Ο Ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο είναι αδιαμφισβήτητα ένα «ιερό τέρας» της τέχνης, από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Ένας άνθρωπος που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη ζωγραφική και ενέπνευσε πολλά ρεύματα.
Για κάποιους, όμως, ο Πικάσο ίσως ήταν, απλώς, ένα «τέρας».
Η πρώτη από τις δεκάδες εκθέσεις που οργανώθηκαν για την 50ή επέτειο από τον θάνατό του, ήταν αυτή στο Μουσείο της Μονμάρτης στο Παρίσι, και εστίαζε στη σχέση του Πικάσο με τη Fernande Olivier (Φερνάντ Ολιβιέ), το μοντέλο με το οποίο έζησε επί οκτώ χρόνια. Εκείνη την εποχή, στις αρχές του 20ού αιώνα, ζούσαν σε ένα μικρό διαμέρισμα στη Μονμάρτη, εκείνος παλεύοντας να καταξιωθεί στον χώρο της Τέχνης κι εκείνη στηρίζοντάς τον, όπως αναφέρει το δημοσίευμα των Times.
Ο «επεμβατικός, ζηλιάρης και κυριαρχικός» Πικάσο
Η Ολιβιέ κρατούσε ημερολόγιο κατά τη διάρκεια της σχέσης της με τον Ισπανό ζωγράφο και στα γραπτά της μιλάει για την εμμονική ζήλια του και για τον τρόπο που την έκλεινε στο σπίτι τους στο Bateau-Lavoir, το ερειπωμένο κτίριο που χρησίμευε ως κατοικία καλλιτεχνών.
«Ο Πικάσο, λόγω της νοσηρής ζήλιας του, με κρατούσε απομονωμένη», έγραφε στο ημερολόγιο. «Αλλά είχα συντροφιά το τσάι, τα βιβλία, ένα ντιβάνι, το καθάρισμα του σπιτιού, και περνούσα τις μέρες μου με χαρά. Ναι, ήμουν χαρούμενη».
Η Ολιβιέ δεν ήταν η μόνη που έκανε γνωστή την «κακή» πλευρά τού χαρακτήρα του.
Η Françoise Gilot (Φρανσουάζ Ζιλό), η ζωγράφος με την οποία είχε αποκτήσει δύο παιδιά, τον περιέγραψε ως «επεμβατικό και κυριαρχικό».
Η συγγραφέας Claire Dederer, η οποία στο βιβλίο Monsters διερωτάται αν μπορεί κανείς να διαχωρίσει την τέχνη από τον καλλιτέχνη, προβληματίζεται για την ταραγμένη κληρονομιά του Πάμπλο Πικάσο με αφορμή την 50ή επέτειο του θανάτου του.
Πικάσο: «Οι γυναίκες είναι μηχανές για να υποφέρουν»
Ο εορτασμός της κληρονομιάς του Πάμπλο Πικάσο έχει γίνει ένα επισφαλές μείγμα συμβιβασμού και αμφίβολου θαυμασμού. Πώς μπορεί μια γυναίκα, ή οποιοσδήποτε, να κρεμάσει στον τοίχο του έναν πίνακα ή μια εκτύπωση που φιλοτέχνησε ένας άντρας που κάποτε είπε ανενδοίαστα στην ερωμένη του, Françoise Gilot, το 1943, ότι «οι γυναίκες είναι μηχανές για να υποφέρουν»;
Το 2017, καθώς η μανιασμένη φωτιά του κινήματος #MeToo κατέκαψε σύγχρονα αλλά και παλαιότερα είδωλα, πολλοί έμειναν να κρατούν τα απομεινάρια της τέχνης που κάποτε αγαπούσαν ή εξακολουθούσαν να αγαπούν.
Η Claire Dederer ξεκίνησε με το ερώτημα που πολλοί βρέθηκαν αντιμέτωποι: μπορούμε να διαχωρίσουμε τον καλλιτέχνη από την τέχνη; Αυτό που ακολούθησε ήταν ένας ειλικρινής απολογισμός της ηθικής σύγχυσης και του εγγενούς εγωισμού που απαιτείται από κάθε καλλιτέχνη. Για κάθε ερώτημα που η Dederer προσπαθούσε να απαντήσει, έθετε ένα άλλο.
