«Το σώμα συνομιλεί με την Ιστορία που πάλλεται ακόμη σε κάθε πέτρα» λέει στο iefimerida ο θρυλικός δημιουργός Yoann Bourgeois που στην Αθήνα, στο φορτισμένο τοπίο του Πεδίου του Άρεως, η παράστασή του έγινε μια πράξη ακροβασίας με το παρελθόν. Μια μικροσκοπική επανάσταση ενάντια στη βαρύτητα.
Το έργο του μοιάζει να παραβιάζει τη βαρύτητα. Στην πραγματικότητα, όμως, ο Γάλλος καλλιτέχνης Yoann Bourgeois δεν προσπαθεί να τη νικήσει. Τη χρησιμοποιεί σαν αντίπαλο, εραστή, συνομιλητή. Και έτσι έχει κατορθώσει να γίνει παγκόσμιο viral, βίντεό του να αναπαράγονται διαρκώς μεταφέροντας στον διαδικτυακό κόσμο τις εικόνες του που προκαλούν το αίσθημα ότι το θαύμα μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από πιθανότητα, να είναι δυνατότητα.
Ο Yoann Bourgeois είναι ένας αρχιτέκτονας του αστάθμητου, ένας σκηνοθέτης του αβέβαιου, ένας ερευνητής της στιγμής πριν την πτώση. Γάλλος στην καταγωγή, με σπουδές στο CNAC και στο Εθνικό Κονσερβατουάρ Χορού της Λιόν, έγινε ο πρώτος καλλιτέχνης που διηύθυνε το Εθνικό Κέντρο Τεχνών του Τσίρκου. Έκτοτε, μετουσιώνει την επιστήμη της βαρύτητας σε τελετουργία.
Έγινε διεθνώς γνωστός μέσα από μια θρυλική performance σε κυλιόμενες σκάλες, έργο που τον καθιέρωσε ως τον καλλιτέχνη που αιωρείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και το ακατόρθωτο. Η παράσταση αυτή, μαζί με άλλα έργα του, παρουσιάστηκε και στην Αθήνα, στο πλαίσιο του Plásmata 3 της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως. Εκεί, μέσα σε έναν χώρο φορτισμένο ιστορικά και πολιτικά, ο Bourgeois απέδειξε πως το σώμα, πριν αγγίξει το έδαφος, μπορεί να γίνει ιδέα.
Τον ρωτήσαμε για την προέλευση αυτής της υπαρξιακής έρευνας, την Αθήνα ως σκηνή, και γιατί η αιώρηση μπορεί να είναι μια πράξη αντίστασης.
Θυμάστε την πρώτη φορά που νιώσατε την ιδέα του Approach 17, όχι ως σκέψη, αλλά ως σωματική αίσθηση;
Τα πάντα στη δουλειά μου είναι μια αυτόνομη διαδικασία. Χρειάζομαι ο χρόνος να αφήσει τα ιζήματά του, να χτίσει αόρατες στρώσεις που φτάνουν πολύ βαθιά. Το «Approach 17. Opening» δεν ήταν μια ξαφνική ιδέα. Ήταν η σταδιακή αποκρυστάλλωση μιας έρευνας σχεδόν εικοσαετίας. Στην καρδιά αυτής της αναζήτησης βρίσκεται το σημείο αιώρησης, εκείνη η ελάχιστη στιγμή όπου το σώμα, για λίγο, δεν υπόκειται πια στη βαρύτητα. Δεν πρόκειται μόνο για σωματική ή αισθητική εμπειρία. Είναι μια υπαρξιακή μεταφορά: το εύθραυστο ενδιάμεσο όπου όλα μπορούν να ανατραπούν και το παρόν αποκαλύπτεται πλήρως.
Υπάρχει κάποια εικόνα που αποτέλεσε τον σπόρο για το συγκεκριμένο έργο που βλέπουμε στην Αθήνα;
Μια πολύ παλιά εικόνα: μια μπάλα που πετιέται στον αέρα. Στο ανώτατο σημείο της τροχιάς της, για μια στιγμή, μοιάζει σαν να μη δεσμεύεται από τη βαρύτητα. Αυτό το μικροσκοπικό κενό, ανάμεσα στην άνοδο και την πτώση, πάντα με μάγευε. Και στην Αθήνα, αυτή η αίσθηση αιώρησης αντηχεί με έναν ιδιότυπο τρόπο στην παρουσία -ή την απουσία- του αρχαίου χώρου.
