποφάσιζε να αγοράσει ένα ασύλληπτο, μνημειώδες έργο τέχνης. «Ανοιγαν σαμπάνιες» λέει γελώντας. Στέκομαι με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο πλάι στο συγκλονιστικό βεραμάν vintage αμερικάνικο αυτοκίνητο που από το καπό του βγαίνουν σαν χείμαρρος τεράστια κόκκινα πλοκάμια. Εχει τοποθετηθεί στο κέντρο του αιθρίου, κάτω από την εντυπωσιακή γυάλινη οροφή του εμβληματικού δημόσιου κτιρίου. Είναι το «Palms» του John Bock, μια παροξυσμική φαντασία των λαβυρίνθων του μυαλού του από το Λος Αντζελες, κατευθείαν στην καυτή Λένορμαν με την βροχή να πλησιάζει απειλητικά.
«Οταν είδα αυτό το έργο σάστισα. Το κοίταξα και είπα αμέσως θέλω να το πάρω. Οταν με ρώτησαν γιατί, δεν μπορούσα να το εξηγήσω με ακρίβεια», λέει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Κάθε φορά που αποκτούσε μια τεράστια εγκατάσταση σύγχρονης Τέχνης, οι σαμπάνιες άνοιγαν σε μουσεία ή σε γραφεία επιμελητών διεθνώς. Καθώς είναι γνωστός για την γενναιόδωρη στάση του και την επιθυμία του να δανείζει έργα για διεθνείς εκθέσεις, ήξεραν όλοι ότι αυτά τα πανάκριβα και κυρίως απολύτως δύσκολα στην φύλαξη και ανάπτυξη έργα τέχνης θα μπορούσαν να γίνουν μέρος μιας μελλοντικής έκθεσής τους. Δεν μπορούσαν να τα αποκτήσουν, όμως ο Δασκαλόπουλος τους προσέφερε τη δυνατότητα να παρουσιάσουν αυτά τα θρυλικά, μνημειακού χαρακτήρα έργα.
Το να στήσεις κάποια εξ αυτών των μεγάλων εγκαταστάσεων είναι πραγματικός άθλος. Δυο εβδομάδες non-stop με πολλούς ανθρώπους χρειάστηκαν για να στηθεί η δαιδαλώδης σπηλιά, ο χώρος εκτίναξης της διανόησης και του υλικού πολιτισμού που στήθηκε μέσα στην έκθεση. Μια σπηλιά με διακλαδώσεις, μέσα στην οποία άφωνος περπατάς, με ταχυκαρδία, με την αίσθηση ότι βρίσκεται στα σωθικά, στο πεπτικό σύστημα της ίδιας της κοινωνίας και όσων μας συγκροτούν. Είναι το συγκλονιστικό, εμβληματικό έργο που περιμένουν σε ουρά οι θεατές για να μπουν, σαν σε λαϊκό προσκύνημα: το «Cavemanman» του Τhomas Hirschhorn.
Καλή αντάμωση, λοιπόν
Δεν έχουν περάσει 24 ώρες από τα εγκαίνια και αυτή η κολλώδης σπηλιά, το magnum opus, έχει γίνει ήδη viral στα social media. Βλέπω τις ουρές έξω από την είσοδο στην σπηλιά, σκέφτομαι τις ουρές έξω από τα εμβολιαστικά κέντρα που ζήσαμε όλοι τα τελευταία χρόνια και την διαδικασία και διαδρομή που όλοι ακολουθήσαμε εσχάτως, από την απόγνωση ως το όνειρο. Αλλά ναι, αυτό είναι το μεγάλο όφελος, η θεραπεία της σύγχρονης Τέχνης.
«Αυτή η έκθεση είναι μια ευχή για καλή αντάμωση με τα έργα αυτά, μέχρι οι δρόμοι μας να διασταυρωθούν ξανά στα καινούρια τους σπίτια σε Αθήνα, Λονδίνο, Νέα Υόρκη και Σικάγο» λέει η διευθύντρια του οργανισμού ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη. Λίγο αργότερα, στεκόμαστε όρθιοι, καθιστοί στο ειδικό παγκάκι ή στο πάτωμα, σαν αποσβολωμένοι στην σκοτεινή αίθουσα, λουσμένοι από το πορτοκαλί και μωβ φως του ηλιοβασιλέματος και της ανατολής του ηλίου, κάτω από την τεράστια γιγαντοοθόνη με το έργο του Paul Pfeiffer «Μorning after Deluge». Ανατολή και δύση ηλίου στην Χονολουλού της Χαβάης συγχωνεύονται σε αυτό το βίντεο που σε κάνει να νιώθεις ότι βρίσκεται εκτός τόπου, εκτός χώρου, σε κάνει να μεταφέρεσαι στον τόπο της επιθυμίας σου μετά από έναν κατακλυσμό.
Στη διπλανή αίθουσα μυρίζει κόκκινο κρασί. Είναι αυτό που στάζει πάνω στο τεράστιο ξύλινο τραπέζι, από δεκάδες μπουκάλια που κρέμονται στην οροφή. Μια ονειρική, αν την δεις από μακριά, τραπεζαρία, που μέσα της η παρακμή θριαμβεύει. Είναι το έργο της Wangeghi Mutu «Exhuming Gluttony: Α Lover's Requiem». Η κομψή πολυτέλεια και το άρωμα των προνομιών των ανώτερων τάξεων που αποπνέει ο χώρος είναι διάτρητος από σφαίρες στους τοίχους και τομάρια ζώων κρεμασμένα σαν ένα αλλόκοτο έργο τέχνης.
