Η νέα ταυτότητα και θέση του ΕΜΣΤ στον κόσμο -Η Κατερίνα Γρέγου αλλάζει όσα ξέραμε για το Μουσείο [εικόνες]

Mε μια αίσθηση θυρανοίξιων και γιορτής και με κωδικό την λέξη «reopening» η συνέντευξη Τύπου της νέας διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Γρέγου έδωσε το σήμα για την πλήρη στροφή του πολύπαθου μουσείου.

Επί σχεδόν 25 χρόνια περιπλανήθηκε η Κατερίνα Γρέγου στην σκηνή της Ευρώπης, διοργανώνοντας εκθέσεις και διευθύνοντας σημαντικούς θεσμούς της σύγχρονης Τέχνης σε όλη τη γηραιά Ηπειρο. Ακριβώς 25 χρόνια πριν, το 1997 ιδρύθηκε ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και έκτοτε κυρίως ως νομάς αγωνίστηκε υπό απίστευτες συνθήκες για να δίνει το «παρών», διεκδικώντας μια πλήρως λειτουργική στέγη και ταυτότητα. Και φτάσαμε σήμερα, 25 χρόνια μετά, οι δυο αυτές πορείες, της Κατερίνας Γρέγου και του ΕΜΣΤ να συναντηθούν, με την ιστορικό Τέχνης, επιμελήτρια και μουσειολόγο να αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Μουσείου και να το στρέφει προς μια νέα κατεύθυνση, απολύτως οριοθετημένη,με εντελώς νέα ταυτότητα και στόχευση, με εξαιρετικά υψηλά στοιχήματα καλλιτεχνικά, επικοινωνιακά αλλά και οικονομικά. To rien ne va plus του ΕΜΣΤ μόλις ξεκίνησε.

Στην συνέντευξη Τύπου που έδωσε η Κατερίνα Γρέγου, ο ανθός της σκηνής των εικαστικών -από καλλιτέχνες ως συλλέκτες σταρ, επιμελητές και σημαντικούς γκαλερίστες- συγκεντρώθηκε για να ακούσει το όραμα της Κατερίνας Γρέγου προς ένα ΕΜΣΤ που καμία σχέση δεν έχει με το παρελθόν του. Και για να δει την καλλιτεχνική διευθύντρια, με αυτοπεποίθηση και προφανώς με στρατηγική να είναι έτοιμη να μετακινήσει «ιερές αγελάδες» του ελληνικού δημοσίου, να οραματιστεί πέρα από τα όρια που βάζει συχνά η έννοια του «κρατικού» και να ορίσει μια πλήρη νέα ταυτότητα για το μουσείο, με σαφή γεωπολιτικά στοιχεία.

Αλλάζοντας τον γεωγραφικό χάρτη του ΕΜΣΤ

«25 χρόνια μετά την ίδρυσή του και έχοντας περάσει από 40 κύματα το μουσείο οφείλει να βρει τη θέση του στη νέα και συναρπαστική εποχή. Στόχος του ΕΜΣΤ είναι να γίνει ο κυρίαρχος εθνικός θεσμός αναφοράς για τη σύγχρονη Τέχνη και τον οπτικό πολιτισμό στην Ελλάδα, αλλά και ηγετικός θεσμός στη Νότιο Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο» είπε η Κατερίνα Γρέγου. «Θα συμπεριλάβει και άλλες μορφές σύγχρονου πολιτισμού όπως η αρχιτεκτονική, η μουσική, και ευρύτερες πτυχές της λαϊκής κουλτούρας. Θα αναπτύσσει αφηγήσεις που προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν το πολυσύνθετο και διαρκώς μεταβαλλόμενο παρόν μας, καθώς η ανθρωπότητα πασχίζει να συμβαδίσει με τον καλπάζοντα ρυθμό των αλλαγών. Θα αμφισβητήσει την ιστορική αμνησία και την παροντολογική κουλτούρα της εποχής μας».

