Ο απόλυτος αιφνιδιασμός και η ανάγκη διαχείρισης της ζημιάς που έφερε η πανδημία στους πολιτιστικούς οργανισμούς και τα μουσεία στην Ελλάδα περνούν ήδη στο παρελθόν, αφού σχεδιάζονται τα βήματα για το μέλλον. Λύσεις και επιλογές που ήρθαν για να μείνουν και η τολμηρή και αναγκαία κίνηση για να συνταγογραφείται ιατρικά η εμπειρία της Τέχνης, που δρομολογεί το ΥΠΠΟ!
«Μην κλαις πάνω από το χυμένο γάλα», είναι μια κλασική αγγλοσαξονική έκφραση. Είναι η λογική που έχουν υιοθετήσει, όπως φαίνεται, τόσο o γ.γ. Σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης όσο και τα Μουσεία Κυκλαδικής Τέχνης και Γουλανδρή. Το συμπέρασμα προκύπτει από τη συζήτηση του γ.γ. με την πρόεδρο του ΔΣ του Μουσείου Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή Fleurette Π. Καραδόντη και την πρόεδρο και διευθύνουσα σύμβουλο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Σάντρα Μαρινοπούλου, στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου Comuseum που διοργανώνει το Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με την Πρεσβεία των ΗΠΑ και το Βρετανικό Συμβούλιο.
Οι τρεις τους, ως μέρος της ηγεσίας του υπουργείου ή των οργανισμών, πέρασαν αμέσως από το σοκ της πανδημίας και τη διαχείριση των άμεσων ζητημάτων στον σχεδιασμό της επόμενης ημέρας, με στόχο μακροπρόθεσμο και όχι προσπαθώντας να βάλουν έναν επίδεσμο στο βαθύ τραύμα της πανδημίας. Όπως άλλωστε είπε εξαρχής ο συντονιστής της συζήτησης dr Tom Fleming, ουσιαστικά, τα μεγαλύτερα μουσεία και πολιτιστικοί οργανισμοί στον κόσμο, από τον Φεβρουάριο του 2020 και μετά λειτουργούν ως start up. Επενδύουν δηλαδή στην ευρηματικότητα, την τόλμη, την τεχνολογία και όλα αυτά με σαφέστατο το γεγονός ότι οι οικονομικοί τους προϋπολογισμοί θα συνεχίσουν για καιρό να δέχονται ασφυκτική πίεση.
Ακούγοντάς τους να μιλούν, το ενδιαφέρον δεν εστιάζει μόνο στη μορφή αντίδρασης (επιδόματα στήριξης και έκτακτες χρηματοδοτήσεις αλλά και κίνητρα για παραγωγή από το υπουργείο, ψηφιακή παρουσία και ανάπτυξη του αρχειακού αλλά και νέου υλικού στο διαδίκτυο για το μουσείο). Το ενδιαφέρον αφορά στις δράσεις που ήρθαν για να μείνουν, ανεξαρτήτως πανδημίας.
Καμία επιστροφή, μόνο μια νέα πραγματικότητα
«To ερώτημα δεν είναι μόνο αν μπορεί κανείς να επιστρέψει στην κατάσταση πριν την πανδημία. Το ερώτημα είναι αν θέλει», τόνισε σχεδόν προβακατόρικα ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης. Στόχος του να δείξει ότι τώρα είναι η στιγμή κακοδαιμονίες, κενά, αδικίες και ασυνέπειες του πολιτιστικού συστήματος, που ίσχυαν στο παρελθόν, να ξεπεραστούν, να αντιμετωπιστούν -από εργασιακά ζητήματα έως θέματα πνευματικών δικαιωμάτων. Και ταυτόχρονα να θωρακιστούν οι πολιτιστικοί οργανισμοί με νέα μέσα, ανθεκτικά και μεγαλύτερης απήχησης μέσα. Να αποκτήσουν οργανισμοί και καλλιτέχνες δεξιότητες και εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να εξασφαλίζουν χρηματοδοτήσεις για τα πρότζεκτ τους και να επεκτείνουν την πρόσβαση σε όλο και μεγαλύτερο κοινό.
Αλλωστε, όπως τόνισε ο dr Tom Fleming, πλέον δεν θεωρούμε αναλφάβητους όσους δεν ξέρουν να διαβάζουν, αλλά όσους δεν έχουν την ικανότητα να μάθουν, να ξεμάθουν και να μάθουν εξαρχής.
