Σε μια διαδικασία που θυμίζει εβρυομεταφορά -χωρίς όμως τη συναίνεση και πραγματική κυτταρική παρουσία του γονέα- η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει διαρκώς στο φως ημιτελή έργα σπουδαίων δημιουργών, παρεμβαίνοντας για να ολοκληρωθούν. Σε ποιον ανήκουν; Και αξίζουν να φέρουν την υπογραφή ενός μύθου;
Είναι από τις σπάνιες φορές που μια είδηση, ένα γεγονός, σε κάνει ταυτόχρονα να ενθουσιάζεσαι από προσμονή και να ανατριχιάζεις από ανησυχία. Και είναι ένα φαινόμενο που όλο και πιο συχνά βλέπουμε να συμβαίνει στον χώρο της Τέχνης: νεκροί μύθοι επιστρέφουν με «νέα» έργα με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ). Αυτή την εβδομάδα, ήταν η σειρά του Τζον Λένον και των Beatles: η Γιόκο Όνο έδωσε στον Πολ Μακ Κάρτνεϊ ένα ντέμο του Τζον Λένον από μια κασέτα που έφερε πάνω της την ένδειξη επάνω «για τον Πολ». Διάφορα ανέκδοτα τραγούδια του που είχε ηχογραφήσει λίγο πριν τον θάνατό του μόνος στο στούντιο.
Με τη βοήθεια της ΑΙ, η φωνή του Τζον Λένον αφαιρέθηκε από το ντέμο και δημιουργήθηκε ένα ολοκληρωμένο τραγούδι από τους εναπομείναντες Beatles. H ανακοίνωση αυτή μου έφερε στο μυαλό μια άλλη ανακοίνωση πριν από σχεδόν δύο χρόνια, που είχε σχέση με έναν πίνακα του Πικάσο. Στην Μπλε Περίοδό του ο Πικάσο πάλευε συχνά με την αμφισημία, αμφισβητούσε τον εαυτό του. Κατέστρεφε έργα του και άρχιζε από την αρχή.
Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις, αποφάσισε να ζωγραφίσει ένα νέο έργο πάνω από ένα μισοτελειωμένο. Αντί να καταστρέψει τον καμβά, έφτιαξε ένα νέο επίπεδο σε αυτό, αφού δεν είχε αρκετά χρήματα για να αγοράζει υλικά για τη δουλειά του. Το ημιτελές έργο εντοπίστηκε κατά τις εργασίες συντήρησης του «Τhe blind man’s meal» στο εργαστήριο με τη χρήση X Ray ακτινών. Mια γυμνή κουλουριασμένη γυναίκα που ζωγράφισε ο Πικάσο συγκλονισμένος από τον θάνατο του Ισπανού ζωγράφου και φίλου του Carles Casagemas που αυτοκτόνησε το 1901.
Με τη βοήθεια της ΑI και της τρισδιάστατης εκτύπωσης το κρυμμένο έργο αναπαρήχθη και… ολοκληρώθηκε μέσω ειδικού προγράμματος που ταΐστηκε με πληροφορίες και υλικό για τον τρόπο ζωγραφικής του Πικάσο εκείνη την περίοδο. Οι πινελιές που δεν έβαλε ο Πικάσο στον πίνακα συμπληρώθηκαν από την τεχνολογία και συγκεκριμένα με το πρότζεκτ Oxia Palus. Τι είναι όμως αυτό που προέκυψε; Είναι ένας πραγματικός Πικάσο; Είναι ένα υβριδικό έργο τέχνης με διαφορετικούς γενετικούς κώδικες;
Η χρήση της τεχνολογίας και κυρίως των δυνατοτήτων που δίνει η τεχνητή νοημοσύνη στην περίπτωση των Τεχνών, μου θυμίζει την επανάσταση που έφερε η δυνατότητα δημιουργίας εμβρύων στο εργαστήριο και της εμβρυομεταφοράς. Σαν οι καλλιτέχνες να άφησαν τον καλλιτεχνικό τους σπόρο, σπέρμα, ωάριο για το μέλλον. Για την αναπαραγωγή τους. Μόνο που εδώ έχουμε μια αρπαγή γενετικού υλικού. Έχουμε μια δημιουργία που δεν ξέρουμε αν θα επιθυμούσαν οι καλλιτέχνες. Αν θα αναγνώριζαν. Αν θα ταυτίζονταν μαζί της.
Υπάρχει ένα μούδιασμα στον τρόπο που ακούμε, βλέπουμε, διαβάζουμε έργα που έχουν γεννηθεί μέσα από περιπτώσεις ανασύνθεσης και παραγωγής με τη χρήση της τεχνολογίας. Να συγκινηθώ, να δακρύσω, να συνδεθώ με ένα έργο του Πικάσο που ολοκληρώθηκε με αυτόν τον τρόπο; Υπάρχει κάτι το ανοίκειο, ένα εμπόδιο. Η αισθητική απόλαυση δεν έχει σχέση μόνο με την όψη, αλλά και με τη συνείδηση του μόχθου, του συναισθήματος της στιγμής, της σταγόνας αίματος και ιδρώτα του καλλιτέχνη που έσταξε πάνω στον καμβά, στο χαρτί.
Μια μηχανή εκπαιδευμένη να ζωγραφίζει σαν τον Πικάσο. Μια μηχανή που ολοκλήρωσε τη δέκατη συμφωνία, την ατελή, του Μπετόβεν. Ποιος είναι ο δημιουργός; Σε ποιον ανήκει το έργο; Νομικά ζητήματα, θέματα ιδιοκτησίας και ηθικής χωρίς προηγούμενο αναδύονται, περίπλοκα και χρονοβόρας αντιμετώπισης όσο η τεχνολογία επελαύνει με σαρωτικούς ρυθμούς και εμείς εθιζόμαστε σε ένα νέο είδος τέχνης. Είναι ο αλγόριθμος το πινέλο και ο προγραμματιστής ο νέος καλλιτέχνης;
Στις περισσότερες περιπτώσεις ημιτελών έργων -με εξαίρεση τον ξαφνικό θάνατο- ο καλλιτέχνης δεν επιθυμούσε να παραδοθεί στα μάτια του κόσμου. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα είχε αποκηρύξει. Γι' αυτό τα εγκατέλειψε, ή τα κάλυψε. Το να έρχονται στο φως και να συμπληρώνονται από μηχανές που θρέφονται με πληροφορίες, μοιάζει ιερόσυλο σε σχέση με την πρόθεση του δημιουργού, όσο και αν εν μέρει μπορεί να προικίζει τη γνώση μας για το έργο του και την πορεία του. Σίγουρα προικίζει, πλουτίζει όσους έχουν τα δικαιώματα αυτών των έργων που έρχονται να επενδύσουν στο ταλέντο του καλλιτέχνη και στη συγκίνηση του κοινού για έναν νέο πλούτο.
Καθώς πλοηγούμαστε στον θαυμαστό και τρομακτικό, άγνωστο σε όλη του έκταση ακόμα και για τους ίδιους τους επιστήμονες κόσμο, αξίζει να αξιολογήσουμε ξανά την έννοια της αυθεντικότητας σε μια εποχή πλαστών και αντιγράφων.