Πώς ξεκινάτε να αναπτύσσετε ένα έργο; Από τη δομή, την ποίηση ή τα μαθηματικά;
Πρόκειται πάντα για ένα πλέγμα. Συχνά, ένα φυσικό σύστημα προηγείται. Αλλά ακόμη και αυτό γεννιέται από μια ποιητική διαίσθηση. Τα μαθηματικά έρχονται αργότερα, σαν αποκωδικοποίηση όσων συμβαίνουν. Ξεκινώ από το σώμα, από την εμπειρία, από τη σχέση με το βάρος. Και μέσα από την εξερεύνηση προκύπτει το νόημα.
Έχετε περιγράψει το «σημείο αιώρησης» ως ουτοπία. Είναι τόπος διαφυγής, αντίστασης ή ισορροπίας;
Ίσως όλα αυτά μαζί. Είναι μια ρωγμή όπου οι δυνάμεις εξουσίας εξουδετερώνονται για μια στιγμή. Ένα σημείο όπου ο χρόνος μοιάζει να διστάζει. Μια σχισμή προς το αιώνιο. Μπορεί να είναι διαφυγή, αλλά για μένα είναι περισσότερο μια προσπάθεια να επιβραδύνεις το αναπόφευκτο. Να συνομιλήσεις με το μη αναστρέψιμο.
Πώς επηρέασε την ενέργεια της περφόρμανς η ατμόσφαιρα της Αθήνας – η ζέστη, η σκόνη, τα γκράφιτι, το αρχαίο και το επίκαιρο;
Η ατμόσφαιρα της Αθήνας με διαπέρασε σαν αόρατη ύλη. Η πόλη μοιάζει με παλίμψηστο χρόνου, εντάσεων και αντιφάσεων. Το να παίζεις σε έναν τέτοιο χώρο δεν είναι ποτέ ουδέτερο: το σώμα διαλέγεται όχι μόνο με τον αέρα και το έδαφος, αλλά και με την Ιστορία που εξακολουθεί να πάλλεται σε κάθε πέτρα. Η παράσταση αποκτά επιπλέον βάρος - αν είναι κανείς ανοιχτός να το δεχτεί.
Αισθανθήκατε ότι το κοινό της Αθήνας είχε έναν διαφορετικό τρόπο εμπλοκής, λόγω της ιστορικής φόρτισης του χώρου;
Ναι, πολύ έντονα. Το κοινό έμοιαζε να διαπερνάται από κάτι που το ξεπερνούσε. Σαν η παράσταση να ενεργοποιούσε υποσυνείδητες μνήμες, τραύματα, και ελπίδες. Μπορείς να νιώσεις σχεδόν σωματικά τη στιγμή που η προσοχή γίνεται πιο πορώδης, όταν υπάρχει η διάθεση να υποδεχθείς το απροσδόκητο. Αυτή είναι η ομορφιά των τόπων με παρελθόν: κάνουν και τους θεατές πιο ευάλωτους, πιο ζωντανούς.
Υπήρξαν απρόοπτες στιγμές κατά τη διάρκεια της παράστασης -ένα σκυλί, μια φωνή, ένας άνεμος- που επηρέασαν τη σχέση σας με τον χώρο;
Φυσικά. Αυτά τα «συμβάντα» είναι μέρος του ζωντανού θεάματος. Μια ριπή ανέμου μπορεί να αλλάξει την πορεία ενός άλματος, μεταβάλλοντας τη ροή. Είναι στιγμές όπου πρέπει να αφήσεις τον έλεγχο, να αφεθείς σε αυτό που σου προτείνει ο χώρος. Το ατύχημα γίνεται συνεργάτης.
Το έργο σας έχει ερμηνευτεί συχνά ως μεταφορά ανθεκτικότητας ή αντίστασης. Το βλέπετε ως πολιτικό;
Πιστεύω ότι κάθε πράξη που αμφισβητεί την τάξη των δυνάμεων είναι από μόνη της πολιτική. Όχι μετωπικά. Αλλά όταν δουλεύεις με την ανισορροπία, την πτώση, την αγωνία πριν το αναπόφευκτο, τότε σκηνοθετείς ένα σώμα που μάχεται με αόρατες δυνάμεις κυριαρχίας. Ο σκηνικός χώρος γίνεται χώρος ανατροπής: αναστέλλει το αυτονόητο, αποκαλύπτει την αστάθεια αυτού που φαινόταν ακλόνητο. Είναι μια διακριτική μορφή αντίστασης: το άνοιγμα δυνατοτήτων εκεί όπου όλα φαίνονται καθορισμένα.
Ανάμεσα στον αέρα και το έδαφος, στην ποίηση και τη φυσική, ο Yoann Bourgeois μάς δείχνει ότι το να αιωρείσαι μπορεί να είναι πιο ριζοσπαστικό από ό,τι νομίζουμε.
www.onassis.org/whats-on/plasmata-3