Ο Φρεντερίκ Ζουσέ, επιχειρηματίας, συλλέκτης και φιλάνθρωπος είναι ο Γάλλος μεγαλοαστός που άφησε τα διοικητικά συμβούλια για να δημιουργήσει το πλωτό μουσείο Art Explora, με την πεποίθηση ότι η τέχνη είναι καθολικό δικαίωμα. Με αφορμή την άφιξη του πρώτου πλωτού μουσείου στον κόσμο στον Πειραιά την Παρασκευή, μίλησε στο iefimerida
«Υπάρχει μια ρήση ότι η τέχνη είναι ο πιο σύντομος δρόμος από έναν άνθρωπο σε έναν άλλον» μου λέει ο Φρεντερίκ Ζουσέ. Κρτώ αυτή τη φράση σαν σημάδι για όσα πρόκειται να συμβούν στον Πειραιά την Παρασκευή, όταν το μεγαλύτερο καταμαράν στον κόσμο, το Art Explora, θα δέσει στο λιμάνι μεταφέροντας ένα μουσείο που ταξιδεύει.
Το Art Explora Festival δεν είναι απλώς ένα φεστιβάλ· είναι μια κινούμενη ουτοπία που μετατρέπει τον δημόσιο χώρο σε σκηνή, ανοίγει κτίρια και τόπους που δεν είχαμε ποτέ επισκεφθεί, και τα χαρίζει όλα χωρίς εισιτήριο. Το 55μετρο ιστιοπλοϊκό-μουσείο φιλοξενεί μια έκθεσημε την υπογραφή του Λούβρου αφιερωμένη στις γυναίκες της Μεσογείου και ένα πρωτοποριακό ηχητικό τοπίο από το IRCAM, το περίφημο Ινστιτούτο Έρευνας Ακουστικής και Μουσικής του Κέντρου Πομπιντού, που θεωρείται διεθνώς κορυφαίο εργαστήριο ήχου και πειραματικής μουσικής.
Στον Πειραιά το πρόγραμμα αποκτά έντονα ελληνικό χαρακτήρα, σε επιμέλεια της Κατερίνας Τσέλλου, επιμελήτριας του Ελληνικού Περιπτέρου στην 58η Μπιενάλε της Βενετίας. Ο Αντώνης Φωνιαδάκης με το Bolero ανοίγει το φεστιβάλ, ενώ η ενότητα Echoes of the Aegean του δικτύου Αρχιπέλαγος και το πρότζεκτ Sounds from the Sea συνδέουν τη θάλασσα, τη μετανάστευση και τη φιλοξενία με καλλιτεχνικό τρόπο.
Πίσω από όλο αυτό βρίσκεται ένας άνθρωπος που άφησε την τεχνολογία και τα διοικητικά συμβούλια για να αφιερωθεί στον ακτιβισμό του πολιτισμού. Και με το πλωτό μουσείο που φτάνει τώρα στην Ελλάδα, επιχειρεί να το αποδείξει στην πράξη.
Λέτε ότι το Art Explora είναι “για τον πολιτισμό ό,τι είναι η Greenpeace για το περιβάλλον”. Τι σημαίνει ακτιβισμός σε καλλιτεχνικό πλαίσιο;
Κοιτάζω τους ακτιβιστές με θαυμασμό για την αφοσίωση σε έναν σκοπό και τις άμεσες, ορατές πράξεις που είναι διατεθειμένοι να κάνουν. Στον κόσμο της υπερπληροφόρησης και της ατελείωτης διασκέδασης, πιστεύω ότι πρέπει να συναντάς τους ανθρώπους εκεί που βρίσκονται, με μοναδικές εμπειρίες. Το μουσείο-σκάφος μας -το μεγαλύτερο ιστιοπλοϊκό καταμαράν στον κόσμο- έχει σχεδιαστεί ακριβώς γι’ αυτό. Με το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού να ζει σε απόσταση μίας ώρας από τη θάλασσα, εκεί μπορείς να συναντήσεις τους πολλούς.
Πώς ισορροπείτε ανάμεσα στο θέαμα -ένα γιγαντιαίο καταμαράν, θησαυρούς του Λούβρου- και στη γνήσια τοπική εμπλοκή;
Βρισκόμαστε σε ένα ταξίδι για να κάνουμε κοινούς θησαυρούς προσβάσιμους σε όλους μέσα από αξέχαστες, δωρεάν εμπειρίες. Αλλά κάθε λιμάνι είναι μοναδικό και το πρόγραμμα προσαρμόζεται. Στον Πειραιά, η Κατερίνα Τσέλλου επιμελήθηκε το πρόγραμμα ζωντανών δράσεων. Αυτό είναι το κλειδί για να είμαστε ουσιαστικοί και σχετικοί σε κάθε τόπο που επισκεπτόμαστε.
