Καθώς τα 15 πρώτα γλυπτά της Συλλογής Στερν εκτίθενται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, η Λίνα Μενδώνη απάντησε σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων τους οποίους ξενάγησε στο Μουσείο.
Η θέαση των 15 πρώτων Κυκλαδικών αρχαιοτήτων της Συλλογής Στερν που έφτασαν στην Αθήνα τέλη Οκτωβρίου και θα εκτίθενται για ένα χρόνο στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (δείτε αναλυτική ξενάγηση εδώ) είναι μοναδική, κόβει την ανάσα, αφού έρχονται πρώτη φορά στο φως και έχουν καθοριστική σημασία για τη γνώση της εποχής και την αρχαιολογική μελέτη.
Όμως τα ζητήματα που τίθενται για τη μορφή της συμφωνίας και την προέλευση των αρχαιοτήτων παραμένουν, ενώ προκάλεσαν ένα μικρό τσουνάμι μετά την αποκάλυψη της είδησης σε υπουργικό συμβούλιο του Σεπτεμβρίου. Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, απάντησε σήμερα σε όλες τις ερωτήσεις των δημοσιογράφων.
Με ποια λογική επελέγησαν οι συγκεκριμένες 15 αρχαιότητες για την έκθεση;
Ηταν απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού, έγινε με βάση την αντιπροσωπευτικότητα τους, για να δείξουν την αλυσίδα της συνέχειας, της ανάπτυξης, της Πρωτοκυκλαδικής Τέχνης.
Που θα πάει το σύνολο των 161 αρχαιοτήτων της συλλογής Στερν όταν επιστρέψουν στην Ελλάδα;
Στο νόμο αναφέρεται ότι όταν έρθουν στη χώρα μας, θα πάνε στα μουσεία που θα αποφασίσει το υπουργείο Πολιτισμού τότε, με ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ακριβώς επειδή στη Νάξο δρομολογείται και υλοποιείται η δημιουργία Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού, είναι πολύ πιθανό να καταλήξουν όλα εκεί.
Δεν υπήρχε άλλος τρόπος να έρθουν οι αρχαιότητες, παρά μόνο με αυτή την συμφωνία;
Η πολιτική της Ελλάδας είναι να επαναπατρίζει πολιτιστικά αγαθά που της ανήκουν και βρίσκονται εκτός συνόρων. Ο κάθε επαναπατρισμός αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, δεν υπάρχει ένας κανόνας για όλους. Ο κάθε ένας έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες, αν και προφανώς υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο που ακολουθείται. Το βασικό κριτήριο είναι να εξετάσει κανείς ποια είναι τα στοιχεία που διαθέτει η ελληνική πολιτεία -ΥΠΠΟ και Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών- για την τακτική που θα ακολουθήσει. Ετσι έγινε και στην συγκεκριμένη περίπτωση. Η συνήθης πρακτική που χρόνια ακολουθείται από το ΥΠΠΟ με τη συνδρομή της συγκεκριμένης διεύθυνσης είναι η εξωδικαστική διαδικασία. Η δικαστική είναι μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία που απαιτεί ισχυρή τεκμηρίωση, την οποία στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διαθέτουν τα κράτη. Για αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις κινούμαστε εξωδικαστικά. Τα δεδομένα αυτά εκτιμήθηκαν στην συγκεκριμένη περίπτωση και καταλήξαμε ότι ο επαναπατρισμός συνολικά της Συλλογής μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια συμφωνία σαν αυτή που κάναμε.
Υπάρχει ειδώλιο που προέρχεται από την Κέρο;
Εχω διαβάσει πολλά -κυρίως από τον ΣΕΑ και τον Σύλλογο Εκτάκτων Αρχαιολόγων που μιλούν για ειδώλια που προέρχονται από την Κέρο. Το βασίζουν σε ένα συγκεκριμένο επιστημονικό πόνημα της κυρίας Σωτηρακοπούλου, που έχει ασχοληθεί πολύ συστηματικά. Θέλω να πω ότι το ίδιο το βιβλίο αν το διαβάσει κανείς προσεκτικά λέει ακριβώς τα αντίθετα.
Πόσο βέβαιοι είμαστε για τη γνησιότητα όλων των αρχαιοτήτων της συλλογής Στερν;
Η πάγια αρχή όταν επαναπατρίζονται έργα Τέχνης δεν είναι να εξετάζεται η οποιαδήποτε αυθεντικότητα από πριν. Πώς καταλήγει κανείς ότι κάτι είναι αυθεντικό ή όχι; Αυτό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο πολυετών ερευνών, να προκαλέσει διχασμό στην επιστημονική κοινότητα -και έχουμε τέτοια παραδείγματα. Όταν λοιπόν επαναπατρίζεται ένα έργο τέχνης ποτέ προηγουμένως δεν ερευνάται η γνησιότητα. Θα σας πω ένα απλό παράδειγμα: όταν τον περασμένο Φεβρουάριο επαναπατρίστηκαν τα 47 έργα τέχνης που απεδόθησαν στην Ελλάδα από τη συλλογή Στάινχαρτ, υπήρχαν και Κυκλαδικά. Κανείς δεν ασχολήθηκε με το αν τα συγκεκριμένα Κυκλαδικά είναι αυθεντικά.
