Πώς λυγίζει και υποκύπτει μια γυναίκα στην αγκαλιά του Ανδρέα; Πώς ριγεί το κόμμα και κοιτά με τρόμο την ερωμένη που ανέρχεται στην παράταξη; Ο Νίκος Παπανδρέου γίνεται η φωνή και το σώμα των γυναικών γύρω από τον Ανδρέα όσο ο ίδιος έχει τα πρώτα δικά του σκιρτήματα.
Yποθέτω ότι έχει διαβάσει ο Νίκος Παπανδρέου τις «Λέξεις» του Σαρτρ. Εκεί όπου μιλάει για τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του και «αν ζούσε ο πατέρας μου θα είχε πέσει πάνω μου φαρδύς-πλατύς και θα με είχε συνθλίψει. Για καλή μου τύχη πέθανε τόσο νέος». Aυτό είναι το πρώτο που σκέφτηκα διαβάζοντας τις τελευταίες γραμμές του νέου μυθιστορήματος του Νίκου Παπανδρέου «Ερωτες στο παρασκήνιο» (εκδόσεις Καστανιώτη)
Ο Νίκος, η ερωμένη του Ανδρέα, η Μαργαρίτα
Αίθουσα Πανεπιστημίου του Λονδίνου, τμήμα Οικονομικών, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ήδη αρχηγός του ΠΑΚ, δίνει μια διάλεξη.«Ηταν φανερό ότι τουλάχιστον σε αυτόν τον χώρο, σε αυτή τη μικρή αίθουσα ήταν το αδιαμφισβήτητο αρσενικό. Ισχυρός, απροσδόκητος. Αληθινός. Την πλημμύρισε μια ευφορία, μια αγαλλίαση, αλλά και κάτι άλλο, κάτι που δεν ήθελε να ομολογήσει, μια ερωτική εγρήγορση. Αισθάνθηκε χαρούμενη και εύθυμη, ελαφριά, αέρινη και αιθέρια». Είναι η τελευταία παράγραφος στη δεύτερη σελίδα.
Σταματώ ήδη στο σημείο αυτό, αφού η πληροφορία που φτάνει και οι συλλογισμοί που προκαλούνται στον αναγνώστη είναι ήδη ανεξέλεγκτα πολλοί. Ο Νίκος Παπανδρέου γράφει για τον πατέρα του τον Ανδρέα Παπανδρέου. Και γράφει στις πρώτες γραμμές -όπως και μεγάλο μέρος του βιβλίου στη συνέχεια- μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας. Η γυναίκα δεν αναφέρεται με το πραγματικό της όνομα, είναι για χρόνια ερωμένη του, η πολύ μικρότερή του με τις αριστερές ρίζες Χρύσα,που εξελίχθηκε σε μεγάλο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ καθοριστικό για τη ζωή του Ανδρέα. Δεν κατονομάζεται αλλά είναι προφανές σε ποια αναφέρεται.
Ο Νίκος Παπανδρέου λοιπόν κάνει αυτό το αδιανόητο άλμα, σαν μέσα από μια διαδικασία ενόρασης και παραισθησιογόνων επιρροών: μιλάει για τον Ανδρέα όχι ως γιος του, αλλά ως μια γυναίκα. Δεν είναι πια ο Νίκος ο γιος που νιώθει ότι έλκεται και ταυτόχρονα εξουσιάζεται από τον πατέρα. Τον βλέπει όπως πιστεύει ότι τον κοιτούσαν οι γυναίκες -με ένα ερωτόπληκτο δέος. Και το κάνει καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Με την πίστη ότι όλες οι γυναίκες που βρέθηκαν στο πέρασμά του, από τα χρόνια στο Μπέρκλεϊ, μέχρι τις σαρωτικές ομιλίες, ή τα κουτούκια του Τσιτσάνη, τον είδαν ακριβώς έτσι: Λάγνα.