Το έγκαυμα από τσιγάρο στο πρόσωπο
Κοιτάξτε προσεκτικά τη «Γυναίκα με κίτρινο κολιέ» («Woman with a Yellow Necklace»), έναν πίνακα του Πάμπλο Πικάσο του 1946. Η γυναίκα είναι η Françoise Gilot, η σύντροφός του εκείνη την εποχή. Παρατηρήστε, ειδικότερα, αυτό που φαίνεται να είναι μια κηλίδα ομορφιάς τύπου Marilyn στο αριστερό μάγουλο της φιγούρας. Αυτό το σημάδι λέγεται ότι αντιπροσωπεύει ένα έγκαυμα από τσιγάρο, που έσβησε στο πρόσωπο της εικονιζόμενης κατά τη διάρκεια ενός καβγά με τον καλλιτέχνη.
Με το εκπληκτικό εύρος και την εφευρετικότητά του, ο Πικάσο -ο οποίος πέθανε πριν από 50 χρόνια, στις 8 Απριλίου 1973- ήταν ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Λέγεται, επίσης, πως ήταν ένας κακοποιητικός σάτυρος, με μια αηδιαστική προτίμηση σε πολύ νεότερες γυναίκες (40 χρόνια νεότερες στην περίπτωση της κυρίας Gilot). «Μόλις τους ρουφούσε το αίμα» έγραψε η εγγονή του, Μαρίνα, για τις γυναίκες του, «τις ξεφορτωνόταν». Δύο από αυτές αυτοκτόνησαν.
Τι υποστηρίζει για τον Πικάσο η συγγραφέας του βιβλίου «Monsters»
Στο «Monsters», το νέο της βιβλίο, η Claire Dederer προσδιορίζει τον Πικάσο ως μια αρχετυπική, σύγχρονη ιδιοφυΐα, έναν καλλιτέχνη του οποίου τα ελαττώματα έχουν θεωρηθεί «συγχωρητέα υποπροϊόντα του ταλέντου του». Μόνο στους άντρες, σημειώνει, χορηγείται αυτή η ακολασία.
Το βιβλίο της αναρωτιέται πώς πρέπει να αισθάνονται η ίδια και οι αναγνώστες σήμερα για τους φωστήρες που «έκαναν ή είπαν κάτι απαίσιο και έκαναν κάτι σπουδαίο».
Ακόμη και όσοι προσπαθούν να αποφύγουν αυτό το πρόβλημα, δεν μπορούν. Ακόμα και για τους ακροατές που είναι αποφασισμένοι να διαχωρίσουν τέχνη και καλλιτέχνη, το «Age Ain't Nothing but a Number», ένα χιπ-χοπ κομμάτι, θα αμαυρωθεί από τη γνώση της προέλευσής του. (Το έγραψε ο R. Kelly, ένας καταδικασμένος για σεξουαλική κακοποίηση, και το τραγούδησε η Aaliyah, η οποία έγινε «σύζυγός» του στα 15 της), επισημαίνεται σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στον Economist.
Το πρόβλημα για τους περισσότερους ανθρώπους είναι πού να τραβήξουν τη γραμμή, ή μάλλον πολλές γραμμές. Οι μεταβλητές που εμπλέκονται είναι όλες ολισθηρές και υποκειμενικές. Η μία είναι η σοβαρότητα των αμαρτιών των καλλιτεχνών, μια κρίση που μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Το ίδιο ισχύει και για τις απόψεις σχετικά με το εκτόπισμά τους. Ο ίδιος ο χρόνος είναι ένας παράγοντας. Τα σημερινά σκάνδαλα μια μέρα θα είναι αρχαία ιστορία, τα θύματα που έχουν πεθάνει από καιρό μπορεί να είναι λιγότερο συναρπαστικά από τα ζωντανά. Η αποκήρυξη αριστουργημάτων νεκρών καλλιτεχνών -όπως ο Πικάσο- μπορεί να φανεί ως τιμωρία του εαυτού σας παρά των ίδιων, υποστηρίζει η συγγραφέας.
