Καθώς η άνοιξη επελαύνει, καινούργιες παραστάσεις ξεκίνησαν ή ξεκινούν στα αθηναϊκά θέατρα.
Και είναι τουλάχιστον αισιόδοξο που δύο από τις καλύτερες παραστάσεις της περιόδου δημιουργήθηκαν από γυναίκες: το «Ονειρόδραμα» του Στρίντμπεργκ από τη Γεωργία Μαυραγάνη και η «Jane» (με αφορμή την «Τζέιν Έιρ» της Σαρλότ Μπροντέ) από την Κατερίνα Μαυρογεώργη.
«Ονειρόδραμα»
Από τα πιο δύσκολα έργα του Αύγουστου Στρίντμπεργκ, το «Ονειρόδραμα» (1901) δεν ευτύχησε σε παλαιότερες παραστάσεις που έχω δει. Γι’ αυτό και η παράσταση της Γεωργίας Μαυραγάνη στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου λειτούργησε σαν ευχάριστη έκπληξη.
Έργο πολυπρόσωπο, με μικρές σκηνές και γρήγορες εναλλαγές δραματικών χώρων, περιγράφει την κάθοδο της Αγνής, της κόρης του Θεού, στον κόσμο των ανθρώπων. Οι ιστορίες τους, οι προσδοκίες και οι διαψεύσεις τους, η λειτουργία του κόσμου πέραν του Καλού και του Κακού, του Δίκαιου και του Άδικου, οι διαφορετικές οπτικές ανάλογα με τη θέση καθενός από τα πρόσωπα (θυρωρός, χορεύτρια, αξιωματικός, δικηγόρος, ποιητής κ.ο.κ.) διαμορφώνουν μια ποιητική εκδοχή της ανθρώπινης κατάστασης - που δεν είναι κάτι περισσότερο από μια διαδρομή με ωδίνες και ηδονές χωρίς μέτρο, τάξη, ρυθμό. Κάποιοι θα ζήσουν καλά, κάποιοι θα υποφέρουν στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. Ακριβώς γι’ αυτό, επειδή όσο κι αν τις έχουμε ανάγκη, λογικές αρχές που να εξηγούν και να «τακτοποιούν» το μυστήριο της ζωής δεν υπάρχουν, η ψυχή του ποιητή ως Κόρη του Θεού περιφέρεται, βλέπει, γνωρίζει, πάσχει μαζί με τους ανθρώπους. Δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα, να βοηθήσει, να ακυρώσει τα «Είτε-είτε» του Σάιρεν Κίρκεγκορ ή την απόγνωση του Νίτσε. «Ταλαντεύομαι ανάμεσα στο εδώ και στο εκεί, παλεύω ανάμεσα στο θείο και στο ανθρώπινο, μου σκίζει την καρδιά στα δύο αυτό το δίλημμα και έχουν διχαστεί οι αισθήσεις μου» λέει η Αγνή προτού αναχωρήσει για το στερέωμα των Μακάρων, με την υπόσχεση ότι πάντα θα υποστηρίζει τους ανθρώπους στον Θεό.
Ο Στρίντμπεργκ, που κουβαλούσε μια ζωή τα τραύματα της παιδικής του ηλικίας, που δεν ευτύχησε στις προσωπικές του σχέσεις, που έζησε κι έγραψε σε μια εποχή που οι καλλιτέχνες δοκιμάζονταν με αίσθημα κατεπείγοντος σε νέες μορφές και εκφραστικές δυνατότητες και οι φιλόσοφοι έκαναν άλματα στο κενό, ήταν ένας δημιουργός που φλεγόταν. Που τροφοδοτούσε τα έργα του με τα πάθη και τις υπαρξιακές αγωνίες του. Το «Ονειρόδραμα» δεν αποτελεί εξαίρεση.
«Ονειρόδραμα» ή Πέραν του Καλού και του Κακού
Η Γεωργία Μαυραγάνη έστησε το «Ονειρόδραμα» ως έργο συνόλου. Όλος ο θίασος είναι παρών στην άδεια σκηνή. Το έξυπνο σκηνικό της Άρτεμης Φλέσσα, ένας ψηλός τοίχος (προσομοίωση του πίσω τοίχου της σκηνής) που μετακινείται μπροστά-πίσω, ανοίγει ή μειώνει τον χώρο της σκηνικής δράσης. Όλοι οι ηθοποιοί φορούν κοστούμια σε γήινα χρώματα της Λίλης Κυριλή που ανακαλούν παραστάσεις χορού. Στην εντύπωση ενός επιτυχημένου πειράματος για τη χορικότητα, μ’ άλλα λόγια για την ερμηνεία και την κίνηση ενός θιάσου ως συλλογικό Σώμα, συνέβαλε καίρια η μουσική του Χάρη Νείλα και η καλοδουλέμενη κίνηση των ηθοποιών, φροντισμένη από τον Ερμή Μαλκότση. Πολύτιμη η συμβολή της Χριστίνας Θανάσουλα στους φωτισμούς, καθώς διαμορφώνουν ατμόσφαιρες που διαχωρίζουν τις σκηνές μεταξύ τους.