Η συλλογή Στερν περνάει στο Ινστιτούτο Ντέλαγουερ;
Αυτό το λέει όποιος δεν έχει διαβάσει τον νόμο. Η συμφωνία έχει πετύχει από την αρχή η κυριότητα και η νομή των 161 αρχαίων έργων να αναγνωρίζεται ανέκαθεν στο ελληνικό κράτος – και είμαστε περήφανοι για αυτό.
Η κατοχή της Συλλογής σε ποιον αναγνωρίζεται;
Η κατοχή είναι μια έννοια που σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο συνδυάζεται κατά κύριο λόγο με τοπική σχέση. Ο συλλέκτης παρέδωσε στο Ινστιτούτο τα αντικείμενα αυτά και η συμφωνία προβλέπει ότι το Ινστιτούτο απλώς διαχειρίζεται την έκθεσή τους μέχρι τον οριστικό επαναπατρισμό τους. Πουθενά στη συμφωνία δεν αναφέρεται ότι το ελληνικό δημόσιο παραιτείται του δικαιώματός του, πράγμα που είχε συμβεί στο παρελθόν -και όχι εσφαλμένα- πριν από αρκετά χρόνια όταν επέστρεψαν δυο αρχαιότητες από συλλέκτη της Νέας Υόρκης, το ελληνικό δημόσιο ήξερε καλά ότι είναι αρχαιοκαπηλικά. Είχε και τις αποδείξεις. Παρόλα αυτά προκειμένου να τα επαναπατρίσει και να επιστρέψουν στην Ελλάδα αναγνώρισε την καλή πρόθεση του συλλέκτη και την παραίτηση του ελληνικού δημοσίου. Αυτό δεν προβλέπεται πουθενά στον νόμο μας σήμερα. Το ελληνικό δημόσιο δεν έχει παραιτηθεί, από κανένα δικαίωμά του, ούτε παρελθοντικό, ούτε μελλοντικό.
Μπορεί το Ινστιτουτο Ντέλαγουερ να αποφασίσει να μην πάει η συλλογή στο Κυκλαδικό Μουσείο Νάξου, όταν αυτό ολοκληρωθεί και λειτουργήσει;
Από τη στιγμή που επαναπατρίζονται το Ινστιτούτο δεν έχει καμία αρμοδιότητα. Οτιδήποτε κάνει το Ινστιτούτο σε σχέση με τη Συλλογή ή την προβολή του ελληνικού πολιτισμού θα πρέπει να έχει την έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού. Όταν ιδρύθηκε το Ινστιτούτο δεσμεύθηκε ότι θα ακολουθεί απολύτως το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο και τον αρχαιολογικό νόμο. Σαφέστερα δεν μπορούσαν να είναι τα πράγματα.
Όταν ολοκληρωθεί ο επαναπατρισμός θα καταργηθεί το Ινστιτούτο Ντέλαγουερ;
Το Ινστιτούτο έχει δουλειά να κάνει: την προβολή του ελληνικού πολιτισμού. Ελέγχεται η πλειοψηφία του από το Κυκλαδικό Μουσείο, ακολουθεί σύμφωνα με το καταστατικό του τον αρχαιολογικό νόμο και το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο. Όλα αυτά κατατέθηκαν στη Βουλή πριν την ψήφιση του νόμου.
Σε σχέση με τη δήλωση του Χρήστου Τσιρογιάννη (ερευνητή παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων) για την ταυτοποίηση του ειδωλίου αριθμός 29 στη λίστα Μπεκίνα.
Ο κύριος Τσιρογιάννης δεν έκανε καμία ταυτοποίηση ειδωλίου. Ο κύριος Τσιρογιάννης είπε ότι στα αρχεία τα οποία έχει, υπάρχει μια ασπρόμαυρη επαγγελματική φωτογραφία, η οποία δείχνει το ειδώλιο σε δική του βάση, ανάμεσα σε άλλες αρχαιότητες και ο ίδιος τη θεωρεί επαγγελματική φωτογραφία. Δεν είναι καν polaroid που θα ήταν μια ισχυρή ένδειξη ότι αυτό το ειδώλιο έχει σχέση με κάποια λαθρανασκαφή. Η φωτογραφία βρέθηκε στο αρχείο που κατέχει ο κύριος Τσιρογιάννης, όχι το ειδώλιο. Με αυτή κανένας δεν μπορεί να πιστοποιήσει ότι κάποια στιγμή το ειδώλιο βρέθηκε στην κατοχή του Μπεκίνα. Οι ιταλικές αρχές έχουν παραδώσει όσα δικαστικά ορίστηκαν από το αρχείο Μπεκίνα στη Διεύθυνση Προστασίας και Τεκμηρίωσης Πολιτιστικών Αγαθών. Το ΥΠΠΟ επικοινωνεί συνεχώς με τις ιταλικές αρχές. Επίσης ο Μπεκίνα δικάστηκε και καταδικάστηκε από τα ελληνικά δικαστήρια για την υπεξαίρεση 86 αρχαιοτήτων. Ανάμεσα από αυτά δεν ήταν κανένα από τα ειδώλια της συλλογής.
