Ο «πυρηνικός αντιδραστήρας πολιτισμού», που έλεγε ο Χρήστος Λαμπράκης ότι είναι το Μέγαρο Μουσικής, βρυγχάται ξανά.
Το Μέγαρο Μουσικής έπειτα από μια περίοδο τρικυμιώδη, επέστρεψε ακόμα πιο δυνατό και έτοιμο για τολμηρά βήματα και μια διακριτή θέση στη διεθνή σκηνή.
Σάββατο βράδυ, διασχίζω την Αθήνα με προορισμό το Μέγαρο Μουσικής, για τη συναυλία του Θεόδωρου Κουρεντζή με την «Ενάτη» του Μπετόβεν -μια συναυλία που έχει πάρει ήδη διαστάσεις θρύλου. Μία συναυλία που λειτούργησε σαν ανανέωση όρκων αγάπης, σαν τη θρυαλλίδα που πυροδότησε ξανά τις θερμές σχέσεις του ευρέος κοινού με το Μέγαρο μετά από μια περίοδο που οι σχέσεις έμοιαζαν να διαταράσσονται -όχι τόσο μετά τον θάνατο του Χρήστου Λαμπράκη, αλλά κυρίως την εποχή που άρχισαν τις διαδικασίες για να περάσει το Μέγαρο στο ελληνικό Δημόσιο.
Ηδη από το φανάρι του ΝΙΜIΤΣ βλέπω κύματα ανθρώπων να περπατούν προς το Μέγαρο, με γοργό βήμα, το κτίριο φωτισμένο σαν νησί. Στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου, ακριβώς τη στιγμή που βλέπω αυτή την εικόνα, ακούω τον εκφωνητή να λέει πόσο ανυπομονεί να πάει να δει το μιούζικαλ «Η αυλή των θαυμάτων» που ανεβαίνει στη σκηνή Τριάντη του Μεγάρου και να προσθέτει ότι είναι καιρός να κάνει κάτι το Μέγαρο γιατί αργοπεθαίνει! Υψωμένο δάχτυλο και ύφος «άντε μην ανοίξω το στόμα μου». Την ώρα λοιπόν που η Αθήνα εκλιπαρούσε για μια θέση στη συναυλία, ο εκφωνητής έβλεπε το Μέγαρο να αργοπεθαίνει.
Όταν το Μέγαρο έγινε σύμβολο της κρίσης
Η αλήθεια είναι πως η σχέση μας με το Μέγαρο πέρασε από σαράντα κύματα, χωρίς να φταίει πάντα το κοινό. Η εποχή της κρατικοποίησής του, των συνεχών δανείων για να εξυγιανθεί, στη συνέχεια η αποκάλυψη για τις αμοιβές που δίνονταν πριν εξομοιωθούν με αυτές των δημοσίων υπαλλήλων, αρκούσαν για να υπάρξει θυμός. Στα πέτρινα χρόνια που η χώρα ταλανιζόταν ακόμα από την οικονομική κρίση, το Μέγαρο με το μάρμαρο Διονύσου και τους δίσκους δαπέδων με τις μουσικές παραστάσεις από την αρχαιότητα (δωρεά του Λαλαούνη), έγινε για κάποιους σχεδόν ενοχλητικό. Την ίδια ώρα η περιέργεια, το ενδιαφέρον, στρέφονταν προς την αρχή της αθηναϊκής Ριβιέρας, στο νέο Κέντρο Πολιτισμού και την μετεγκατάσταση της Λυρικής από το 2017. Κάποιοι πίστεψαν ότι η λάμψη και οι ημέρες του Μεγάρου τελειώνουν. Κάποιοι το ήλπιζαν. Διαψεύστηκαν.
Το σημαντικό είναι ότι το μέλλον του Μεγάρου δεν το καθόρισαν οι συγκυρίες, η κρίση, ο τρόπος που στρέφουμε το ενδιαφέρον μας προς διάφορες κατευθύνσεις ανάλογα με τα επικοινωνιακά ρεύματα που επικρατούν κάθε τόσο. Το μέλλον του Μεγάρου Μουσικής το καθόρισαν οι ίδιοι καλλιτέχνες διεθνώς. Το καθόρισαν οι εργαζόμενοι του, κάποιοι από τους οποίους αποτελούν πρυτάνεις στο είδος τους -τεχνικοί αιχμής, περιζήτητοι. Το καθόρισε όχι μόνο ο Κουρεντζής, ο Καβάκος, οι μεγάλες ορχήστρες που επέστρεφαν ξανά και ξανά στην χρεοκοπημένη Ελλάδα και στο θαμπό Μέγαρο κλείνοντας τα αυτιά σε όσους δυσφορούσαν. Αλλά και οι ίδιοι οι παγκόσμιοι φορείς της κλασικής μουσικής, όπως η Sony Classical και το κανάλι ARTE. Μια πίστη, μια αφοσίωση, μια αγάπη βαθιά ακόμα και όταν τα κύματα σάρωναν τη Βασιλίσσης Σοφίας, από αυτούς που καθορίζουν τον συγκεκριμένο τομέα πολιτισμού.