Tραύματα πολέμου, αποικιοκρατίας, εφιαλτών
Εξω από την αίθουσα, αραδιασμένα στο πάτωμα, σε ένα μικρό λόφο, ένα άλλο προσκύνημα. Βουβό. Η Μαρία Λοϊζίδου μάζεψε πεταμένα ρούχα που ανήκαν σε Κύπριους που χάθηκαν ή εγκατέλειψαν τις εστίες τους κατά την τουρική εισβολή. Τα έραψε και έφτιαξε παιδικά λούτρινα παιχνίδια, στοιβαγμένα σαν λάφυρα πολέμου. Ενα έργο ταπεινό με νοήματα που σε συγκλονίζουν. Ονομάζεται «Τrauma/ War Loot».
Κάθε έκθεση έχει φυσικά τους σταρ του, αυτούς που φέρουν ήδη ως όνομα μια δημοφιλία. Δεν λείπουν από το αίθριο του Καπνεργοστασίου. Είναι το έργο του Damien Hirst «Greeting from the Gutter/Avoiding the Inevitable», ένα σχόλιο ελεγειακό για την αγωνία του ανθρώπου να νικήσει τον θάνατο. Αλλά και ο δυστοπικός άνθρωπος του Paul McCarthy, ο «Τomato head».
Η έκθεση συνοδεύεται από το Drawing Room, με σχέδια των δημιουργών, τις βάσεις για τη δημιουργία των εγκαταστάσεών τους. Ενώ ο ΝΕΟΝ, πιστό στην αποστολή του να κάνει διαρκώς αναθέσεις νέων έργων και να ενισχύει τους Ελληνες δημιουργούς, ανέθεσε στον Κώστα Ιωαννίδη να φτιάξει μια ηχητική εγκατάσταση για τη σφυριχτή γλώσσα. Βρίσκεται στον χώρο του τελωνείου και φέρει τον τίτλο «Α memory of, memory of, memory of».
Ο ήχος είναι μέρος και μιας ακόμα εγκατάστασης, του κύματος που έχει δημιουργήσει ο Αλέξανδρος Ψυχούλης με τη φωνή της κόρης του, που έχει μόλις ξυπνήσει από εφιάλτη να επαναλαμβάνει τη λέξη άλογο. Προφανώς αυτό που είδε στον ύπνο της και την τρόμαξε, αλλά κατά τον Δημήτρη Παλαιοκρασσά «και μια ωραία αναφορά στην απουσία της λογικής».
Τι θα γίνει το Καπνεργοστάσιο μετά τις 27 Νοεμβρίου;
Τρεις ώρες μετά τα εγκαίνια, και οι επισκέπτες του Καπνεργοστασίου δεν έλεγαν να εγκαταλείψουν τον χώρο. Πηγαδάκια, συζητήσεις για το καλοκαίρι που έρχεται, ο Κώστας Τασούλας επί ώρες όρθιος, να κινείται ανάμεσα στο πλήθος, κάποιες φορές μοναχικός, στοχαστικός να κοιτάζει τον χώρο. Ο επίσημος και μόνιμος οικοδεσπότης αυτού του αριστουργηματικού κτιρίου, με τις φορτίσεις της σύγχρονης ιστορίας της Αθήνας. Του αναμορφωμένου τοπόσημου διεθνούς πολιτισμού. Καθώς ο ΝΕΟΝ τον Νοέμβρη θα φύγει από τον χώρο που νοηματοδότησε και αγάπησε παράφορα, η Βουλή των Ελλήνων θα κληθεί να κρατήσει το νήμα και να το πάει ακόμα παρακάτω. Στην επόμενη μέρα του Καπνεργοστασίου. Αλλά αυτό είναι υλικό για ένα επόμενο άρθρο. Προς το παρόν, αποχωρώντας από την έκθεση, παρατηρώ τον λόφο των πιστωτικών καρτών που το κοινό του εγκαινίου θυσίασε. Απεταξάμην τον καπιταλισμό ή θυσίες που κάνει κανείς για την Τέχνη.
*Στην έκθεση Dream On παρουσιάζονται 18 εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας από τους καλλιτέχνες John Bock, Helen Chadwick, Abraham Cruzvillegas, Μάρθα Δημητροπούλου, Peter Fischli & David Weiss, David Hammons, Thomas Hirschhorn, Damien Hirst, Michael Landy, Μαρία Λοϊζίδου, Paul McCarthy, Annette Messager, Μάρω Μιχαλακάκου, Wangechi Mutu, Paul Pfeiffer, Matthew Ritchie, Άννα-Μαρία Σαμαρά, Αλέξανδρος Ψυχούλης.
Είσοδος ελεύθερη
**Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί και το καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Είναι Αυτό Τέχνη», που έχει σχεδιαστεί και υλοποιείται από το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο και τον ΝΕΟΝ. Μέσα από μια βιωματική διαδικασία, οι συμμετέχοντες εξοικειώνονται με τη σύγχρονη τέχνη και αναπτύσσουν πολλαπλούς τρόπους προσέγγισης των έργων σύγχρονων καλλιτεχνών.