«Οχι τώρα Μαργαρίτα»
Το βιβλίο ξεκινά από τη φοιτήτρια Χρύσα από την ελληνική επαρχία, την αγροτική οικογένεια, που πάλεψε για να βρεθεί στο Λονδίνο, ώσπου συναντά τον Ανδρέα και γίνεται σύντομα ερωμένη του. Και αυτή η ερωτική και διανοητική συνωμοτική σχέση διατρέχει όλες τις σελίδες: τον τρόπο που αλλάζει ο Ανδρέας, την συντριβή της Μαργαρίτας που εκείνη την εποχή δημιουργεί μέσα στο Καστρί την Ενωση Γυναικών Ελλάδος (ΕΓΕ), τους συνεργάτες του στο ΠΑΣΟΚ, τις εφημερίδες της εποχής τον ρόλο του Σωτήρη που κάνει τις βρώμικες δουλειές του Ανδρέα. Η Χρύσα είναι ο λόγος για τον οποίο ο 19χρονος Νίκος επιστρέφει από τις σπουδές του στον Καναδά κατόπιν παράκλησης της Μαργαρίτας, προκειμένου να πείσει τον Ανδρέα να αφήσει την ερωμένη, γιατί θα του κάνει κακό στην πολιτική του καριέρα.
Η αγωνία της Μαργαρίτας διατρέχει το βιβλίο. Κάθε φορά που πήγαινε να μιλήσει στον Ανδρέα για την ερωτική σχέση του, της απαντούσε αυτός «όχι τώρα Μαργαρίτα» και έμπαινε στο γραφείο, στην καρέκλα που καθόταν και ο πατέρας του, ο Γέρος της Δημοκρατίας.«Η Μαργαρίτα πήγε να του πιάσει το χέρι αλλά εκείνος το απέφυγε διπλωματικά, πιάνοντας μια φρυγανιά. Μα τόσο πολύ είχει προχωρήσει με την άλλη; Την είχε δώσει καμία υπόσχεση, από εκείνες τις ηλίθιες υποσχέσεις που απαιτούν οι εραστές για να παραδώσουν τα όπλα και να τους ελέγχουν;».
Μια χαρακτηριστική περιγραφή από ένα πρωινό γεύμα, μια χαρακτηριστική συνάντηση στο Καστρί του Ανδρέα με την Μαργαρίτα. Σε κάποια συζήτηση του προτείνει να μείνει μόνιμα με την Χρύσα «... εκεί που πας. Why not stay there all the time? I can have Nicoleta pack your things. Την κοίταξε." Μα δεν θέλω κάτι τέτοιο. Εδώ είναι το Καστρί!»
Οταν η Χρύσα είδε το τανγκό Ανδρέα-Μαργαρίτας
Να γίνεσαι το μυαλό, η καρδιά, το σώμα της ερωμένης αλλά και της συζύγου του πατέρα. Μια προσέγγιση τολμηρή, καινοτόμα, αλλά και με πολλούς κινδύνους. Η πολιτική σκέψη, το χτίσιμο του ΠΑΣΟΚ, ο σχηματισμός των ομάδων που πλαισιώνουν τον Ανδρέα αναπτύσσονται παράλληλα βέβαια, αλλά όπως φανερώνει και ο τίτλος το μεγάλο ζητούμενο εδώ είναι οι ερωμένες. Οι έρωτες.
Πώς είναι ο γιος να γίνεται φορέας λέξεων και συναισθημάτων της πιο σημαντικής ερωμένης του Ανδρέα Παπανδρέου, αυτής που για χάρη της παραλίγο να χωρίσει τότε, αν δεν τον συγκρατούσαν οι φιλοδοξίες του – έστω, το όραμά του- για τον σοσιαλισμό και την διακυβέρνηση της χώρας; Γίνεται όμως και το πληγωμένο, ακόμα ερωτευμένο βλέμμα της μάνας του της Μαργαρίτας, γίνεται το λάγνο βλέμμα των γυναικών στις συνεδριάσεις, τα δείπνα, τις ομιλίες.
