«Καταστροφές και θρίαμβοι» vs «1821». Τα πρόσωπα που υπέγραψαν την παραγωγή σε δύο από τις πιο συζητημένες σειρές ντοκιμαντέρ της τελευταίας δεκαετίας μιλούν στο iefimerida για την εμπειρία τους και τα μελλοντικά τους σχέδια.
Πόσο μπορεί ν΄αλλάξει, άραγε, ο τρόπος που επικοινωνούμε με την Ιστορία μέσα σε μία δεκαετία; Τί ρόλο έχει τη δυνατότητα να παίξει ένα μαζικό μέσο όπως η τηλεόραση στο ν΄αντιληφθούμε την όποια διαφοροποίηση; Η Ρέα Αποστολίδη, ο Γιούρι Αβέρωφ και ο Ανδρέας Αποστολίδης είναι τα πρόσωπα πίσω από την Anemon, μία μη κερδοσκοπική οργάνωση αφιερωμένη στην παραγωγή ντοκυμαντέρ, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και άλλων projects που συνδυάζουν διαφορετικές πλατφόρμες πολυμέσων. Πρόσφατη δουλειά τους, η τηλεοπτική μεταφορά του best seller του Στάθη Καλύβα «Καταστροφές και Θρίαμβοι» η οποία παρουσιάστηκε από τη συχνότητα του ΣΚΑΙ γνωρίζοντας μεγάλη απήχηση. Στο ίδιο κανάλι προηγήθηκε η σειρά ντοκυμαντέρ «1821» την περίοδο 2010-2011 κι αργότερα «Το ταξίδι της τροφής» το οποίο σημείωσε επίσης σημαντική επιτυχία.
Τόσο οι «Καταστροφές και θρίαμβοι» όσο και το «1821» εστίασαν σε κομβικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Ωστόσο, η Ρέα Αποστολίδη και ο Γιούρι Αβέρωφ αισθάνονται ότι το πρώτο βρέθηκε στον αντίποδα του δεύτερου το οποίο βίωσαν ως τραυματική εμπειρία. «Το “1821” προκάλεσε πραγματικό σάλο. Ο παρουσιαστής μας, ο Πέτρος Τατσόπουλος δεχόταν απειλές για τη ζωή του, χρυσαυγίτες μαζεύονταν κάθε Τρίτη που προβάλλονταν η σειρά έξω από το κανάλι κι απειλούσαν ότι θα το κάψουν, ο μακαρίτης ο Τράγκας ούρλιαζε στα ραδιόφωνα, ακόμη και φίλοι μας κατηγορούσαν ότι είμαστε προδότες» λένε συγκεκριμένα.
«Στην περίπτωση του “Καταστροφές και Θρίαμβοι” οι αντιδράσεις ήταν πολύ ήπιες και ψύχραιμες και δεν κρύβουμε ότι αυτό μας έκανε εντύπωση. Υπήρξαν κάποιες αντιρρήσεις αλλά σε καμία περίπτωση δεν είχαμε τον φανατισμό και την πόλωση της προηγούμενης δουλειάς. Εκεί μιλούσαμε για μάχες, για στρατόπεδα» συνεχίζουν. « Λίγο περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα, μοιάζει να έχουμε διανύσει μεγάλη απόσταση ως κοινωνία. Αισθανόμαστε ότι είμαστε πιο ανεκτικοί, πιο έτοιμοι να γκρεμίσουμε μύθους και στερεότυπα. Το “1821” άγγιξε πράγματα που δεν είχαν ειπωθεί. Το να πεις, π.χ, ότι δεν υπήρχε Κρυφό Σχολειό και μάλιστα με τρόπο θεατρικό, όπως κάναμε εμείς το 2011, ήταν κάτι που δεν είχε ξαναγίνει και προκάλεσε τρομερές αντιδράσεις, ακόμη κι από συνεργάτες μας στη σειρά. Θυμάμαι ότι ένας ιστορικός είχε βγει και είχε υποστηρίξει ότι πρέπει να λέμε ψέματα στα παιδιά στα σχολεία για θέματα όπως το Κρυφό Σχολειό. Αντιθέτως, τις “Καταστροφές” μοιάζει να τις είδε ο κόσμος χωρίς φανατισμό κι αυτό μαρτυρά μεγαλύτερη ωριμότητα. Εχω την εντύπωση ότι αν παρουσιάζονταν δέκα χρόνια πριν οι αντιδράσεις θα ήταν πιο έντονες...»