H ελληνική πολιτεία στηρίζει με κάθε τρόπο, με υπερδιπλασιασμό του προϋπολογισμού στα 9.205.854 ευρώ και νομοθετικές ρυθμίσεις όταν χρειάζεται αυτό το νέο όραμα. Όπως δήλωσε ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, υφυπουργός Πολιτισμού αρμόδιος για θέματα σύγχρονου πολιτισμού «το 2021 με την επιλογή και άφιξη της νέας Καλλιτεχνικής Διευθύντριας, Κατερίνας Γρέγου, με τη θέσπιση θέσης Διοικητικού – Οικονομικού Διευθυντή, με τις αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις για να διευκολυνθεί η εύρυθμη λειτουργία του, με την ενίσχυση της χρηματοδότησής του, με την άρση χρόνιων αγκυλώσεων.Η νέα διεύθυνση του ΕΜΣΤ παρουσίασε σήμερα το φιλόδοξο όραμα και πρόγραμμα της επόμενης περιόδου, αλλά και τον μακροπρόθεσμο επαναπροσδιορισμό του μουσείου, μία προσέγγιση την οποία ενστερνιζόμαστε και στηρίζουμε. Ήδη, συζητάμε με το Μουσείο τα επόμενα βήματα, με εργαλεία όπως οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης, όπου εξετάζουμε έργα ύψους €1,7-2 εκατομμυρίων προς ένταξη».

Στις καθοριστικές αλλαγές  που ανακοίνωσε η Κατερίνα Γρέγου είναι η στροφή του βλέμματος του ΕΜΣΤ στο λεγόμενο Λεβάντε, το γεγονός ότι θα συνδιαλαγεί με πόλεις που έχουν έντονες αφηγήσεις για την Ελλάδα αλλά και σημαντική και ιδιαίτερη εικαστική ταυτότητα, όπως το Κάιρο, η Κωνσταντιντούπολη, η Βυρυττός, το Χατούμ.  Αξιοποιώντας το πλεονέκτημα της θέσης του σε μια δυναμική και πολυπολιτισμική μητρόπολη της Μεσογείου, όπως είναι η Αθήνα, το Μουσείο εστιάζει στις πλούσιες και αμφιλεγόμενες ιστορίες του γεωγραφικού χώρου του οποίου αποτελεί μέρος· ενός χώρου που περιλαμβάνει τα Βαλκάνια, την Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Το ΕΜΣΤ ως μια καρφίτσα στην κορυφή του χάρτη του νότου στον κόσμο μας.

Το τέλος της μόνιμης Συλλογής

Η Κατερίνα Γρέγου θα ταρακουνήσει τα δεδομένα όσο χρειάζεται για να πετύχει το όραμα που παρουσίασε. Τόσο ώστε και να ανατρέψει την πάγια τακτική της μουσειολογικής μελέτης -την χαρακτήρισε αναχρονιστική επικαλούμενη την διεθνή τακτική. «Αντικαθίσταται η μόνιμη συλλογή από μια ευέλικτη επιμελητική προσέγγιση με διαρκείς νέες αφηγήσεις και διαλόγους. Η μουσειολογική μελέτη δεν είναι ιερή αγελάδα! Ο όρος δεν χρησιμοποιείται πλέον διεθνώς, παρά μόνο ως ένα πλάνο για τις εγκαταστάσεις και τον φωτισμό». Το ρηξικέλευθο αυτό σημείο προκάλεσε ερωτήσεις, αφού είναι γνωστό ότι στην Ελλάδα η μουσειολογική μελέτη κάθε μουσείου πρέπει να κατατεθεί και να εγκριθεί από το Κεντρικό Συμβούλιο Μουσείων. Όπως αποκάλυψε η κυρία Γρέγου και επιβεβαίωσε ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, αυτή η τακτική θα αλλάξει για τα μουσεία σύγχρονης Τέχνης της χώρας.

«Με τον τρόπο αυτό,η συλλογή του Μουσείου θα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που θα αλλάζει και θα προσελκύει κάθε φορά εκ νέου το κοινό. Στο ίδιο πλαίσιο, ο σχεδιασμός των εκθέσεων της συλλογής θα ανατίθεται συστηματικά σε αρχιτεκτονικά γραφεία και ειδικευμένους επαγγελματίες, όπως είναι η διεθνής πρακτική που στοχεύει σε μια ολοκληρωμένη μουσειακή και χωροταξική εμπειρία. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συστηματική συνεργασία με όμορους φορείς και η διοργάνωση εκθέσεων με έργα της συλλογής εκτόςτων τειχών, τόσο στην Αθήνα όσο και, κυρίως στην περιφέρεια» είπε η κυρία Γρέγου. Ανακοίνωσε μάλιστα ότι τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό για την πρώτη μεγάλη ομαδική έκθεση του Μουσείου που ανοίγει στις 14 Ιουνίου υπό τον τίτλο «Statecraft. Διαμορφώνοντας το Κράτος» και θα καλύπτει το ισόγειο και μέρος του υπογείου όπου βρίσκεται και το αμφιθέατρο, έχει αναλάβει το γραφείο της κορυφαίας Ελληνίδας σκηνογράφου Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, το flux office.