Επτά χρόνια πριν: η κρατικοποίηση
Τέτοια εποχή πριν από έξι χρόνια, το Μέγαρο Μουσικής άλλαξε σελίδα. Στη Βουλή, ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ υπερψήφισαν την μεταβίβασή του στο ελληνικό Δημόσιο, μαζί με την κυριότητα του συνολικού κτιριακού συγκροτήματος των 170.000 τ.μ. και την ανάληψη των χρεών και των υψηλών δανείων του -υποχρεώσεις που ξεπερνούσαν τα 43,41 εκατομμύρια ευρώ. Συναισθηματικά, ψυχολογικά το πιστό κοινό του Μεγάρου ένιωσε μια διάψευση, μια νοσταλγία για το ένδοξο παρελθόν του, λες και είχαμε προεξοφλήσει ότι δεν θα βιωθεί ξανά με τον ίδιο τρόπο. Ό,τι περνάει στο δημόσιο, φθίνει, έτσι δεν λένε; Αυτός δεν είναι και ο κυρίαρχος φόβος για το μέλλον του ΚΠΙΣΝ αν διακοπούν οι γενναιόδωρες δωρεές του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και αναγκαστεί να στηριχθεί στις επιχορηγήσεις του κράτους;
Και μαζί ο θυμός για την σπατάλη σε μια εποχή ανεργίας, συμπίεσης μισθών. Μια εποχή πνιγηρή. Ηταν το δυναμικό του Μεγάρου Μουσικής αυτό στο οποίο στράφηκαν τα χρόνια της κρίσης πολλοί άλλοι οργανισμοί για να βρουν εξαιρετικά κατηρτισμένους ειδικούς για κάθε πόστο. Διότι όλοι τους ανδρώθηκαν στο Μέγαρο -ήταν αυτοί που στήριξαν και το τεράστιο εγχείρημα των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Το Μέγαρο μεγάλωσε μια γενιά τεχνικών εξαιρετικών προδιαγραφών. Την ίδια ώρα η Μουσική Βιβλιοθήκη του Μεγάρου, τα αρχεία του, δεν σταμάτησαν να αποτελούν διαρκή πηγή έρευνας, γνώσης, διατήρησης της ιστορίας της Μουσικής και των δημιουργών της.
Αδιάλλειπτη είναι και η δράση και η προσφορά του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής που κράτησαν ζωντανή όλα αυτά τα χρόνια τη σπίθα, με κάθε τρόπο. Για παράδειγμα η Μουσική Βιβλιοθήκη χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τον Σύλλογο ο οποίος επίσης είναι αυτός που αναλαμβάνει τις συναυλίες του Λεωνίδα Καβάκου, δίνει υποτροφίες, διατηρεί μια ορσήστρα Νέων με 70 παιδιά και οργανώνει διαρκώς δράσεις.
Το Μέγαρο έκανε το έξτρα μίλι
Οσο περνούσαν τα χρόνια, βλέπαμε την σταθερή στάση του Μεγάρου, τη διάθεση να συνεργάζεται πάντα με τους καλύτερους, να επιδιώκει συνέργειες. να διανύει το έξτρα μίλι. Σήμερα η επιχορήγηση του Μεγάρου Μουσικής δεν ξεπερνά τα 7 εκατομμύρια ευρώ (για το 2021) και όμως ο προγραμματισμός κάθε άλλο παρά κάνει εκπτώσεις στις παραστάσεις, τις συναυλίες, τις δράσεις που παρουσιάζονται. Με τις Live μεταδόσεις από τις μεγάλες σκηνές όπερας του κόσμου δημιούργησε ένα μοναδικό niche που αγαπήθηκε παράφορα, μια νέα συνθήκη που σπρώχνει την Αθήνα μακριά από την αίσθηση της απομόνωσης και της περιφέρειας.
Στο Μέγαρο Μουσικής πλέον στεγάζεται η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η Ελληνική Σύγχρονη Ορχήστρα Νέων, ενώ και ο διεθνής δημιουργός Δημήτρης Παπαϊωάννου εργάζεται, δημιουργεί τις παραστάσεις τους, μέχρι τις τελευταίες πρόβες, σε χώρο που του έχει παραχωρηθεί στις εγκαταστάσεις του Μεγάρου. Επιπλέον, κατά καιρούς, στο κτίριο φιλοεξενείται σχεδόν το σύνολο των οργανισμών πολιτισμού για να κάνουν τις πρόβες τους.