Η Χρύσα στο τέλος του βιβλίου είναι ήδη παρελθόν. Ο Ανδρέας την αποφεύγει χωρίς να της μιλά ξεκάθαρα. Αυτή τη βραδιά των εκλογών πάει όπως όλο το εκτελεστικό γραφείο στο Καστρί. Τολμά. Μπαίνοντας την βλέπουν ο Νίκος και ο φίλος του Θεόδωρος και σπεύδουν να μπουν μπροστά στην Μαργαρίτα για να κάνουν έναν τοίχο, προκειμένου να την δει.
«Ο Ανδρέας είχε ακόμη γυρισμένο το κεφάλι του, έτσι που η Χρύσα έβλεπε μόνο τον σβέρκο του. Εσπρωξε τον κόσμο μπροστά της για να βρεθεί πιο κοντά. Και εκεί που την χώριζαν μόνο τρία άτομα ακόμη, σταμάτησε στα μισά του βηματισμού της, σαν να είχε πέσει πάνω σε τοίχο. Γιατί ενώ εκείνη πήγαινε κοντά του, μπροστά της εξελισσόταν ένας ιδιότυπος χορός. Το τανγκό ενός ζευγαριού, του Ανδρέα και της Μαργαρίτας. Η Χρύσα είδε ένα φως να διαπερνάει τον αέρα πάνω από τα κεφάλια τους, σαν αστραφτερό ψάρι που κολυμπούσε πέρα δώθε αναμεσά τους. Είχε ακουσει για ιστορίες ανθρώπων που τους ένωνε μια αόρατη χρυσή γραμμή»
Πώς κάνουν έρωτα οι γυναίκες;
Πλάι σε όλα αυτά, βάζει ο Νίκος Παπανδρέου τα πρώτα προσωπικά του ερωτικά σκιρτήματα. Η Ντέπυ, η πρώτη σχέση της ζωής του στον Καναδά, η μεγαλύτερη Εύα που τον πολιορκεί και αυτός νιώθει την ερωτική ζάλη χωρίς να υποκύψει, την Νικολέττα που δουλεύει στο Καστρί και αίφνης βλέπει διαφορετικά. Οι δικές του αναφορές έχουν μια αυθεντική, άγουρη προσέγγιση, τόσο πειστική, σχεδόν συγκινητική. Όμως κάθε φορά που μιλά για τον τρόπο που οι γυναίκες του βιβλίου ερωτεύονται, νιώθουν θηλυκές, κάνουν έρωτα, ο Νίκος Παπανδρέου βουτά άτσαλα στα νερά των γλυκανάλατων στερεότυπων.
Σαν να διαβάζεις Αρλεκιν ώρες ώρες, η σεξουαλική ένταση φουντώνει τόσο όσο, όμως οι δηλώσεις και τα συναισθήματα είναι οι ανάφτρες της αφήγησης. Αμήχανα σημεία στην αφήγηση, που σε κάνουν να χαμογελάς στην ανάγνωσή τους. Είναι άραγε η προσωπική ποιότητα γραφής που κυριαρχεί σε αυτό το σημείο; Ή ένα τέχνασμα του συγγραφέα, για να δείξει πώς κάθε γυναίκα, στο κρεβάτι του Ανδρέα γίνεται ένα pet του;
Το βιβλίο είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που θα πιάσει το νήμα από εκεί που το άφησε η τελευταία σελίδα. Στο γραφείο του Ανδρέα, το βράδυ των εκλογών, όταν όλοι έξω πανηγυρίζουν και αυτός κάθεται μόνος. «Ο νους του ταξίδεψε πάνω από την Αθήνα και έφτασε στα μικρά χωριά της ορεινής Αχαΐας, με τα λίγα φώτα να στραφταλίζουν μέσα στο βαθύ σκοτάδι, μικρά αστέρια που απαιτούσαν κι αυτά την προσοχή του. Σήκωσε το ποτήρι του στην υγειά του πάτερά του, ήπιε μια γουλιά και βγήκε πάλι στον κόσμο».
