Με τα νερά του καναλιού να ριγούν στο ΚΠΙΣΝ από τον αέρα που έφτανε από το Σαρωνικό και τα χειροκροτήματα να ακούγονται ως έξω, έκανε πρεμιέρα στη Λυρική η Μήδεια του Κερουμπίνι σε συμπαραγωγή με την Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης.
«Μου αρέσει να σκηνοθετώ γυναίκες και η πρόκληση είναι να τις ωθώ στα άκρα» λέει μειδιώντας ο μεγαλειώδης σκηνοθέτης Ντέιβιντ ΜακΒίκαρ – η Μήδεια του Κερουμπίνι είναι η 13η όπερα που σκηνοθετεί για τη Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης που το βράδυ της 25ης Απριλίου έκανε πρεμιέρα στην Λυρική που είναι συμπαραγωγός μαζί και με την όπερα του Σικάγο. Σημείωση: με αυτή την παραγωγή ο ΜακΒίκαρ έσπασε το ρεκόρ του Τζεφιρέλι στην Μητροπολιτική Οπερα. Η Μήδεια του Κερουμπίνι δίνει το σήμα για τον εορτασμό των 100 ετών από την γέννηση της Μαρίας Κάλλας της Λυρικής.
Φυσικά πάντα η ιστορία η βιωμένη έχει απρόοπτα και ωραίες στροφές: είναι η πρώτη φορά που η όπερα αυτή παρουσιάστηκε στην Μητροπολιτική όπερα της Νέας Υόρκης. Όταν την ερμήνευε η Μαρία Κάλλας στις δεκαετίες '50 και '60 στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου, επρόκειτο να ανέβει και στην Νέα Υόρκη. Η ντίβα όμως συγκρούστηκε με τον τότε διευθυντή της Met και η παράσταση ακυρώθηκε. Ουσιαστικά την απέλυσε ο Ρούντολφ Μπινγκ.
H έχθρα της Κάλλας με τον διευθυντή της ΜΕΤ
Η αντιπάθειά τους ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή, το 1956, όταν της έκανε συμβόλαιο για να κάνει το ντεμπούτο της στη Νόρμα, όμως δυο χρόνια μετά, ο Μπινγκ ακύρωσε το συμβόλαιο. Λίγα χρόνια αργότερα, πήγε στο Παρίσι για να την συναντήσει και να προσπαθήσει ξανά. Εφαγαν μαζί στο Bois de Boulogne και ο Μπινγκ έλεγε στους δημοσιογράφους ότι η σκιά των παλιών κακών σχέσεων εξαφανίστηκε. Όταν άρχισαν να συζητούν το 1965 ξανά για την Μήδεια -με αμοιβή 4.000 δολάρια ανά βραδιά για την Μαρία Κάλλας- και πάλι δεν κατέληξαν σε συμφωνία.
Η Ελληνίδα ντίβα δεν επέστρεψε ποτέ στην Μητροπολιτική Οπερα. Στα τέλη του 1968, ο πρόεδρος του ΔΣ της MET Tζορτζ Μουρ, πέρασε ένα μέρος του καλοκαιριού στο σκάφος «Χριστίνα» του Ωνάση, που ήταν καλός του φίλος. Προσπάθησε να την πείσει να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη. Εγραψε ένα ενθουσιώδες γράμμα στον Μπινγκ, λέγοντας ότι η Μαρία Κάλλας το σκέφτεται. Φυσικά, ποτέ δεν έγινε αυτό.
Ο καθρέπτης της Μήδειας στη σύγχρονη κοινωνία είναι δηλητηριώδης
Επιστρέφουμε όμως στην πρώτη Μήδεια του Κερουμπίνι που είδε η Νέα Υόρκη και έφτασε στην Αθήνα με τον ΜακΒίκαρ να σκηνοθετεί και να επιμελείται τα σκηνικά -ήταν το πιο σοφό που μπορούσε να κάνει αφού η προετοιμασία συνέπεσε με το πρώτο κύμα της πανδημίας και ήταν αδύνατο να έρθει σε φυσική επαφή με κάποιον σκηνογράφο. Στην αθηναϊκή εκδοχή, την ορχήστρα διευθύνει ο γνώριμός μας πλέον Φιλίπ Ωγκέν και ερμηνεύει τον ρόλο της Μήδειας η Αννα Πιρότσι.
Επιστρέφω στη συζήτηση του Ντέιβιντ ΜακΒίκαρ με τον νυν διευθυντή της Μetropolitan Opera, Πίτερ Γκελμπ το περασμένο φθινόπωρο στη Νέα Υόρκη. Ο ΜακΒίκαρ oδηγεί στα υλικά της παράστασης: «Παίρνουμε τον μύθο της Μήδειας και τον κάνουμε αυτό που εμείς θέλουμε να γίνει. Τον κάνουμε καθρέπτη του εαυτού μας. Οι πολίτικές της Μήδειας είναι αναπόδραστες. Ο καθρέπτης της στην κοινωνία σήμερα είναι σκοτεινός και δηλητηριώδης. Για αυτό είμαι ενθουσιασμένος που το σκηνοθετώ τώρα».
