Στην οδό Ηροδότου 25, ο χώρος μοιάζει με κάψουλα ενός ιδιοσυγκρασιακού δημιουργικού χωροχρόνου, αυτόν που έφτιαξε η Λητώ Καρακωνστάνογλου, γνωστή διεθνώς ως Lito, που φέτος γιορτάζει τα 25 χρόνια δημιουργίας κοσμημάτων.
Τοποθετημένο στον τοίχο απέναντι από την πόρτα εισόδου, ένα μεταξωτό χαλί που υπογράφει η γνωστή εικαστικός Νικομάχη Καρακωνστάνογλου, η αδελφή της Λητούς, φτιαγμένο σε συνεργασία με την Ηλέκτρα Σουτζόγλου για το Art Rug Projects, απλώνει το κίτρινο φως του όπως η αντανάκλαση ενός ήλιου στον βυθό.
Στους τοίχους, βιβλία για την ιστορία των κοσμημάτων γεμάτα post-it, κοχύλια και σφαίρες πετρωμάτων από την Αριζόνα, το Μαρόκο και όλο τον κόσμο, μικρές γυάλινες προθήκες με σκαραβαίους, κοράλλια, παλιές αλυσίδες, αντικείμενα από όλο τον κόσμο.
Το στούντιο της Lito είναι ταυτόχρονα μουσείο προσωπικής μνήμης και σημειωματάριο σε τρισδιάστατη μορφή. Σαν βυθός, μου θυμίζει τη Βιρτζίνια Γουλφ «Η θάλασσα ήταν γεμάτη μαργαριτάρια, φως σπασμένο σε χίλιες όψεις». Εδώ, κάθε αντικείμενο έχει μια ιστορία, κι όλα μαζί συνθέτουν το βλέμμα της όπως κυριολεκτικά μας κοιτάζει μέσα από τις δημιουργίες της - κυρίως αν αναλογιστείς ότι το μάτι που κρατά μακριά την αρνητική ενέργεια είναι το σήμα κατατεθέν της.
Η δημιουργός γιορτάζει φέτος τα 25 χρόνια του οίκου της με μια νέα συλλογή - μια επαναγέννηση της εμβληματικής «Tu Es Partout», της συλλογής που έκανε το μάτι φυλαχτό παγκόσμιο. «Ήθελα να δοκιμάσω τον εαυτό μου: Πώς αλλιώς μπορεί να σχεδιαστεί το μάτι ξανά, διαφορετικά, αλλιώτικα;» λέει. Η αφορμή ήρθε ύστερα από ένα ταξίδι στη Βιρμανία, εκεί όπου, όπως θυμάται, «άπλωσαν μπροστά μου εκατοντάδες μοναδικές πέτρες, όλες one-off, καμία ίδια με την άλλη». Τις πήρε μαζί της, τις άπλωσε στο τραπέζι του στούντιο, και τότε άρχισε να «βλέπει» τα νέα μάτια.
Από αυτές τις πέτρες γεννήθηκε η επετειακή «Tu Es Partout», δηλαδή «είσαι παντού»: μάτια μεγαλύτερα, πιο γλυπτικά, ζωγραφισμένα στο χέρι με σμάλτο, δεμένα σε χρυσό 18 καρατίων και στολισμένα με σμαράγδια, ρουμπίνια, ζαφείρια και σπινέλια. Κάθε κομμάτι είναι μια μικρή ιστορία· ένα Sun-Eye με καφέ και κίτρινα διαμάντια, ένα New Moon που ξεβιδώνει και γίνεται μενταγιόν, spinners που γυρίζουν ανάμεσα στα δάχτυλα, κομμάτια που αλλάζουν σχήμα και χρήση με ένα άγγιγμα. Κάποια είναι limited edition, άλλα αυστηρά μοναδικές γιατί οι πέτρες που τα συνθέτουν δεν θα υπάρξουν ξανά. «Δεν είναι ποτέ ίδιες», λέει. «Έχουν τη δική τους ενέργεια».
Και πράγματι, τα κοσμήματα της Lito μοιάζουν να έχουν δική τους ζωή. Όταν ακουμπούν στο δέρμα, φαίνεται να τραβούν ενέργεια από αυτό και να επιστρέφουν φως. Δεν είναι το φως των πολύτιμων λίθων· είναι μια λάμψη που γεννιέται από τη θερμοκρασία του σώματος, από την αναπνοή, από την κίνηση. Όσο τα φοράς, αλλάζουν, σαν να ενεργοποιούνται· φωτίζονται. «Τα κοσμήματα βιώνονται, δεν φοριούνται απλώς», λέει. Και αυτή η φράση συνοψίζει όλη της τη φιλοσοφία.
Η πιο εμβληματική ιστορία της επετείου είναι μια καρφίτσα. Από σμάλτο, φίλντισι και διαμαντένιες σταγόνες, σχεδιάστηκε αρχικά «για ένα πάρτι φίλης». Ένα κομμάτι-πείραμα που έμελλε να γίνει φορέσιμο γλυπτό, ωδή στα 25 χρόνια θηλυκότητας και δημιουργικού παιχνιδιού. Η Λητώ τη γυρνά στα χέρια, τη δοκιμάζει πάνω σε ύφασμα, αλλάζει γωνία, ύψος, βάρος. «Δεν σχεδιάζω θεωρητικά», εξηγεί. «Φοράω ό,τι σχεδιάζω. Δοκιμάζω την πτώση, την καμπύλη, την αίσθηση. Θέλω να νιώθεις ότι το κόσμημα σε ακολουθεί, όχι ότι σε βαραίνει».