Απουσιάζουν εντελώς από το βιβλίο ο Γιώργος και η Σοφία. Ο Αντρίκος υπάρχει, το άγουρο, αλλά τόσο βαθιά φιλοσοφημένο αγόρι που έχει χημεία με τον Νίκο, μιλάνε διαρκώς. Ο Νίκος εκπλήσσεται από τον Αντρίκο, είναι τα σημεία του βιβλίου που βλέπεις το προσωπικό του συναίσθημα να αναβλύζει απευθείας, αδιαμεσόλαβητα. Οι πιο τρυφερές στιγμές. Οπως και οι στιγμές που μιλά για το alter ego του, τον κολλητό του φίλο Θόδωρο.
Ο Ανδρέας είχε τη Χρύσα. Η Μαργαρίτα την ΕΓΕ
Ένα βιβλίο για τον Ανδρέα Παπανδρέου λοιπόν, που στην ουσία μιλάει για τις γυναίκες. Βλέπουμε πώς η ΕΓΕ στήθηκε στο Καστρί ανάμεσα σε πολλά μπουκάλια Δεμέστιχα, με την Μαργαρίτα να οργανώνει τα ιδρυτικά μέλη, την Καλλιόπη Μπουρδάρα, την Ντίντη Γιαννοπούλου (σύζυγο του Βαγγέλη), την Κάκια Γεννηματά, την Μαρίνα κλπ. Ακόμα και μια ιερόδουλη μπαίνει κάποια στιγμή στην ομάδα, αφού παράλληλα με την βασική αφήγηση τρέχει μια νομική ιστορία κακοποίησης γυναίκας. Ενα χρονικό άλμα στην εποχή του Me Too για να φανεί πόσο πρωτοποριακή και απαραίτητη ήταν η ΕΓΕ;
Διαβάζοντας τις σελίδες έχεις την εντύπωση ότι ο Ανδρέας επέτρεψε, ως και ενθάρρυνε την Μαργαρίτα να φτιάξει την Ενωση Γυναικών Ελλάδας, ως δώρο για την απιστία του. Αναγνωρίζοντας ότι την βλάπτει, θέλοντας να την κάνει λιγότερο δυστυχισμένη. Δίνοντάς της έναν προορισμό μέσα στην απόγνωση. Αυτός είχε τη Χρύσα. Η Μαργαρίτα την ΕΓΕ.
Ακόμα και αυτές όμως οι σοσιαλίστριες, φεμινίστριες, κατά τον συγγραφέα είναι εγκλωβισμένες σε ένα στερεότυπο ρομαντικών μυθιστορημάτων με μαλακά εξώφυλλα. «Οποτε είχε μπλέξει με άνδρα τα έδινε όλα, δεν μπορούσε παρά να λέει ναι σε όλα, σε κάθε του ανάγκη και τερτίπι ενώ ποτέ δεν είχε αντίστοιχη αντιμετώπιση. Αν δεν μπορούσε να ελέγξει τον εαυτό της, καλύτερα να μείνει μακριά. Μόλις καταλάβαινε ο άνδρας ότι ήσουν εξαρτημένη, γινόσουν υπηρέτρια του, ταπεινός υπάλληλος των επιθυμιών του». Εχει μια τρυφερή αλλά και γραμμές-γραμμές αστεία πλευρά αυτή η προσέγγιση προς τις γυναίκες. Ο τρόπος που προσπαθεί να μπει στο πετσί τους και να παραδεχθεί ότι οι άνδρες είναι κατά βάση καθάρματα.
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ
Σαν μέσα από γρίλιες, κοιτά κανείς και στα καθοριστικά χρόνια που οδήγησαν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Που έκαναν τον Ανδρέα «θεάνθρωπο». Ο τρόπος που προσπάθησε να ελέγξει το κόμμα, και ο μυστηριώδης ρόλος του «Σωτήρη» που ενημέρωνε για τις κινήσεις στο κόμμα, τους δελφίνους, έκανε τα ραντεβού με τους εκδότες και ίδρωνε στη σκέψη πως θα αντιδράσουν οι ψηφοφόροι αν μάθουν για την Χρύσα.