Σημειώνουμε ότι σήμερα το ΕΜΣΤ έχει στη συλλογή του 1.400 έργα που αποκτήθηκαν με γνώμονα αυτό που αποκαλούμε «διαπολιτισμικό», δηλαδή το προϊόν της παγκοσμιοποίησης του 1990 και του απόηχου εκθέσεων με μεγάλη επίδραση, όπως η έκθεση Magiciens de la Terre στο Centre Pompidou στο Παρίσι το 1989. Σύμφωνα με την νέα δήλωση αποστολής του μουσείου, «αντί να αναπτύσσει μια γενικής φύσης διεθνή “παγκοσμιοποιημένη” συλλογή, κάτι που ούτως ή άλλως θα ήταν σήμερα ανέφικτο το ΕΜΣΤ θα δώσει προτεραιότητα σε καλλιτέχνες της Μεσογείου και του Παγκόσμιου Νότου. Εξάλλου, πολλοί από αυτούς είναι στραμμένοι σε κοινωνικοπολιτικά ζητήματα που σχετίζονται με τις αλλεπάλληλες κρίσεις και την αποστέρηση που έχει βιώσει στην πολύ πρόσφατη ιστορία της η Ελλάδα – μια χώρα που ανήκει στον Νότο με όρους τόσο πολιτισμικής ευαισθησίας όσο και οικονομικών δεινών».

Αύξηση ρεκόρ του προϋπολογισμού

Ενδεικτικό της υποστήριξης και της εμπιστοσύνης της πολιτείας στο όραμα της Κατερίνας Γρέγου είναι ότι ο προϋπολογισμός του μουσείου υπερδιπλασιάστηκε για το τρέχον έτος, αγγίζοντας το ποσό των 9.204.854 ευρώ. Η αύξηση αυτή κρίθηκε απαραίτητη για την ολική επανεκκίνηση του φορέα. Για πρώτη φορά το Μουσείο λειτουργεί σε πλήρες ανάπτυγμα με ένα πολυσχιδές και σύνθετο συλλεκτικό, εκθεσιακό και εκδοτικό πρόγραμμα, στο οποίο θα πρέπει να προστεθούν η μεγάλη διεθνής και εγχώρια εκστρατεία επικοινωνίας και προβολής που μόλις έχει ξεκινήσει, και οι αναγκαίες αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στους χώρους και τη συλλογή, προκειμένου να βελτιωθεί η μουσειακή και εκθεσιακή εμπειρία (π.χ. διαμόρφωση της εισόδου, του πωλητηρίου, της σήμανσης).

Ο Νίκολας Γιατρομανωλάκης δεσμεύθηκε ότι δεν πρόκειται για πυροτέχνημα και ότι η υποστήριξη αυτή θα συνεχισθεί και τα προσεχή έτη, ενώ η Κατερίνα Γρέγου και η οικονομική διευθύντρια Αθηνά Ιωάννου έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην σημαντική αύξηση των εσόδων που αναμένουν από την αυξημένη προσέλευση του κοινού, το πωλητήριο, και τη διάθεση χώρων του μουσείων για δράσεις και εκδηλώσεις. Οταν ερωτήθηκαν πόσο σίγουρες είναι ότι θα πετύχουν αυτή την αύξηση, δήλωσαν πραγματικά αισιόδοξες.

Η διαρκώς παρούσα Αννα Καφέτση

Περί τις δύο ώρες διήρκησε η συνέντευξη τύπου που είχε χαρακτηριστικά γιορτής, με το προσωπικό να φέρνει νέους πάγκους για να κάτσει το κοινό και την Κατερίνα Γρέγου να πηγαινοέρχεται μεταξύ των καλεσμένων και των δημοσιογράφων. Όμως σε αυτή τη μέρα της γιορτής, υπήρξε η έγνοια, το πραγματικό ενδιαφέρον για να τιμηθεί ένα πρόσωπο που έχει συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία, με την ίδια την ύπαρξη του ΕΜΣΤ. Τόσο ο πρόεδρος του ΔΣ του μουσείου κύριος Αγγελής Αντωνόπουλος όσο και η Κατερίνα Γρέγου αναφέρθηκαν εκτενώς στην ιδρυτική διευθύντρια του μουσείου, την Αννα Καφέτση. «Δυστυχώς δεν άνοιξε το Μουσείο όπως της άξιζε» ακούσαμε με το κοινό να ξεσπά σε χειροκροτήματα. Μια κίνηση τιμής, γενναιότητας, τόσο ασυνήθιστη που αγγίζει τον ρομαντισμό. Αλλωστε η ίδια η Κατερίνα Γρέγου, στο τέλος της ομιλίας της, δεν το αρνήθηκε, παραμένει ρομαντική και αυτός ο ρομαντισμός μαζί με το όραμα ήρθαν μαζί της στο ΕΜΣΤ.