Η Γεωργία Μαυραγάνη δεν ήθελε μόνο μία ηθοποιό για τον ρόλο της Αγνής. Τον μοιράστηκαν η Μαρίνα Παπούλια, η Κορίνα-Άννα Γκουγκουλή, η Μαριάμ Ρουχάτζε, η Ασημίνα Αναστασοπούλου, η Ελίνα Ρίζου, η Ράνια Κελαϊδίτη και η Αλίκη Αλεξανδράκη. Αναλόγως χειρίστηκε και τους υπόλοιπους βασικούς ρόλους που ερμήνευσαν, ξεχωρίζοντας κάθε φορά από το σύνολο, ο Θανάσης Δόβρης, ο Παναγιώτης Παναγόπουλος, ο Βασίλης Καραμπούλας, η Μαρία Τσιμά, Ερμής Μαλκότσης και οι υπόλοιποι, νέοι στην πλειονότητά τους ηθοποιοί.
Κάποιοι από τους θεατές θα παρατηρήσουν την αναπόφευκτη απόκλιση ως προς τις ερμηνευτικές ποιότητες ανάμεσα στους έμπειρους και στους νέους ηθοποιούς του συνόλου. Ίσως να πουν, ακόμη, ότι η ομαδική αφήγηση στην αρχή της παράστασης (η οποία ευτυχώς μειώνεται όσο προχωρεί η σκηνική δράση) δεν ενισχύει την εντύπωση του πολυπρόσωπου σώματος, απλώς δυσχεραίνει την παρακολούθηση του λόγου.
Αλλά η «χοροθεατρική» διάσταση της σκηνοθεσίας ταιριάζει πολύ στο έργο και η συγκεκριμένη ερμηνεία του αξίζει να την προσέξουμε. Η Γεωργία Μαυραγάνη ωριμάζει, δεν ξοδεύεται σε πολλές παραστάσεις μέσα στην ίδια σεζόν, εργάζεται σοβαρά και εξελίσσει τη σχέση της με την τέχνη της. Το «Ονειρόδραμα» επιβεβαιώνει ότι είναι σε πολύ καλή δημιουργική φάση.
«Jane» στο θέατρο Θησείον
Στην προσωπική μου λίστα με τις καλύτερες παραστάσεις της σεζόν 2023-24 η «Jane» της Κατερίνα Μαυρογεώργη βρίσκεται στις πρώτες θέσεις. Αγαπώ ιδιαίτερα την «Τζέιν Έιρ» της Σαρλότ Μπροντέ - υπήρξε το πρώτο μυθιστόρημα που στην εφηβεία μου με συγκίνησε μέχρι δακρύων, όταν ακόμα δεν είχα τα εφόδια να διακρίνω τους λόγους, τις μεγάλες αρετές του. Το ότι η παράσταση στο Θησείον άνοιξε μέσα μου τη λαχτάρα να ανοίξω ξανά το παλιό βιβλίο, αποτελεί για μένα την καλύτερη απόδειξη της επιτυχίας της.
Η Κατερίνα Μαυρογεώργη, που έγραψε και σκηνοθέτησε το κείμενο, δεν παραδίδει μια σκηνική διασκευή του πολυσέλιδου μυθιστορήματος (594 σελίδες αριθμεί το βιβλίο των εκδ. Σμίλη, 1997). Αποπειράται και καταφέρνει με ευαισθησία και χιούμορ μια παράλληλη αφήγηση που εκκινεί (από) και καταλήγει στο ίδιο σημείο: η συγγραφή ήταν για τη Σαρλότ (1816-1855) μια πράξη χειραφέτησης, ανάλογη με τις επιλογές της ηρωίδας της, της Τζέιν Έιρ.
Η σκηνή του Θησείον μετατρέπεται σ’ ένα ιδιότυπο «εργαστήριο» όπου κυριαρχούν δύο τραπέζια και ένα επιδιασκόπιο (εκείνο το πλέον παρωχημένο τεχνολογικά μηχάνημα προβολής διαφανειών). Με τη βοήθειά του θα μπούμε στο κόσμο της βικτωριανής Αγγλίας, μια εποχή σκοτεινή και κρύα, όπου οι γυναίκες δεν είχαν δικαιώματα, αλλά μόνον υποχρεώσεις.
