Ο 27χρονος σκηνοθέτης Μάριο Μπανούσι, χωρίς μεγάλα λόγια, χωρίς σκηνικά υπερθεάματα, χωρίς λέξεις καν, έγινε η αποκάλυψη του φετινού Φεστιβάλ της Αβινιόν.
Το «MAMI» ταξίδεψε από τη Στέγη στη Γαλλία, ρωτώντας το ευρωπαϊκό θέατρο: μπορεί η σιωπή να είναι πολιτική; Την πιο ηχηρή στιγμή του φεστιβάλ, δεν ακούστηκε ούτε ένας ήχος.
Στην κολασμένα καυτή Αθήνα, παρακολουθώ από απόσταση -και με ένα συναίσθημα μεταξύ άγριας χαράς και συγκίνησης- το κύμα που έχει σηκώσει το MAMI του Μάριο Μπανούσι στο Φεστιβάλ της Αβινιόν.
Η παράσταση σε παραγωγή και ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, μετά την πρεμιέρα της τον Φεβρουάριο ταξίδεψε στο κορυφαίο θεατρικό φεστιβάλ της Ευρώπης, στο πλαίσιο του touring program του Ιδρύματος. Οι κριτικές διαδέχονται η μία την άλλη.
Tα κορυφαία μέσα ενημέρωσης της Γαλλίας γράφουν με έναν τρόπο που δεν έχει καμία αντίρρηση να παρασυρθεί από το συναίσθημα και όχι μόνο τη λογική. Δεν πρόκειται απλώς για μια παράσταση, αλλά για ένα φαινόμενο.
Χωρίς τον παραμικρό διδακτισμό, ο Μπανούσι δημιούργησε μια τελετή. Μια τρυφερή ανταρσία. Όσοι είχαμε δει την παράσταση στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση το περιμέναμε. Μιλούσαμε για το έργο με ενθουσιασμό αλλά και συγκρατημένα, όμως, σε κάποιες αποστροφές μας. Ο γαλλικός τύπος και το θεατρικό κοινό μπήκε ακόμα πιο ορμητικά στα σχόλια για το έργο.
Το θέατρο ως τόπος του μύθου
«Στο MAMI, η γύμνια είναι η απαραίτητη συνθήκη της μεταμόρφωσης», έγραψε η Libération. «Εικόνες ζωγραφισμένες όπως τελετές οικείες, ένα θέατρο που δεν ανοίγει το στόμα του παρά μόνο για να φιλήσει ή να θηλάσει» σημείωσε ο Laurent Goumarre. Η Le Monde κάνει λόγο για έναν «νεανικό ύμνο στη μητρότητα, σε μορφή σωματικής εικονοποιίας», και χαρακτηρίζει τον Μπανούσι ως «μια από τις πιο δυνατές αποκαλύψεις του σύγχρονου ευρωπαϊκού θεάτρου». Η Fabienne Darge, σε δεύτερο της κείμενο, σχολιάζει: «Στο σύμπαν του Μπανούσι, δεν υπάρχει ιεραρχία ηλικίας, δεν υπάρχει αφήγηση. Υπάρχει ένα κενό, γεμάτο μνήμη και φροντίδα».
Το Télérama υπογραμμίζει την εσωτερική δύναμη της σιωπής: «Η παράσταση παραμένει απαλλαγμένη από κάθε λέξη. Ο θεατής δέχεται τα συμβάντα όπως ένα παιδί: με έκπληξη και εμπιστοσύνη». Και ο Theatral Magazine κάνει λόγο για «ένα συγκλονιστικό tableau vivant από τον πιο ελπιδοφόρο νεαρό δημιουργό των Βαλκανίων».
Το Artistik Rezo υπογραμμίζει ότι: «Οι εικόνες του MAMI έχουν την υλικότητα ενός ονείρου: βγαίνουν μέσα από τον ιερό λυρισμό του Κλιμτ και την τραχύτητα του Μπος». Η Scènes γράφει: «Το κοινό έμεινε σιωπηλό. Κανείς δεν έβηξε. Κανένα κινητό δεν άναψε. Το MAMI δημιούργησε ένα πεδίο πραγματικής κοινότητας».