Οι μεγάλες εκθέσεις που έρχονται.

Statecraft. Διαμορφώνοντας το Κράτος 17.06–30.10.2022

Είναι η μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανώσει το ΕΜΣΤ. Συμμετέχουν 36 καλλιτέχνες, εκ των οποίων 9 Ελληνες. Τα έργα θίγουν θέματα όπως: –τους εθνικιστικούς μηχανισμούς ταύτισης και κατασκευής των μισαλλόδοξων ομάδων –τις ασύμμετρες διαδικασίεςσυμπερίληψης ή αποκλεισμού στους δημόσιους μηχανισμούς του κράτους –τη σχέσηψηφιακών τεχνολογιών και νομαδικών ροών –την πολιτική ανυπακουή κ.ο.κ.. Την επιμελείται η Κατερίνα Γρέγου.

Ειρήνη Βουρλούμη: Στον ίδιο χώρο 17.06–30.10.2022

Είναι ένας καλλιτεχνικός διάλογος που άνοιξε η φωτογράφος Ειρήνη Βουρλούμη με το ζωγραφικό έργο του παππού της Ανδρέα Βουρλούμη (1910–1999). Η Ειρήνη Βουρλούμη παραθέτει δικές της φωτογραφίες, τραβηγμένες με κινητό τηλέφωνο κατά τις περιπλανήσεις της στην πόλη της Αθήνας – ένας φόρος τιμής δίπλα σε έργα που έκανε ο Ανδρέας Βουρλούμης πάνω από μισό αιώνα πριν: ζωγραφικούς πίνακες, υδατογραφίες, σχέδια και ποιήματα. Τα μέσα διαφέρουν αλλά ο σκοπός είναι κοινός. Επιμέλεια, Σταμάτης Σχιζάκης.

Αντώνης Πίττας: jaune, geel, gelb, yellow17.06–30.10.2022Ο

Ο τίτλος jaune, geel, gelb, yellow προέρχεται από το ντανταϊστικό περιοδικόMécano του Van Doesburg, το οποίο εκδόθηκε πριν από 100 χρόνια. Η έκθεση και η έκδοση που τη συνοδεύει εξετάζουν την αποτυχία, την κατάρρευση και την ιστορικοποίηση των μοντερνιστικών ιδεωδών που πρέσβευε ο Theo van Doesburg, με φόντο το σημερινό πολιτικό σκηνικό των μαζικών διαμαρτυριών. Η εγκατάσταση του Πίττα παρεμβαίνει άμεσα στη συλλογή του ΕΜΣΤ, συγκεκριμένα σε ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στηνπολιτική αναταραχή και τη διαμαρτυρία κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, ότανη χώρα βρισκόταν υπό την επιρροή μιας στρατιωτικής δικτατορίας, και έρχεται να προτείνει την εξέταση διαφόρων πτυχών της πολιτικής δυσαρέσκειας και των μέσων με τα οποία αυτή εκφράζεται. Επιμέλεια, Δάφνη Βιτάλη.

Δημήτρης Τσουμπλέκας: Αμαζόνιος05.05–03.07.2022

Ο Αμαζόνιος βρίσκεται στο ρέμα Πολυδρόσου. Είναι ένα πολυδιάσταστο έργο τουΔημήτρη Τσουμπλέκα, που εκτυλίσσεται στο παλιό εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού, στο κτήμα τους στο Μαρούσι. Αποτελείται από φωτογραφίες μεγάλου μεγέθους (απεικονίζουν τον χώρο και το τοπίο που τον περιβάλλει, νεκρές φύσεις τοποθετημένες στο εργαστήριο, αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες), από γλυπτικές κατασκευές (αναπάντεχες συναρμογές αντικειμένων που κυρίως βρέθηκαν στο εργαστήριο, παλιών υλικών ζωγραφικής, οργανικών υλικών από την περιοχή), καθώς και από μια εγκατάσταση στον χώρο και δύο επιτόπιες προβολές βίντεο.