Με «όπλα» τους την καλή μόρφωση που απέκτησαν, τρεις γυναίκες άνοιξαν τον δρόμο για την ανεξαρτησία, τη χειραφέτηση, την ορατότητα και εν τέλει την αναγνώριση της αξίας του «αδύναμου» φύλου: η Τζέιν Ωστεν (1775-1817), η Σαρλότ Μπροντέ (1816-1855, μαζί με τις αδελφές της Έμιλυ και Άννα) και, στην άλλη πλευρά του ωκεανού, η Έμιλυ Ντίκινσον (1830-1886). Σαράντα χρόνια αργότερα η Βιρτζίνια Γουλφ θα τις δικαιώσει με το «Ένα δικό της δωμάτιο» (1929), στο οποίο θα επιβεβαιώσει ό,τι η εποχή ήταν σχεδόν ώριμη να δεχθεί: οι γυναίκες δεν είναι πνευματικά κατώτερες, αλλά για να σταθούν πνευματικά και διανοητικά στο ύψος των ανδρών απαιτούνται οικονομική ελευθερία και «ένας δικός τους χώρος», δηλαδή η δυνατότητα της αυτοδιάθεσής τους εντός και εκτός του οίκου τους.
Στην παράσταση της Κατερίνας Μαυρογεώργη τρεις ηθοποιοί δίνουν πληροφορίες για τη ζωή της Σαρλότ Μπροντέ συνδέοντάς τις με την ιστορία της Τζέιν Έιρ. Κάποια επεισόδια δραματοποιούνται με τη βοήθεια ελάχιστων μέσων (σκηνογραφία/ενδυματολογία της Άρτεμης Φλέσσα, σχεδιασμός φωτισμών των Βάσιας Ατταριάν και Σεραφείμ Ράδη και μουσική του Δημήτρη Τάσαινα).
Χάρη στην εξαιρετική συνεργασία, στο δέσιμο και στις ερμηνευτικές δυνατότητες της Νάνσυς Σιδέρη (απλώς έξοχη!), της Βίκυς Κυριακουλάκου και του Δημήτρη Δρόσου, επιτυγχάνεται το πολύ δύσκολο: να δημιουργηθεί ένας γοητευτικός κόσμος εντός του οποίου ακόμα και οι θεατές που δεν είναι εξοικειωμένοι με τη λογοτεχνία του 19ου αι. είναι ευπρόσδεκτοι. Τους δίνεται η δυνατότητα, με γέφυρες λ.χ. όπως το τραγούδι των Pulp «Common People», να διαπιστώσουν ότι ο σημερινός άχαρος δικαιωματισμός στηρίζεται σε περιπτώσεις γυναικών όπως οι αδελφές Μπροντέ, που έζησαν αφανείς και έγραψαν στηριζόμενες στη σοφία των «ανδρικών» βιβλίων στις βιβλιοθήκες του πατέρα τους. Τίποτα δεν είναι απλό. Το παρόν συνδέεται με το παρελθόν μέσω περίπλοκων διαδρομών, δύσκολων αλλά τόσο γοητευτικών όσες αυτές που επινόησε η Μπροντέ για την Τζέιν Έιρ.
Πολλά μπράβο στην Κατερίνα Μαυρογεώργη για το κείμενο (σε δραματουργική συνεργασία της Μαρίας Φιλίνη) και τη σκηνοθεσία της «Jane», στους ηθοποιούς για τις ερμηνείες τους, σ’ όλους όσοι εργάστηκαν για να δώσουν, σε μια εποχή άναρθρων κραυγών, αυτό το τόσο ουσιαστικό και διακριτικό μάθημα για τη σημασία της λέξης «χειραφέτηση».
Ταυτότητα παραστάσεων
«Oνειρόδραμα»
- Ονειρόδραμα του Αύγουστου Στρίντμπεργκ
- Εθνικό Θέατρο / Κεντρική Σκηνή
- Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
- Δραματουργική επεξεργασία - σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη
- Σκηνικά: Άρτεμις Φλέσσα
- Κοστούμια: Λίλη Κυριλή
- Μουσική: Χάρης Νείλας
- Κίνηση: Ερμής Μαλκότσης
- Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Διανομή (με αλφαβητική σειρά): Αλίκη Αλεξανδράκη, Ασημίνα Αναστασοπούλου, Κορίνα-Άννα Γκουγκουλή, Θανάσης Δόβρης, Βασίλης Καραμπούλας, Ράνια Κελαϊδίτη, Μελίνα Κοτσέλου, Ερμής Μαλκότσης, Νίκος Μάνεσης, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Μαρίνα Παπούλια, Ελίνα Ρίζου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Κωνσταντίνος Σιώζος, Γιώργος Σκαρλάτος, Βασίλης Τρυφουλτσάνης, Μαρία Τσιμά.
«JANE»
- JANE (με αφορμή την Τζέιν Έιρ της Σαρλότ Μπροντέ) της Κατερίνας Μαυρογεώργη
- Θέατρο Θησείον
- Σκηνοθεσία/κείμενο: Κατερίνα Μαυρογεώργη
- Σύμβουλος δραματουργίας: Μαρία Φιλίνη
- Σκηνογραφία / ενδυματολογία: Άρτεμις Φλέσσα
- Σχεδιασμός φωτισμών: Βάσια Ατταριάν / Σεραφείμ Ράδης
- Μουσική: Δημήτρης Τάσαινας
- Παίζουν: Νάνσυ Σιδέρη, Δημήτρης Δρόσος, Βίκυ Κυριακουλάκου