Το Μουσείο του Πράδο στη Μαδρίτη προχωρά σε μια διαφορετική έκθεση, δίνοντας την ευκαιρία στους επισκέπτες να εξερευνήσουν την πίσω πλευρά έργων τέχνης, που αποκαλύπτει άγνωστες ιστορίες, τα μυστικά τους και τα ταξίδια τους.
Οι επισκέπτες του Μουσείου δεν θα θαυμάσουν την πλήρη μεγαλοπρέπεια του διασημότερου έργου που εκτίθεται, του Law Meninas, του Βελάσκεθ, αλλά μια λιτή και σε φυσικό μέγεθος αναπαράσταση της πίσω όψης του πίνακα.
Παράλληλα, μεταξύ των αυτοπροσωπογραφιών του Γκόγια, του Ρέμπραντ και του Βαν Γκογκ, το μάτι τους θα πέσει σε έναν πίνακα με μια φαινομενικά ευσεβή καλόγρια που αποκαλύπτει τα οπίσθιά της, σε πίνακα του οποίου το πλαίσιο μαρτυρά την κατάσχεσή του από τους ναζί, καθώς και σε πέντε ταλαιπωρημένα ξύλινα δοκάρια από το αρχικό φορείο της Γκέρνικα του Πικάσο.
Γιατί πρέπει κάποιος να δει τους πίνακες και από την πίσω πλευρά τους
Η ιδέα της νέας έκθεσης, που ονομάζεται «Reversos» (Από την ανάποδη), είναι να οδηγήσει τον θεατή πέρα από την επιφάνεια μιας καλλιτεχνικής εικόνας και να τον ενθαρρύνει να δει τον φυσικό πίνακα, την πλάτη και το πλαίσιό του ως αντικείμενα που κρύβουν -αλλά μπορούν επίσης να αποκαλύψουν- μυστικά, ιστορίες και νοήματα.
Σύμφωνα με τον διευθυντή του Πράδο, Μιγκέλ Φαλομίρ, η γένεση της έκθεσης έγκειται στο Las Meninas, στο οποίο ο Βελάσκεθ κοιτάζει τους επισκέπτες πίσω από τον τεράστιο καμβά που δουλεύει.
«Η έκθεση έχει ως στόχο να μας υπενθυμίσει κάτι που νομίζω ότι και ο Βελάσκεθ θα ήθελε να σκεφτούμε εάν ήταν εδώ, δηλαδή ότι η τέχνη -και η ζωγραφική ειδικότερα- δεν έχει να κάνει μόνο με την ίδια την εικόνα» δήλωσε.
«Τα έργα τέχνης είναι τρισδιάστατα. Οταν επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στην εικόνα, η οποία είναι η αναπαραγωγή μιας δεδομένης στιγμής που έχει παγώσει στον χρόνο, παίρνουμε κάποιες πληροφορίες, αλλά χάνουμε πολλά όταν πρόκειται για όλα όσα σημαίνει το έργο ως αντικείμενο. Μου αρέσει να λέω ότι όταν βλέπεις ένα έργο και την πλάτη του και το κάδρο του, είναι σαν να στέκεσαι μπροστά σε μια αρχαιολογική ανακάλυψη, στην οποία κάθε στρώμα έχει τη δική του ιστορία να μας πει», πρόσθεσε.
Για τον σκοπό αυτό, ο επιμελητής της έκθεσης, Μιγκέλ Άνγκελ Μπλάνκο, συγκέντρωσε 105 έργα από το Πράδο και από 29 διεθνή μουσεία και συλλογές και τα εγκατέστησε σε δύο αίθουσες που έχουν βαφτεί μαύρες για να δημιουργήσουν μια «σπηλαιώδη ατμόσφαιρα» μυστηρίου και αποκάλυψης.