Η Dederer φαντασιώνεται μια αριθμομηχανή που θα μπορούσε να ζυγίζει «την απαξία του εγκλήματος έναντι του μεγαλείου της τέχνης».
Στην πραγματικότητα, λέει, το δίλημμα είναι αναπόφευκτο, και άλυτο. Ξαναβλέποντας την ταινία «Chinatown», δεν μπορεί παρά να θυμηθεί το φρικιαστικό σεξουαλικό αδίκημα που διέπραξε ο σκηνοθέτης της, ο Ρομάν Πολάνσκι. Μια ατιμασμένη βιογραφία, σύμφωνα με την εύστοχη μεταφορά της, είναι ένας λεκές που δεν μπορεί να εξαφανιστεί. Και σε αυτή την εποχή που είναι κορεσμένη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -όπου «τα πάντα είναι υπόθεση όλων»- υπάρχει πολλή βιογραφία.
Ταυτόχρονα, δεν μπορείτε να απενεργοποιήσετε την αγάπη που αισθάνεστε για την τέχνη που φτιάχνουν οι ανήθικοι. Το πόδι σου εξακολουθεί να κουνιέται στο «I Want You Back», παρά τα όσα γνωρίζεις για τις προτιμήσεις του Michael Jackson. Παρ' όλες τις αμφισβητούμενες κατηγορίες εναντίον του Woody Allen -και τον γάμο του με την κόρη τής πρώην συντρόφου του-, το «Annie Hall» εξακολουθεί να είναι αστείο, σημειώνει.
Κανείς δεν είναι εξ ολοκλήρου τέρας, λέει η Dederer. Υπάρχει ένα κομμάτι τερατογένεσης σε όλους, προσθέτει, ειδικά στους καλλιτέχνες, για τους οποίους ο «αιμοσταγής» εγωισμός είναι χρήσιμος. Αλλά το κύριο επιχείρημά της για να συμφιλιωθείτε με το ερώτημα τέχνη/καλλιτέχνης είναι ότι είναι λάθος να το θέτετε.
Τι διαφορά έχει πραγματικά, γράφει, αν στερείς από μια κακιά ιδιοφυΐα τα μετρητά ή την προσοχή σου; Η υπόθεσή της είναι αντι-καπιταλιστική. Πιστεύει ότι η διασημότητα παράγεται και μετατρέπεται σε χρήμα από το σύστημα, το οποίο, όπως το καζίνο, κερδίζει ό,τι επιλέγεις να καταναλώσεις. Μπορείτε να αμφισβητήσετε αυτό το σκεπτικό, αλλά να πιστέψετε το συμπέρασμά της: ότι η αποκήρυξη του Πικάσο, ας πούμε, «είναι ουσιαστικά ανούσια ως ηθική χειρονομία».
Η τέχνη είναι σημαντική. Η καταγγελία των κακοποιών είναι επίσης έγκυρη και σημαντική. Αλλά, τελικά, υποστηρίζει η Dederer, οι διαμάχες για τις ακυρώσεις είναι ένα είδος σκιώδους πυγμαχίας. Οι βασικές μάχες αφορούν ευρύτερα ζητήματα της κοινωνίας ή ιδιωτικές σχέσεις και συμπεριφορές. «Ο τρόπος που καταναλώνετε τέχνη δεν σας κάνει κακό ή καλό άνθρωπο», συμβουλεύει.
Πολλές εκθέσεις και εκδηλώσεις θα σηματοδοτήσουν την 50ή επέτειο του θανάτου του Πικάσο. Παρακολουθήστε μία και θα συναντήσετε το αποκαλυπτικό όραμά του -και, αδιαίρετα, τον μισογυνισμό του, ο οποίος διατρέχει τις σεξουαλικές διαστρεβλώσεις των γυναικείων σωμάτων του. Και, είτε σας αρέσει είτε όχι, αν συναντήσετε τη «Γυναίκα με κίτρινο κολιέ», θα δείτε το κάψιμο από τσιγάρο, καταλήγει ο Economist.