Θα μπορούσε να γίνει μια αντίστοιχη συμφωνία για τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούν εθνικό ζήτημα το οποίο η κυβέρνηση αντιμετωπίζει με διαφορετική πολιτική.
Στο ντοκιμαντέρ «Κύκλωμα» ο Βρετανός καθηγητής στο Κέιμπριτζ κ. Ρένφριου αναφέρει ότι οι περισσότεροι συλλέκτες ονειρεύονται να δουν τη συλλογή τους σε μουσεία και ότι τα μουσεία δεν πρέπει να δέχονται δώρα λαθρανασκαφών.
Εδώ δεν δέχθηκε κανείς κάποιο δώρο. Εδώ έγινε συμφωνία. Με τον κύριο Ρένφριου γνωριζόμαστε χρόνια, έχουμε συζητήσει πολλές φορές. Λέει, όπως λέμε όλοι οι αρχαιολόγοι, ότι ένα εύρημα έξω από τα συμφραζόμενά του αντιμετωπίζεται σαν έργο Τέχνης και όχι ως ιστορική μαρτυρία. Από εκεί και πέρα, όμως, δυστυχώς ευρήματα από λαθρανασκαφές κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο. Ε, όσα ανήκουν στην Ελλάδα, έστω και από αυτά, εμάς η πολιτική μας είναι να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Γιατί δεν απευθυνθήκατε στις διωκτικές αρχές, με δεδομένο πόσο ενεργή και παραγωγική είναι η Εισαγγελία στη Νέα Υόρκη;
Ξέρετε πολλά κράτη, εν προκειμένω την Ελλάδα, που να μπορούν να παρεμβαίνουν στους διωκτικούς θεσμούς και στις διαδικασίες άλλων χωρών; Κάθε χώρα έχει τη νομοθεσία της και κάθε πολίτης, εν προκειμένω ο Λέοναρντ Στερν, αντιμετωπίζεται ως Αμερικανός πολίτης. Και αλήθεια, τι να πούμε στις διωκτικές αρχές; Ότι έχουμε ένα συλλέκτη; Μα με τα αμερικανικά δεδομένα είναι απόλυτα νόμιμος. Επίσης, γνωρίζετε ότι το ΥΠΠΟ έχει εξαιρετικές σχέσεις με την Εισαγγελία της Νέας Υόρκης. Είναι αστείο αυτό που ακούγεται ότι η συμφωνία μας εμποδίζει τον Εισαγγελέα. Αν κρίνει ότι πρέπει να κάνει κάτι, θα το κάνει.
Θα χρησιμοποιηθεί η συμφωνία αυτή και για άλλες περιπτώσεις;
Αυτό θα εκτιμηθεί ανάλογα με την περίπτωση κάθε φορά. Ο επαναπατρισμός είναι ένα ζήτημα που εκτιμούμε πάντα ad hoc. Εχει δημιουργηθεί ένας μηχανισμός που θα μπορούσε να προχωρήσει με αντίστοιχο τρόπο.
Γιατί αποφασίστηκε μέσω της συμφωνίας να εκτεθούν τα έργα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης; Ηταν επιθυμία του Στερν; Γιατί όχι σε ένα δημόσιο μουσείο;
Δεν έχουμε υπογράψει καμία συμφωνία με τον κύριο Στερν. Και δεν υπάρχει καμία απαίτηση του κυρίου Στερν. Το Κυκλαδικό Μουσείο ίδρυσε το Ινστιτούτο το οποίο δεν μπορούσε να ιδρυθεί από δημόσιο φορέα, ούτε καν από το ΥΠΠΟ. Χρειαζόταν ένας αξιόπιστος ιδιωτικός φορέας που να εποπτεύεται από το ΥΠΠΟ. Ο φορέας αυτός είναι το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Και για να μην ξεχνάμε -επειδή στην Ελλάδα είναι βραχεία η μνήμη- αν έχει επαναπατριστεί ο θησαυρός της Κέρου είναι χάρη Ντόλλη Γουλανδρή που από τη δεκαετία του ’90 και τελευταία το 2003 έδωσε μεγάλα κεφάλαια.