Εμφύλιος και Σύγκρουση
Η Ρέα Αποστολίδη και ο Γιούρι Αβέρωφ συμφωνούν ότι η υποδοχή της σειράς ορίζει το πεδίο του τί είναι εφικτό, μεταξύ άλλων και στο επίπεδο του ποιός θα ρισκάρει να χρηματοδοτήσει μία τέτοιου είδους σειρά. Δεν κρύβουν ότι στο μέλλον θα τους ενδιέφερε ένα ντοκυμαντέρ με θέμα τον Εμφύλιο. Συμφωνούν ότι πρόκειται για μία περίοδο εξαιρετικά ευαίσθητη. Ωστόσο, ο Γ. Αβέρωφ (ο οποίος στις “Καταστροφές” συνυπέγραψε και τη σκηνοθεσία από κοινού με τον Αλέξανδρο Μερκούρη και τον Ανδρέα Αποστολίδη) δίνει μία ακόμη διάσταση στη κουβέντα: «Εχω την αίσθηση ότι η σύγκρουση στην περίπτωσή μας έχει κι ένα στοιχείο τελετουργικό. Οπως και ο αντιευρωπαϊσμός μας. Είμαστε σίγουροι ότι είναι αληθινός στον βαθμό που εμφανίζεται; Είμαστε στ΄αλήθεια τόσο ακραίοι όσο δηλώνουμε; Το βλέπω σαν ένα τελετουργικό που κάπου το’ χουμε ανάγκη γιατί είναι μέρος του πώς ορίζουμε τον εαυτό μας. Τί λέει αυτό; Αφενός είμαστε διαρκώς θύματα της ευρωπαϊκής πολιτικής, αφετέρου η Ευρώπη μονίμως μας χρωστά. Το ιστορικό ντοκυμαντέρ τί κάνει; Επιχειρεί να ξεδιαλύνει τί είναι αυτό το οποίο διηγούμαστε για τον εαυτό μας. Στην περίπτωση των “Καταστροφών” τί μας είπε ο Καλύβας; “Μας αρέσει να παρουσιάζουμε τους εαυτούς μας ως θύματα, υποταγμένους στις επιταγές των άλλων. Εγώ τώρα θ΄αφηγηθώ μία άλλη ιστορία που λέει ότι είμαστε θριαμβευτές, κερδίζουμε, προσθέτουμε σ΄εμπειρία, γινόμαστε καλύτεροι...».
Η Ρέα Αποστολίδη θεωρεί ότι αυτή η θετική προσέγγιση συνέβαλε αποφασιστικά στη μεγάλη ανταπόκριση που γνώρισε η σειρά. «Ηταν το πρώτό ντοκυμαντέρ μας που προβλήθηκε σε prime time, στις 21.00» προσθέτει ο Γ. Αβέρωφ. «Δεν ξέρω αν έχει ξαναγίνει αυτό στην ελληνική τηλεόραση». Ο ίδιος θεωρεί ότι στην επιτυχία συντέλεσε το γεγονός ότι η παραγωγή επέμεινε ιδιαίτερα στο θέμα της μορφής. «Μας ενδιέφερε πολύ ν΄ανοίγει ο θεατής την τηλεόραση και ν΄αναγνωρίζει τη σειρά, να έχει χαρακτήρα». Τέλος και οι δύο θεωρούν ότι αποφασιστικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι ο Στ. Καλύβας συζήτησε με ιστορικούς οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό δεν είχαν εμφανιστεί προηγουμένως στη μικρή οθόνη. «Εβγαλε στους δέκτες νέους επιστήμονες, γυναίκες ιστορικούς...γενικά φρέσκα πρόσωπα».