Κάποια από τα έργα είναι ορατά και από τις δύο πλευρές και κάποια έχουν τη ζωγραφισμένη πλευρά τους να κοιτάζει τον τοίχο για να αναδεικνύονται καλύτερα τα μηνύματα, οι σφραγίδες και τα σκίτσα που κοσμούν τις πλάτες τους και τα οποία έμειναν αθέατα για τόσο καιρό.
«Σαν να μπαίνεις σε μια άλλη διάσταση» -Οι πίνακες ζωγραφικής αποκαλύπτουν τα μυστικά τους
Ο Φαλομίρ παρομοιάζει την έκθεση με τις περιπέτειες της «Αλίκης στη χώρα των Θαυμάτων» -«είναι σαν να μπαίνεις σε μια άλλη διάσταση που δεν υπάρχει, μια διάσταση που είναι κρυμμένη, αλλά η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική και η οποία αποτελεί εξίσου μέρος του έργου με την μπροστινή πλευρά».
Χωρισμένη σε 10 ενότητες, η έκθεση προσφέρει στους επισκέπτες τα αξιοθέατα που παραδοσιακά τους στερούνται.
«Η μεγάλη πλειονότητα των πινάκων ζωγραφικής ήταν πάντα κρεμασμένη από τοίχους σε μουσεία, όπου δεν υπάρχει καμία πιθανότητα για τον θεατή να δει τι υπάρχει πίσω από την εικόνα και όπου απαγορεύεται να πλησιάσεις τα αντικείμενα, καθώς οι κορνίζες είναι συνήθως στερεωμένες στους τοίχους και εξοπλισμένες με ασφάλειες», λέει ο Μπλάνκο.
«Μερικές φορές, οι πίσω όψεις των πινάκων σφραγίζονται με πλαστικό για να μην μπαίνει μέσα η σκόνη. Η πρόσβαση στις πίσω όψεις τους είναι ένα προνόμιο που παρέχεται μόνο σε συντηρητές, εξουσιοδοτημένους ερευνητές, εταιρείες μεταφοράς και κορνιζαδόρους και προφανώς στους καλλιτέχνες».
Ο Μπλάνκο δήλωσε ότι η αναστροφή των πινάκων επιτρέπει στον θεατή να τους απολαύσει και να τους κατανοήσει ως αντικείμενα και όχι ως απλές εικόνες.
Πάρτε για παράδειγμα τα πολυταξιδεμένα και ταλαιπωρημένα, όπως είπε, ξύλινα υποστυλώματα που κάποτε κρατούσαν την Γκέρνικα ή τον πίνακα του Salomon Kononck με έναν φιλόσοφο, η πίσω όψη του οποίου περιέχει ένα αποκομμένο από τον Τύπο αντίγραφο μιας νεκρολογίας και άλλα σημάδια που δείχνουν ότι κάποτε ήταν μέρος μιας συλλογής που οι ναζί έκλεψαν από τον Εβραίο ιδιοκτήτη της.
Ο σχεδόν πορνογραφικός πίνακας της γυμνής καλόγριας
Αλλά ίσως το πιο εντυπωσιακό έκθεμα, πρόσθεσε ο Μπλάνκο, ήταν η γονατιστή καλόγρια του Martin van Meytens, ζωγραφισμένη περίπου στο 1731. Στην πρόσοψή του απεικονίζεται μια ευλαβική καλόγρια σε προσευχή, την οποία παρακολουθεί μια μεγαλύτερη σε ηλικία καλόγρια. Η πίσω όψη του, ωστόσο, δείχνει τη μοναχή με το ράσο της ανεβασμένο πάνω από τα γυμνά οπίσθιά της.
«Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα πορνογραφικής εικόνας μισοκρυμμένης στην πίσω όψη, η οποία ανήκε στον Σουηδό πρέσβη στο Παρίσι και ο οποίος την κρατούσε κρυφή και την έδειχνε μόνο σε ειδικούς καλεσμένους» είπε.
Η έκθεση «On the Reverse» παρουσιάζεται στο Prado της Μαδρίτης έως τις 3 Μαρτίου 2024.