Έχετε πει ότι η τέχνη μας κάνει “καλύτερους, ατομικά και συλλογικά”. Είναι αυτή μια πολιτική άποψη -ένα όραμα για την ιδιότητα του πολίτη- ή απλώς μια ανθρωπιστική πεποίθηση;
Βασίζεται σε μια προσωπική μου πίστη ότι κάτι τόσο καθολικό όσο η τέχνη μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Όταν συγκινείσαι από κάτι, αποκτάς προοπτική και αμοιβαία κατανόηση. Όταν βλέπεις έναν Βίμ Βέντερς, έναν πίνακα του Μπρέγκελ ή μια παράσταση του Άκραμ Καν, ταξιδεύεις στον χρόνο και στον χώρο. Μπαίνεις στο σύμπαν κάποιου άλλου. Υπάρχει μια ρήση ότι η τέχνη είναι ο πιο σύντομος δρόμος από έναν άνθρωπο σε έναν άλλον.
Γιατί είναι σημαντικός σταθμός ο Πειραιάς; Πώς ελπίζετε να συνδεθείτε με τη ναυτική και μεταναστευτική ιστορία της πόλης;
Από την αρχή της Οδύσσειάς μας γνωρίζαμε ότι ήταν θέμα χρόνου να ρίξουμε άγκυρα στον θρυλικό λιμένα της Αθήνας. Η Ελλάδα είναι θεμέλιο της μεσογειακής κουλτούρας και έχει μια ζωντανή σύγχρονη σκηνή, με διεθνώς αναγνωρισμένους καλλιτέχνες όπως ο Αντώνης Φωνιαδάκης, του οποίου το Bolero ανοίγει το πρόγραμμα. Όλο το φεστιβάλ περιστρέφεται γύρω από τη θάλασσα. Στον Πειραιά, το κοινό θα ανακαλύψει μοναδικά projects όπως το Echoes of the Aegean από το δίκτυο Αρχιπέλαγος ή το Sounds from the Sea που τιμά τις ιστορίες της θάλασσας και της μετανάστευσης.
Μετανάστευση και φιλοξενία είναι θεματικές του φεστιβάλ. Τι συζητήσεις ελπίζετε να προκαλέσετε στην Ελλάδα;
Περισσότερο από ποτέ σε δύσκολους καιρούς, πρέπει να υφάνουμε ένα νήμα ανάμεσα σε ανθρώπους και πολιτισμούς. Ως κοινωνία έχουμε την ευθύνη να δώσουμε σκηνή σε καλλιτέχνες και επιμελητές, των οποίων οι φωνές μιλούν για τις μεγάλες προκλήσεις με οξύτητα, πάθος και ποίηση.
Τι έχετε μάθει για το πώς προσελκύονται κοινά που συνήθως δεν επισκέπτονται μουσεία;
Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί λόγοι. Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση ή να πληρώσουν για μια συναυλία ή ένα μουσείο. Γι’ αυτό με τα πολιτιστικά μας φορτηγά γ-εμάτα έργα από το Centre Pompidou- πάμε σε χωριά, ή μεταφέρουμε σχολεία δωρεάν σε πολιτιστικούς χώρους. Αλλά πιστέψτε με, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι ότι πολλοί έχουν χάσει το ενδιαφέρον τους. Η ζωή έχει γίνει περίπλοκη και αγχωτική, και συχνά δεν έχεις διάθεση να ασχοληθείς με μια πολιτιστική εμπειρία μετά από μια κουραστική μέρα. Το Art Explora γεννήθηκε όχι μόνο για να κάνει την τέχνη προσβάσιμη αλλά και για να ξαναζωντανέψει τη σπίθα!
Πώς μετράτε την επιτυχία; Αριθμούς, διαφορετικότητα κοινού ή κάτι πιο άυλο;
Η Ελλάδα είναι ο 10ος μας σταθμός. Το Art Explora Festival έχει ήδη υποδεχθεί πάνω από 300.000 επισκέπτες κάθε ηλικίας, ανάμεσά τους 8.000 μαθητές που συμμετείχαν σε δημιουργικά εργαστήρια. Παρόλο που οι δείκτες ικανοποίησης είναι πολύ υψηλοί (9,1), τα νούμερα δεν μπορούν ποτέ να αποδώσουν τη μαγεία της στιγμής. Οι αναμνήσεις από την Ταγγέρη, τη Μασσαλία, τη Βαλέτα και τόσες άλλες θα μείνουν για πάντα. Ο Πειραιάς θα είναι σίγουρα μία από αυτές.