Σαν να έχει διαβάσει, ή να απηχεί ο ΜακΒίκαρ τον σπουδαίο Γιώργο Χειμωνά, την εισαγωγή του στην μετάφραση της Μήδειας -ένα κείμενο μνημείο. Γράφει ο Χειμωνάς «πρέπει να έχει σκοτάδι ο έρωτας για να μη φαίνεται ότι ο Άλλος λείπει, πρέπει να έχει πολύ σκοτάδι ο βάρβαρος έρωτας της Μήδειας αφού ο Ιάσονας δεν ήταν ποτέ μαζί της: Δεν είναι τώρα και άρα δεν ήταν ποτέ».
Η βία εναντίον των γυναικών κορυφώνεται, έδαφος και δικαιώματα που κερδήθηκαν με το αίμα των γυναικών χάνονται μέσα μία νύχτα. Η ανατροπή της ιστορικής απόφασης Roe εναντίον Wade που οδηγεί σε απαγόρευση των αμβλώσεων σε όλο και περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ. Η κακοποίηση, η θυσία, η εξέγερση των γυναικών στο Ιράν. Οι γυναίκες που χρησιμοποιούνται και μετά τις προσπερνούν, τις εγκλωβίζουν. Αυτό δεν ήταν και η βάρβαρη Μήδεια; Η γυναίκα που έκανε τον Ιάσωνα μύθο βοηθώντας τον να αρπάξει το χρυσόμαλλο δέρας. Η μάνα των δυο παιδιών τους, της συνέχειας της βασιλικής γενιάς του. Και αυτό, μαζί με τον λαό του την ακύρωσαν.
Για αυτό ο τρόπος να δούμε, να ακούσουμε σήμερα την Μήδεια του Κερουμπίνι, αυτού του έργου που γεννήθηκε στην μετάβαση από τον κλασικισμό στον ρομαντισμό είναι σημαντική. Με την οπτική του ΜακΒίκαρ που έκανε τους καθρέπτης κλειδί και οδηγό της παράστασής του. Η Μήδεια του Κερουμπίνι αρχίζει με αυτή την θυελλώδη οβερτούρα και κλείνει με ένα εξαιρετικά σκοτεινό και βίαιο τρόπο στην τρίτη πράξη. Ο Κερουμπίνι έβγαινε από μια εποχή τρόμου και αιματοχυσίας και αυτό το πραγματικό βίωμα, το ιστορικό, έγινε μέρος της όπερας του.
Επί 25 λεπτά δεν σταματά να τραγουδά
«Είναι ένα τραύμα αυτό που εκφράζεται στην όπερα του Κερουμπίνι. Τα πάντα είναι λουτρό αίματος» λέει ο ΜακΒίκαρ. Ο θυμός της Μήδειας φουντώνει. Νιώθουν τώρα ισχυροί, ένδοξοι δεν φοβούνται τις μαγικές της ικανότητες που τους χάρισε, χάρισε στον ηγέτη τους Ιάσωνα το χρυσόμαλλο δέρας. Η Μήδεια βγαίνει στη σκηνή και δεν κατεβαίνει ξανά από εκείνη τη στιγμή είναι διαρκώς εκεί, «όπως στον Αμλετ, είναι διαρκώς παρούσα, δεν κλείνει το στόμα της. Ενας ρόλος έπος» λέει ο ΜακΒίκαρ.
Στην τρίτη πράξη είναι σχεδόν 25 λεπτά μόνη στη σκηνή. Μια καθηλωτική μάχη με τον ίδιο της τον εαυτό. Μέσα σε τέσσερα λεπτά βλέπεις τις ψυχικές της μεταπτώσεις, χαράδρες συναισθήματος: θα τα σκοτώσω, όχι δεν γίνεται τα αγαπώ, πρέπει να τον τιμωρήσω, πώς θα το κάνω αυτό στα παιδιά, τον μισώ… Δυο φορές βάρβαρη η Μήδεια, από καταγωγή και από έρωτα, έγραψε ο Χειμωνάς.
Και φυσικά τα απανωτά παρακαλετά της, σε παρακαλώ, σε παρακαλώ, σε παρακαλώ, με τη βιόλα και το δεύτερο βιολί να σε τινάζουν στον αέρα, θα ξέρεις ότι αυτή η γυναίκα που παρακαλάει υποκρίνεται εκείνη τη στιγμή. Η απόφαση έχει παρθεί. Ένα έργο έπος στα χέρια ενός σκηνοθέτη που δεν εγκλωβίζεται στην απαίτηση της καινοτομίας ούτε στους αρμούς του θεσμικού. Και έτσι αναπνέει η Μήδειά στα χέρια του και γίνεται φόνισσα και θύμα μαζί.
Οι επόμενες παραστάσεις είναι στις 27, 30 Απρ 2023, 02, 04, 09 Μαΐου 2023 https://www.nationalopera.g