Αυτοδίδακτη, ξεκίνησε δουλεύοντας αποκλειστικά one-off κομμάτια και αναγκάστηκε να χτίσει τεχνική ομάδα δίπλα της. «Έτσι μπορώ να βλέπω πώς κάθε σχέδιο “στέκεται” πάνω στο σώμα», λέει. Η τεχνική αρτιότητα δεν είναι διακοσμητική λεπτομέρεια αλλά ουσία: κάθε κόψιμο, κάθε κούμπωμα, κάθε σημείο ισορροπίας δοκιμάζεται, διορθώνεται, ξανασχεδιάζεται. «Είμαι γυναίκα και σχεδιάζω για γυναίκες· αυτό αλλάζει τα πάντα. Ξέρω πώς είναι να φοράς κάτι που σου αγκαλιάζει τη θηλυκότητα και δεν την επιβάλλει».
Μέσα στη συλλογή Αnimalia εμφανίζονται και τα λεγόμενα sea creatures -πλάσματα μισά δράκοντες, μισά φίδια, μισά ψάρια- οργανικές φόρμες που γίνονται δαχτυλίδια, σκουλαρίκια ή choker που ακουμπούν στα κόκαλα σαν να υπήρχαν εκεί από πάντα. Έχουν κάτι από τον βυθό και κάτι από τον μύθο· εκεί όπου το μυστικιστικό και το προσωπικό συνυπάρχουν. Αντίστιξη σ’ αυτά αποτελεί η εμπνευσμένη από το αρ ντεκό και το Chrysler Building συλλογή, πιο αυστηρή, γεωμετρική, αρχιτεκτονική. «Ήθελα να δω πώς θα μπορούσε η πειθαρχία του αρ ντεκό να συναντήσει την ελευθερία του χεριού μου», λέει. Η σύγκρουση αυτή -ρομαντισμός δίπλα σε φουτουρισμό, οργανικό δίπλα σε γεωμετρικό- είναι η καρδιά της Lito.
Στην ίδια γραμμή κινείται και η εμμονή της με τα παλιά κομμάτια. Η Λητώ συλλέγει vintage αλυσίδες, κουμπώματα, παλιά χυτά στοιχεία που δεν φτιάχνονται πια, είτε γιατί οι τεχνίτες χάθηκαν είτε γιατί ο χρυσός έχει γίνει απλησίαστος. Τα αποσυναρμολογεί, τα προσαρμόζει, τα επανασυνθέτει. Ένα κούμπωμα γίνεται κεντρικό μοτίβο, μια παλιά αλυσίδα διπλώνει και φοριέται αλλιώς. Είναι ένα είδος upcycling μνήμης, μια ανακύκλωση συναισθημάτων και τεχνικών. «Δεν θέλω να χαθεί η δεξιοτεχνία», λέει. «Κάθε παλιό κομμάτι έχει πάνω του τον χρόνο κάποιου. Αυτό το σέβομαι».
Η διεθνής πορεία της Lito είναι εξίσου χαρακτηριστική της οργανικής της φιλοσοφίας. Χωρίς επιθετικό πλάνο ανάπτυξης, τα κοσμήματά της ταξίδεψαν από την Αθήνα σε όλο τον κόσμο: Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Λονδίνο, Παρίσι, Μιλάνο, Ντουμπάι, Τόκιο. Αυτές τις μέρες βρέθηκε στον Λίβανο παρουσιάζοντας τα κοσμήματά της - μια πόλη που αγαπά και επιστρέφει σε αυτήν ακόμα πιο συχνά από τότε που πληγώθηκε εκ νέου.
Παρουσιάζονται σε επιλεγμένα concept stores και γκαλερί σε Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αφρική, αλλά η ίδια προτιμά να κρατά τον πυρήνα στην Ελλάδα. «Όλα έγιναν λίγο τυχαία, λίγο μαγικά. Οι γυναίκες τα ανακάλυψαν, τα φόρεσαν, τα ταξίδεψαν. Δεν το επιβάλαμε, προέκυψε».
Στο cabinet της, η Λητώ δείχνει πώς ένα κόσμημα αλλάζει χαρακτήρα ανάλογα με το σώμα. Ένα μάτι μπορεί να γυρίσει ελάχιστα στο κούμπωμα και να φωτίσει αλλιώς, ένα choker να καθίσει λίγο πιο πάνω και να ακολουθήσει τη γραμμή του λαιμού, ένα δαχτυλίδι να αλλάξει διάθεση με μια στροφή του χεριού. «Το κόσμημα δεν είναι κάτι που φοράς για να πεις “κοίταξέ με”. Είναι κάτι που φωτίζει αυτό που ήδη είσαι», λέει.
Η LITO παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ελληνικά brands που κατάφεραν να παντρέψουν τη δεξιοτεχνία της χρυσοχοΐας με την προσωπική καλλιτεχνική φαντασία. Οι συλλογές της κινούνται ανάμεσα στη μνήμη και στη φαντασία, στην αίσθηση και στο σχήμα.
Η επετειακή Tu Es Partout 25 Years είναι διαθέσιμη αποκλειστικά στο litofinejewelry.com και στο κατάστημα LITO, Ηροδότου 25, Κολωνάκι.