Δεκάδες χιλιάδες θεατές από όλο τον κόσμο, μέσω της οθόνης
Την εποχή της πανδημίας, έγινε ένας από τους πλέον αγαπημένους διαδικτυακούς τόπους αναφοράς και ψυχαγωγίας. Εκπαίδευσε και άλλους Ελληνες στη μυσταγωγία της κλασικής μουσικής, του μπαλέτου, της ορχηστρικής μουσικής. Ετσι, για παράδειγμα, το περσινό Πάσχα που πάλι βιώσαμε σε συνθήκες καραντίνας, σημειώθηκαν περισσότερες από 78.000 παρακολουθήσεις του αφιερώματος στη Μαρία Κάλλας «La Diva».
Το καλοκαίρι του 2021, ο τηλεοπτικός σταθμός ARTE στράφηκε στο Μέγαρο Μουσικής προκειμένου να συνεργαστούν για την μεγαλειώδη συναυλία με την Εβδόμη Συμφωνία του Μπετόβεν στους Δελφούς. Είχε 30.000 μοναδικά views μέσω του site του Μεγάρου Μουσικής (αύξηση επισκεψιμότητας: 300%), την παρακολούθησαν τηλεοπτικά 351.00 θεατές στη Γερμανία και 485.000 στη Γαλλία (αύξηση τηλεθέασης ARTE: 50%), ενώ τα views ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Τώρα, τον Φεβρουάριο, η Sony Classical ήρθε στο Μέγαρο για να ηχογραφήσει με τον Θεόδωρο Κουρεντζή την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν που θα κυκλοφορήσει σύντομα. Το Μέγαρο Μουσικής δείχνει τα δόντια του ξανά. Το κοινό, διεθνώς, εκφράζει ξανά την αγάπη του. Αυτές τις μέρες, όλο και περισσότερα στα social media βλέπω αναρτήσεις συγκίνησης και τιμής για τον Χρήστο Λαμπράκη. Ουσιαστικά για όσα μας προσέφερε όλα αυτά τα χρόνια το Μέγαρο. Μας μύησε στην κλασική μουσική, μας έκανε να αισθανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε μια μητρόπολη του κόσμου και όχι στην περιφέρεια της.
Σημειώνουμε ότι από τις 24 Φεβρουαρίου και για 90 μέρες το Μέγαρο και η MusicAeterna, σε συνεργασία με τo ARTE, την Unitel και το ZDF, μεταδίδουν σε streaming από τις 24 Φεβρουαρίου 2022 –ημέρα γενεθλίων του πολυβραβευμένου Θεόδωρου Κουρεντζή– την «Ενάτη Συμφωνία» του Μπετόβεν που παρουσίαστη στο Μέγαρο στις 19 και 20 Φεβρουαρίου.
Πυρηνικός αντιδραστήρας Πολιτισμού
Τη στιγμή που όλοι στρέφονται προς τη θάλασσα, το Μέγαρο Μουσικής παραμένει ζωντανό κύτταρο της Αθήνας, του κέντρου. Για πρώτη φορά από το 2021 συνεργάζεται με το Φεστιβάλ Αθηνών, ενώ με τις συναυλίες στον κήπο να έχουν φέρει νέο κοινό, νέα είδη, να έχουν επεκτείνει την σφαίρα επιρροής του.
Η διαδρομή ήταν δύσκολη αλλά κατακτήθηκε με κόπο. Ο νυν πρόεδρος του Μεγάρου, ο νομικός Νίκος Πιμπλής, είναι ο άνθρωπος που εν πολλοίς σηματοδοτεί αυτή τη μετάβαση. Ηταν νομικός σύμβουλος του Μεγάρου ήδη από την εποχή του Ιωάννη Μάνου, συνέβαλλε σημαντικά για τη στρατηγική βιωσιμότητας του Μεγάρου στο πέρασμά του στη νέα εποχή του Δημοσίου. Ξέρει τα δυνατά αλλά και τα τρωτά σημεία του Μεγάρου, πώς μπορεί να πλοηγηθεί στο μέλλον, τριανταένα χρόνια μετά την ίδρυσή του, χωρίς άλλες τρικυμίες. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής Γιάννης Βακαρέλης σχεδιάζει τον προγραμματισμό με στόχο ακριβώς τη διεύρυνση της απήχησης, της επιρροής του Μεγάρου Μουσικής στο κοινό. Η Αννα Καφέτση, που υπήρξε ιδρυτική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, δημιουργεί ένα διεθνές κέντρο για τη σύγχρονη Τέχνη, μέσα σε αυτό το ναό της κλασικής μουσικής.
Όταν ο Χρήστος Λαμπράκης δημιούργησε το Μέγαρο Μουσικής, ονειρευόταν έναν «πυρηνικό αντιδραστήρα πολιτισμού». Ο αντιδραστήρας αυτός επέστρεψε, και αυτήν τη φορά οι σκιές και τα τραύματα του παρελθόντος, μαζί με τα όποια βαρίδια, έχουν οριστικά υποχωρήσει.