Η Hélène Kuttner σημειώνει: «Αυτό που κάνει ο Μπανούσι δεν είναι απλώς θέατρο, είναι μια πράξη μετάβασης, μια τελετουργία του παρελθόντος που ζωντανεύει σαν τραύμα και όνειρο μαζί».
Η δημοσιογράφος του Journal La Terrasse γράφει: «Ο νεαρός σκηνοθέτης από την Αθήνα δεν λέει την ιστορία του. Την προσφέρει σαν ένα τελετουργικό αντικείμενο – γυμνό, ήσυχο, απόλυτα εκτεθειμένο και γι’ αυτό καθολικά αποδεκτό».
To έσκασε από τον «Κήπο των επίγειων απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος
Αξίζει να δει κανείς πώς η κριτικός της Libération μπαίνει στην περιγραφή και συνάμα κριτική του έργου.
«Τίποτα δεν είναι αμετάβλητο σ’ αυτό τον κόσμο όπου ακόμα κι η πλαστική ομορφιά δεν διστάζει να συντρίψει το συναίσθημα. Ένα κορίτσι, γυμνό, ποζάρει σαν φιγούρα βγαλμένη από πίνακα του Μποτιτσέλι. Αργά, γδύνει έναν έφηβο, ώσπου τα σώματά τους αγκαλιάζονται σε μια εικόνα που θυμίζει τα ερωτευμένα ζευγάρια του Κλιμτ - φιγούρες εκλεπτυσμένες, ιδανικές, φτιαγμένες για να τις λατρεύεις. Όμως τίποτα δεν είναι πραγματικά καθαρό· η εικόνα διαθλάται μέσα από ένα τεράστιο, σχεδόν ασφυκτικό, πέπλο. Μια ομίχλη που τυλίγει τη σκηνή και την απομακρύνει από την αλήθεια.
Και τότε εμφανίζεται ένα πλάσμα. Ένα νέο αγόρι, μπουσουλώντας, με σκυμμένη πλάτη και το κεφάλι γυρτό. Ένα ον που μοιάζει να το ’σκασε από τον «Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος. Ένας «σκορπιός» που γλιστρά μέσα στην ιδανική δυάδα, τη διαταράσσει, την εμπλουτίζει, την απειλεί. Το κορίτσι δεν αντιστέκεται - δεν μπορεί.
Τα δύο αγόρια μπαίνουν στο σπίτι. Η πόρτα κλείνει. Εκείνη βυθίζει το σώμα της μέσα σε έναν γυάλινο κύβο γεμάτο νερό, κρατά την ανάσα της όσο αντέχει. Και δεν είναι μόνη. Καμία φωνή από το κοινό. Ούτε ένας βήχας. Καμία οθόνη κινητού να ανάψει. Εκείνη τη βραδιά, στην πρεμιέρα, επικρατούσε μια σχεδόν θρησκευτική σιγή. Μια σιωπηλή συντροφικότητα που έμοιαζε με τελετή. Γεννιόταν κάτι: ένα έργο χωρίς λόγια, γιατί, όπως μας θυμίζει ο Banushi, οι πίνακες δεν μιλούν».
Από τα Τίρανα στην Αθήνα, και από την Αθήνα στην Αβινιόν: το σοκ Μπανούσι
Ο Μάριο Μπανούσι, 27 χρόνων, γεννήθηκε στην Αλβανία και ζει στην Ελλάδα. Δεν ανήκει σε καμία χώρα - ή, μάλλον, ανήκει σε όλες. Είναι παιδί μιας Ευρώπης που δεν έχει ακόμα αποδεχτεί την πολυπλοκότητά της. Μιλά για όσα δεν προβάλλονται: για τις ξεχασμένες μητέρες, τις γυναίκες-κολώνες, τις λεπτές σιωπές της καθημερινότητας.
Όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το MAMI στην Αθήνα, τον Φεβρουάριο του 2025, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, σκεφτόμουν ότι αυτό δεν είναι θέατρο. Είναι ένας ομφάλιος λώρος από σώματα και σιωπή, που μας επιστρέφει στα εσώτερα. Στην Αβινιόν, αυτό το έργο μεταμορφώθηκε σε πράξη πολιτισμικής διεκδίκησης.
Γιατί η σιωπή, σήμερα, είναι μια πράξη. Η γυμνότητα ένα κάλεσμα. Σε μια Ευρώπη κορεσμένη από φωνές και δηλώσεις, ο Μπανούσι προτείνει κάτι άλλο: την παρατήρηση. Τη μνήμη μέσα από εικόνες. Την ενσώματη αφήγηση. Δεν ερμηνεύει, δεν εξηγεί. Δημιουργεί χώρο για το βίωμα.
Το θέατρο ως μήτρα
Η σκηνογραφία του έργου, από τον Στέφανο Δρουσιώτη, είναι ένα ποιητικό σύμπαν: ένας κήπος με φως, ένα χαμηλό σπίτι χωρίς παράθυρα, ένα μονοπάτι, ένας υδάτινος κύβος. Όλα σχεδόν άδεια, αλλά φορτισμένα. Πορτοκάλια κυλούν στο πάτωμα. Το γάλα χύνεται στο νερό. Μια φωτογραφία πέφτει αργά από το ταβάνι. Ο ίδιος ο Μπανούσι ανεβαίνει στη σκηνή, κόβει από τη φωτογραφία το βρέφος στην αγκαλιά της μητέρας του, και γονατίζει για να πάρει τη θέση του. Δεν υποδύεται. Είναι.
Είναι αυτό που έλειπε από το ευρωπαϊκό θέατρο: ένα τελετουργικό χωρίς τεχνολογίες, χωρίς θεαματικότητες, χωρίς διανοητικό ναρκισσισμό. Ένα θέατρο πριν τις λέξεις. Ένα θέατρο του θρήνου και της χάρης. Οπως φαίνεται, στην Αβινιόν ενθουσιάστηκαν γιατί είδαν τον προφήτη αυτού του νέου, ερχόμενου ευρωπαϊκού θεάτρου.
Μια ανάσταση πολιτισμική και πολιτική
Στην εποχή της εξήγησης και της δήλωσης, το MAMI αντιστέκεται. Και αυτή η αντίσταση είναι πολιτική. Εκεί που άλλοι παρουσιάζουν τις ταυτότητες τους, ο Μπανούσι τις αγκαλιάζει. Εκεί που άλλοι καταγγέλλουν, αυτός ευλογεί.
Ο 27χρονος σκηνοθέτης προσκλήθηκε να συμμετάσχει και στα European Theatre Talks του Avignon, στις συζητήσεις για την ελευθερία της τέχνης και το μέλλον της ευρωπαϊκής δημιουργίας. Η αναγνώριση ήρθε γρήγορα - και δίκαια. Το MAMI δεν είναι μια παράσταση της στιγμής. Είναι μια πηγή.
Η Ευρώπη των συνόρων, των πολέμων και των φαντασμάτων ταυτότητας βρίσκει μέσα από τον Μπανούσι έναν τρόπο να επανασυνδεθεί με το μη ορατό. Με την οδύνη που δεν κραυγάζει. Με την ομορφιά που δεν κρατιέται. Ο Μάριο Μπανούσι, χωρίς μανιφέστο, είναι ήδη ένας από τους πιο σιωπηλά ριζοσπαστικούς δημιουργούς της γενιάς του.
Info MAMI του Μάριο Μπανούσι, στο Gymnase Aubanel της Αβινιόν μέχρι τις 18 Ιουλίου. Στη συνέχεια, στο Théâtre de l'Odéon τον Απρίλιο του 2026.