Το ίδιο το πλοίο είναι μια δήλωση βιωσιμότητας. Τι μαθήματα μπορούν να πάρουν άλλα πολιτιστικά ιδρύματα;
Δεν θέλω να δώσω μαθήματα σε κανέναν. Δουλεύουμε πολύ σκληρά για να είμαστε συνεπείς σε όλα. Από τη λειτουργία και τα logistics, μέχρι τους καλλιτέχνες που στηρίζουμε. Ένα καλό παράδειγμα είναι το Psychosphere του Δανού Γιάκομπ Κουντσκ Στέενσεν, που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς στη Νίκαια. Το κοινό βυθιζόταν σε ένα γιγαντιαίο, εμβυθιστικό έργο για τις απαρχές της ζωής στον βυθό.
Το 2018 συνδιαμορφώσατε το γαλλικό Culture Pass, ένα πάσο σε δράσεις πολιτισμού για τους νέους. Τι σας έπεισε ότι έπρεπε να δοθούν δημόσιοι πόροι γι’ αυτό και τι μάθατε από τη διαδικασία;
Δεν έχει σημασία τόσο το μέσο, πολιτική ή όχι, όσο η μάχη που διαλέγεις. Ένα από τα εμπόδια για την πρόσβαση στον πολιτισμό είναι οικονομικό. Η νεολαία είναι το μέλλον μας. Ο πολιτισμός πρέπει να είναι καθολικό δικαίωμα. Αυτή είναι η μάχη που διάλεξα, και συνεχίζω με το Art Explora.
Πώς συνδυάζονται δημόσια πολιτική και ιδιωτική φιλανθρωπία στη ζωή σας;
Δεν είμαστε μια ακόμη ιδιωτική πολιτιστική πρωτοβουλία. Λειτουργούμε με έναν ιδιαίτερο τρόπο: χέρι-χέρι με όλους τους φορείς, κυβερνήσεις, δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα, τοπικές αρχές, χορηγούς. Ελπίζουμε να είμαστε ένα τραπέζι όπου όλοι μπορούν να καθίσουν, να μιλήσουν και να ενώσουν δυνάμεις για να κάνουν την τέχνη προσβάσιμη σε όλους.
Κινείστε ανάμεσα σε διοικητικά συμβούλια, κυβερνητικές επιτροπές και ένα 55μετρο ιστιοπλοϊκό. Πού νιώθετε πιο “σπίτι”;
Νιώθω πολίτης του κόσμου. Η τέχνη είναι το αληθινό μου σπίτι.
Είστε συλλέκτης, ιστιοπλόος, σύμβουλος πολιτικής. Αν αφαιρούσατε τους τίτλους, τι μένει;
Υπάρχει μια ρήση του Μονταίν που κρατώ σαν μάντρα: καθώς η ζωή μικραίνει, πρέπει να την κάνω πιο βαθιά και να τη ζήσω στο έπακρο. Όταν έγινα 50, αγκάλιασα έναν νέο σκοπό, αφιερωμένο αποκλειστικά στην τέχνη, και ίδρυσα το Art Explora. Σε ό,τι κάνω αναζητώ δυνατά συναισθήματα και – πάνω απ’ όλα – τρόπους να τα μοιράζομαι με τους πολλούς.
Ποια απόφαση σάς ξυπνάει ακόμα στις τρεις τα ξημερώματα;
Δεν είμαι ο τύπος που ξαγρυπνά. Ό,τι έγινε πριν πέντε λεπτά δεν με ενδιαφέρει πια! Προσπαθώ να κοιτώ μπροστά.
Info
Το Art Explora Festival θα παρουσιαστεί στον Πειραιά από την Παρασκευή 4 Οκτωβρίου έως και την Κυριακή 13 Οκτωβρίου, με ελεύθερη είσοδο.
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: 11:00 – 22:00.
Χώρος: Λιμάνι Πειραιά (πλατεία Καραϊσκάκη, απέναντι από τον Σταθμό ΗΣΑΠ).
Πρόγραμμα: Έκθεση Λούβρου «Γυναίκες στη Μεσόγειο», ηχητικό τοπίο IRCAM, παραστάσεις και δράσεις σε επιμέλεια Κατερίνας Τσέλλου, συναυλίες, κινηματογραφικές προβολές και εκπαιδευτικά εργαστήρια.
www.artexplora.org