Φιλόδοξα σχέδια
H πορεία της Anemon ξεκίνησε στις αρχές του 2000. Τους ιδρυτές- πέντε αρχικά αλλά στην πορεία παρέμειναν οι τρεις- ένωσε η αγάπη για το είδος και η εμπειρία σ΄αυτό, αρχικά σε επίπεδο δημιουργικό: έρευνα, σκηνοθεσία, συγγραφή σεναρίου. Το πέρασμα στην παραγωγή ήρθε αργότερα και όπως λένε μ΄ένα στόμα η Ρέα Αποστολίδη και ο Γιούρι Αβέρωφ ήταν σύνθετο. Ο πήχυς τοποθετήθηκε εξαρχής ψηλά. Δεν ήθελαν να φτιάχνουν ντοκιμαντέρ για τα στενά ελληνικά πλαίσια – άλλωστε, όπως λένε, το ενδιαφέρον για το είδος στη χώρα μας εκείνη την εποχή ήταν πολύ περιορισμένο- αλλά να χτίσουν ένα δίκτυο συνεργειών και να επιχειρήσουν άνοιγμα στο εξωτερικό, στη διεθνή αγορά. Σκοπός, η δημιουργία προγραμμάτων που λειτουργούν ως καταλύτης για συζήτηση, έμπνευση και δράση, με ιδιαίτερη έμφαση σε projects που προωθούν τη διαπολιτισμική και ιστορική κατανόηση σε όλη τη Νοτιανατολική Ευρώπη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αειφόρο διαβίωση.
Σημαντικό εφαλτήριο στην πορεία τους στάθηκε το Φεστιβάλ Ντοκυμαντέρ Θεσσαλονίκης μέσω του οποίου απέκτησαν τις πρώτες διεθνείς επαφές. «Η πρώτη δουλειά που μας βοήθησε ήταν το “Sugartown: Οι Γαμπροί” του Κίμωνα Τσακίρη το 2005 μια συμπαραγωγή των δικτύων ARTE/ZDF, BBC, YLE, ΕΡΤ κι Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Ηταν ένα εγχείρημα που μας έδωσε την ευκαιρία να δείξουμε ότι το ντοκυμαντέρ μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από μια τηλεοπτική δημιουργία τεκμηρίωσης».
Τα «Μυστικά του Λαβυρίνθου» το 2007 στάθηκε ένας ακόμη σημαντικός σταθμός. Μια πολύ φιλόδοξη συμπαραγωγή (History TV/Καναδάς, ZDF/Γερμανία, AVRO/Δανία) για την ανακάλυψη της Κνωσσού από τον Εβανς. «Τότε ήταν που άρχισαν να μας προσέχουν πραγματικά στο εξωτερικό, να μας καλούν σε διοργανώσεις. Πλέον έχουμε φτιάξει ένα σημαντικό δίκτυο. Τόσο εμείς γνωρίζουμε πλέον τί ταιριάζει πού όσο κι εκείνοι, όταν ασχολούνται με κάτι το οποίο έχει και την παραμικρή σχέση με Ελλάδα, απευθύνονται σ΄εμάς».
Το αμέσως επόμενο βήμα της Anemon έχει να κάνει με τη μεσογειακή διατροφή. Για την ακρίβεια, πρόκειται για τρία projects τα οποία αναμένεται να προβληθούν στην Ελλάδα το 2023. «Με δεδομένο το πόσο μας απασχολεί πλέον η συζήτηση για το περιβάλλον, για την κλιματική αλλαγή κ.λ.π συνειδητοποιήσαμε ότι η μεσογειακή διατροφή έχει κομβικό ρόλο, βρίσκεται κυριολεκτικά στο επίκεντρο. Το πρώτο πρότζεκτ λοιπόν είναι επιστημονικό κι έχει να κάνει με τα οφέλη για την υγεία, βασισμένο σε έρευνες, μελέτες κ.λ.π. Πρόκειται για μια συμπαραγωγή της Cosmote, της ΕΡΤ, του ARTE και συμμετέχουν μια σειρά από κανάλια σε Ελβετία, Ισραήλ κ.λ.π» λέει η Ρέα Αποστολίδη. «Το δεύτερο πρότζεκτ το οποίο δουλεύουμε, σε συνεργασία με την Cosmote και την ΕΡΤ, έχει πιο ιστορικό χαρακτήρα και ασχολείται με το θέμα του περιβάλλοντος, της βιωσιμότητας. Το τρίτο είναι ένα cross media project το οποίο βασίζεται σε μια έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Foodprint » η οποία ταξιδεύει σ΄όλη την Ευρώπη και φιλοξενείται σε Μουσεία. Εν προκειμένω κάνουμε προσπάθεια να έχουμε ένα έντονο εκπαιδευτικό κομμάτι προκειμένου ν΄απευθυνθούμε σε νεότερες ηλικίες...»