Ως έργο λοιμού, χαρακτηρίζει ο εικαστικός Ηλίας Παπαηλιάκης το έργο το «Το Φιλί» που καλύπτει την όψη πολυκατοικίας στο Μεταξουργείο.
Μια τοιχογραφία – υπόσχεση για τη στιγμή που θα σμίξουμε χωρίς περιορισμούς στο δημόσιο χώρο, με το οποίο εκκινεί το πρόγραμμα δημόσιας τέχνης του Ιδρύματος Ωνάση.
Η απουσία των πολιτών από την δημόσιο χώρο -από την πλήρη απαγόρευση, μέχρι την κυκλοφορία με όρους και όρια- είναι από συναισθηματικά επώδυνη, μέχρι κοινωνικά και οικονομικά βαθιά επιζήμια. Με το τέλος της πανδημίας να είναι θολό, αβέβαιο, το να περπατάς στην πόλη και να βλέπεις ξαφνικά ψηλά, σε ρόλο πανόπτη, ένα φιλί, θα μπορούσε να μοιάζει με μια παραίσθηση. Αυτά είναι τα συναισθήματα -της αδημονίας και μαζί της αισιοδοξίας, της λαχτάρας για τη δημόσια έκφραση της τρυφερότητας- που νιώθει κανείς περπατώντας στα σωθικά της πόλης, στο Μεταξουργείο και δη στην πλατεία Αυδή, στην οδό Γιατράκου. Εκεί που πάνω στον αδρό κίτρινο (άλλοτε μοιάζει με ώχρα, άλλοτε προς το ηλιοβασίλεμα σαν να έχει μέσα του μια φλόγα) τοίχο μιας πολυκατοικίας ύψους 22 μέτρων, ένα ζευγάρι φιλιέται. Οι αδρές γραμμές των προσώπων ενώνονται στα χείλη, με τα μάτια κλειστά.
Επιστροφή στην απαγορευμένη οικειότητα, μέσα από «Το Φιλί», το έργο του Ηλία Παπαηλιάκη που εγκαινιάζει την σειρά έργων του Ιδρύματος Ωνάση, υπό τον τίτλο «OnAthens» με τοιχογραφίες που διαπερνούν τον ιστό της πόλης, αναγεννώντας σε τοίχους σπουδαία έργα σύγχρονων Ελλήνων ζωγράφων σε μεγάλη κλίμακα. Η επιλογή του τοίχου στην πλατεία Αυδή, ήταν σχεδόν αυτονόητη για τον Παπαηλιάκη που ζει στην περιοχή 30 χρόνια. Από το μπαλκόνι του βλέπει μέρος του τοίχου. «Η πλατεία Αυδή βρίσκεται κυριολεκτικά στο κέντρο της Αθήνας είναι η πρώτη περιοχή που δέχεται οποιαδήποτε πίεση, που αντιδρά σε οποιαδήποτε αλλαγή» λέει στο iefimerida ο Ηλίας Παπαηλιάκης. «Για τα πάντα: παίζει μπάλα η ΑΕΚ στη Φιλαδέλφεια; Καίγεται η Ομόνοια! Δεδομένων των συνθηκών και κυρίως με την πανδημία, η περιοχή έχει καταρρεύσει, είναι πολύ δύσκολη Εχω μεγάλη αγωνία πως θα βγούμε από το λούκι και θα πάμε παρακάτω».
Το σημείο της πόλης όπου εκτονώνεται κάθε ένστικτο και συναίσθημα του πολίτη: από το μεθύσι της χαράς και την διατράνωση της αίγλης και της δόξας, ως την οργή, τον θυμό, την απόγνωση. Η τοιχογραφία του Φιλιού δεν έγινε τυχαία, λοιπόν στην πλατεία Αυδή. «Η επιλογή του σημείου σίγουρα σχετίζεται και με την επιθυμία μου να πάμε κάπου πιο φωτεινά. Ναι, θα τελειώσει κάποτε όλο αυτό. Και η επόμενη μέρα ας μας βρει κάπου καλύτερα». Θα μας βρει να φιλιόμαστε ξανά, χωρίς μάσκες και φόβο, στη μέση του δρόμου, ίσως.
«Είναι λαλέουσα ιδέα η ιδέα του φιλιού: δυο άνθρωποι συναντιούνται σε μια στιγμή που σήμερα θεωρείται απολύτως απαγορευμένη. Με ένα φιλί» μας λέει ο Παπαηλιάκης. Από την πλευρά της, η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση εξηγεί «περιμένουμε λοιπόν να δούμε όσους κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας, εκείνους που τους αρέσει να τριγυρίζουν και να πλανώνται στην πόλη, εκεινους που - όταν τελειώσει όλο αυτό- θα κανονίζουν ένα ποτό στο Μεταξουργείο, να δίνουν ραντεβού μπροστά στο «Φιλί». Οπως συμβαίνει και με το Φιλί” του Ροντέν μέσα στο κτίριο της Στέγης. Ελπίζουμε πως κάποιοι θα φιληθούν εδώ για πρώτη φορά. »
Για την υλοποίηση του προγράμματος συνεργάζεται το Ιδρυμα Ωνάση με τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ). Η ιδέα για το έργο εκκίνησε από τον πίνακα του Ηλία Παπαηλιάκη «Το Φιλί της Χλόης» που παρουσιάζεται στην έκθεση του ΟΠΑΝΔΑ στη Δημοτική Πινακοθήκη (είναι κλειστή αυτή την εποχή λόγω πανδημίας). Όμως ήταν μια άσκηση, μια εμπειρία, πρωτόγνωρη για τον διεθνώς καταξιωμένο εικαστικό. «Είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζω κάτι σε τέτοια κλίμακα -και δεν αναφέρομαι μόνο στο μέγεθος αλλά και στον ίδιο τον δημόσιο χώρο. Είμαι πολύ περίεργος και ανήσυχος σχετικά με το πώς θα λειτουργήσει το έργο» μας λέει. Οι συζητήσεις ξεκίνησαν μέσα στο καλοκαίρι. «Καθώς ετοιμάζαμε την έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη, σκεφτήκαμε με τον να κάνουμε μια τοιχογραφία, μπήκε στις συζητήσεις το Ιδρυμα Ωνάση και έτσι προχωρήσαμε.» Ενεργός και διαρκής ο ρόλος του Ιστορικού Τέχνης και επιμελητή εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ Χριστόφορου Μαρίνου.