Ο Σωτήρης στις σελίδες του βιβλίου περιγράφει τον Ανδρέα ως ανασφαλή, οραματιστή. Δεν ήθελε να λερώσει τα χέρια του και για αυτές τις δουλειές είχε τον Σωτήρη που τον ενδιέφερε μόνο να είναι το δεξί χέρι του Ανδρέα, να έχει το δικό του κομμάτι στην εξουσία. Μαζί με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ, ανεβαίνει στο κίνημα και η Χρύσα. Οταν ο Ανδρέας την έβαλε στον πάγο, μάθαινε το πρόγραμμά του από το γραφείο του Κουλούρη, παρακολουθούσε τις ομιλίες του. «Οταν τον άκουγε να μιλάει με τέτοιο πάθος και ένταση, θυμόταν πάντα την πρώτη φορά που τον είχε δει στο Λονδίνο. Την έλεγαν σκληρή και αγέλαστη στο κόμμα, χωρίς φίλους, αλλά μόνο εκεινη ήξερε πόσο αδύνατη ήταν μπροστά του. Οταν τον έβλεπε στην οθόνη και άκουγε τη φωνή του ταραζόταν. Δεν γινόταν να είναι τόσο εξαρτημένη».
Ο καλός γιος και η απέναντι όχθη
Και ο γιος; Πώς υπάρχει στο βιβλίο. Ως αφηγητής που μεταφέρει την φωνή άλλων που στο βάθος είναι δική του. Στο βιβλίο ο Ανδρέας αναφέρεται ως «μαέστρος», «θεάνθρωπος», «αθλητής φραστικών ενσταντανέ», «ισχυρός», «αληθινός». Ο Νίκος Παπανδρέου μπορεί να σκεπάστηκε από τον ίσκιο του πατέρα του για μεγάλο μέρος της ζωής του, όμως σε αυτό το βιβλίο, μοιάζει να βουτά πιο τολμηρά και επώδυνα ίσως για τον ίδιο στην σχέση του μαζί του. Του κάνει καλό, είναι φανερό. Και μαζί μάς φέρνει στο φως ιστορίες που έγιναν πίσω από τις πόρτες του Καστριού και της Χαριλάου Τρικούπη -που αισθητικά ενοχλούσε τον Νίκο. Με αληθινά ονόματα συνήθως. Οσο και αν κάνει τις γυναίκες πρωταγωνίστριες στο βιβλίο του, είναι ο γιος αυτός που πραγματικά πρωταγωνιστεί και οδηγεί.
Επιστρέφοντας από την Ελλάδα στον Καναδά ο Νίκος, έχοντας μιλήσει στον πατέρα του για την Χρύσα και λέγοντάς του «κόψε το σου κάνει κακό», ένιωθε «σαν να του είχε δώσει ο πατέρας του τα κλειδιά της ενηλικίωσης. Και πλέον ήταν στο χέρι του αν θα άνοιγε τις πόρτες που ήταν κλειδωμένες και αόρατες». Αραγε αισθάνεται πλέον πραγματικά και ανεπίστρεπτα ότι του έχει δώσει και τα κλειδιά της επίμονης διεκδίκησης μιας θέσης στην πολιτική; Μια δεύτερη προσπάθεια στην Ευρωβουλή;
Διαβάζοντάς το «Ερωτες στο παρασκήνιο» αναλογίστηκα τον Μπρικνέρ, το αυτοβιογραφικό του διήγημα «Ο καλός γιος». Γράφει στις τελευταίες σελίδες «ο πατέρας μου μ’ έκανε να σκέφτομαι καλύτερα σκεπτόμενος εναντίον του. Είμαι η ήττα του, αυτό είναι το καλύτερο δώρο που μου έκανε». Ο Νίκος Παπανδρέου και ο Μπρικνέρ κοιτάζονται από απέναντι όχθες.