Για το έργο χρησιμοποιήθηκε γερανός και όχι σκαλωσιά. Η προεργασία ήταν κρίσιμη, καθοριστική. «Επεξεργάστηκα το σχέδιο πιθανολογώντας ότι θα αντέξει σε αυτή τη μεγέθυνση. Πρέπει η δομή του σχεδίου να είναι σαφής, να μην κινείται ούτε χιλιοστό -διότι πιστεύω ότι τα πάντα, ακόμα και τα συναισθήματα, προκύπτουν από τη δομή. Όταν τραβάς μια γραμμή έχεις μεγαλύτερη δυσκολία απ' ότι όταν τραβάς δέκα γραμμές. Για μένα είναι και ένα πεδίο δοκιμασίας του εαυτού μου αυτό». Τον ρωτάω πόση πειθαρχία χρειάζεται αυτό, γελάει λέγοντας «ω, δεν θα το πρότεινα σε κανέναν». Λίγες φορές ανέβηκε ο ίδιος στον γερανό, την εκτέλεση της παραγωγής ανέλαβε η UrbanAct και την υλοποίηση η Life In Colour. Διατηρήθηκε το χρώμα του τοίχου, εφαρμόστηκε το σχέδιο του Παπαηλιάκη και στη συνέχεια βάφτηκε με απόλυτη ακρίβεια, με σπρέι, δηλαδή με τα κλασικά εργαλεία της Τέχνης του Δρόμου.
«Δεν σκέφτηκα ούτε στιγμή να αλλάξω το χρώμα του τοίχου. Από το μεσημέρι και μετά είναι εκπληκτικό, είναι υπέροχο ο τρόπος που γράφει το αττικό φως σε αυτό τον τοίχο. Ο πήχης ως προς την επαφή της επιφάνειας με το φως είναι πολύ ψηλά» λέει ο Ηλίας Παπαηλιάκης. Τον ρωτάω αν έχει σκεφθεί το ενδεχόμενο του βανδαλισμού, της παρέμβασης στο έργο του. Δεν το έχει σκεφθεί καν. «Θα το συζητήσουμε όταν και αν συμβεί. Η εμπειρία μου είναι ότι όταν το έργο είναι καλά φτιαγμένο, δεν παθαίνει τίποτα, Με τις φθορές μόνο ωραιότερο γίνεται. Σκεφτείτε τον αρχαϊκό κούρο που του λείπει το πόδι, πόσο ωραιότερος είναι. Ένα σπάραγμα βρίσκουμε και ταραζόμαστε.» Ο ίδιος χαρακτηρίζει το Φιλί ως ένα έργο λοιμού. «Το φτιάξαμε μέσα στην πανδημία, την στιγμή που ο λοιμός κορυφωνόταν. Είχαμε το κουράγιο να δώσουμε στο έργο αυτό που έχουμε ως απόθεμα».
Πόσο θα μείνει άραγε το έργο, σε αυτό τον τοίχο στην οδό Γιατράκου, στην πλατεία Αυδή; «Οσο η πόλη νιώθει το χρειάζεται θα το κρατήσει. Αν δεν το θέλει, θα το αποβάλλει.». Ο τρόπος που συνομιλεί με την πόλη ο Παπαηλιάκης, ο απόλυτος σεβασμός που έχει στους ρυθμούς και τις ορέξεις της είναι χαρακτηριστικός. Θα του άρεσε να επαναλάβει το εγχείρημα μιας τοιχογραφίας, αυτή τη φορά σε ένα περισσότερο ανοιχτό πεδίο που να κοιτάζει την θάλασσα. Αυτή την εποχή όμως εργάζεται για την κυκλοφορία ενός μεγάλου βιβλίου με πρόσφατη δουλειά του της τελευταίας τριετίας, που θα εκδοθεί από το Ιδρυμα Ωνάση
Ο ιστορικός τέχνης Χριστόφορος Μαρίνος, επιμελητής εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ, σχολιάζει για το έργο: «Η λιτότητα των γραμμών που συνθέτουν “Το φιλί” παραπέμπει στις ανάγλυφες συνθέσεις του Γιάννη Μόραλη στο ξενοδοχείο Χίλτον, ενώ η αμεσότητα της εικόνας και του μηνύματος που αυτή μεταδίδει μαγνητίζει τα βλέμματα των περαστικών. Όπως κάθε φιλί στην ιστορία της τέχνης (του Rodin, του Klimt, του Brancusi, του Warhol και άλλων καλλιτεχνών που στο παρελθόν καταπιάστηκαν με αυτό το θέμα), έτσι και η τοιχογραφία του Παπαηλιάκη στέλνει ένα ενωτικό μήνυμα και οξύνει τις αισθήσεις μας.»