Η κυρία Καραδόντη του Μουσείου Γουλανδρή αναφέρθηκε στα εντυπωσιακά στοιχεία από την επισκεψιμότητα στην ιστοσελίδα του μουσείου με όλο το αρχείο και τα έργα του, εν μέσω πανδημίας. Η πρώτη καραντίνα έγινε αφορμή να δημιουργηθεί και να παγιωθεί μια σχέση με το μουσείο, που δεν είχε προλάβει καν ακόμα να κλείσει τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, όμως διαδικτυακά συνδέθηκε με το κοινό μέσα σε μια ιδιαίτερη συνθήκη.
Η κυρία Καραδόντη εξήγησε πως το μουσείο επενδύει και μετά την πανδημία θα εντείνει τη λογική της σύνδεσης με την κοινότητα, με την περιοχή γύρω από το μουσείο στο Παγκράτι. Η λογική της κοινότητας που γίνεται πολύτιμο εργαλείο και χαλυβδώνει σχέσεις, όπως έχουμε δει να κάνουν σπουδαίοι πολιτιστικοί οργανισμοί ανά τον κόσμο.
Digital εκθέσεις με «εισιτήριο»
Η κυρία Μαρινοπούλου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που εν μέσω πανδημίας αύξησε και ενίσχυσε τα ψηφιακά εργαλεία του ανακαλύπτοντας νέους τόπους και τρόπους για τα ελληνικά μουσειακά δεδομένα, αναφέρθηκε στη νέα πραγματικότητα που θα αντικαταστήσει τις εκθέσεις που ταξιδεύουν και θα καλύψει μέρος του σοκ από την απώλεια εσόδων λόγω μηδενικών εισιτήριων. Oι digital εκθέσεις, που θα μπορεί να επισκεφθεί όποιος πολίτης θέλει, ανά τον κόσμο, πληρώνοντας ένα αντίτιμο.
Όπως είπε η κυρία Μαρινοπούλου, θα είναι ελεύθερο για πρόσβαση ένα πρώτο υλικό, η εισαγωγή και μερικές εικόνες και στη συνέχεια θα μπορεί ο επισκέπτης που θα πληρώσει το ειδικό αντίτιμο να έχει μια πλήρη ψηφιακή ξενάγηση στην έκθεση και στο σύνολο των κειμένων που την αφορούν από επιμελητές και όχι μόνο. Εδώ αξίζει να δώσουμε ιδιαίτερη σημασία στο «ανά τον κόσμο», αφού με αυτό τον τρόπο τα μουσεία της Ελλάδας, όπου και αν βρίσκονται, με το σωστό περιεχόμενο και τη στρατηγική θα μπορέσουν να αποκτήσουν πραγματικά διεθνές κοινό -και γιατί όχι, να γίνουν και προορισμός επίσκεψης όταν η πανδημία υποχωρήσει και επιστρέψουν στη λογική του ταξιδιώτη.
Πολιτισμός με συνταγή γιατρού
Μια από τις εκπλήξεις και ίσως και ειδήσεις που προέκυψαν από την επόμενη ημέρα της πανδημίας, προέκυψε από την τοποθέτηση του Νικόλα Γιατρομανωλάκη. Ο γ.γ. Σύγχρονου Πολιτισμού δήλωσε ότι στο πλαίσιο των προτάσεων που έχουν κατατεθεί από το υπουργείο στο Ταμείο Ανάκαμψης έχει υποβληθεί το σχέδιο ιατρικής συνταγογράφησης ή της συμμετοχής σε πολιτιστικές δράσεις. Βρίσκεται σε επικοινωνία για το ζήτημα με το υπουργείο Υγείας, και συγκεκριμένα με την υφυπουργό Υγείας, που είναι αρμόδια για θέματα ψυχικής υγείας.
Διεθνώς, αναγνωρίζεται η ουσιαστική συμβολή του πολιτισμού στην πρόληψη και θεραπεία ψυχικών νόσων, και σε κάποιες χώρες, όπως η Μ. Βρετανία, το μέτρο ισχύει ήδη. Άτομα με κατάθλιψη, άνοια, αυτισμό και ψυχικές νόσους μπορούν να ωφεληθούν από τη συμμετοχή τους σε πολιτιστικά προγράμματα και τη διάδρασή τους με μορφές τέχνης. Όμως και ο γενικός πληθυσμός με μη διαγνωσμένες ψυχικές νόσους μπορεί να ωφεληθεί από αντίστοιχα προγράμματα πολιτιστικής παρέμβασης, ειδικά σε περιοχές ή σε συνθήκες όπου μπορεί να υπάρχουν εντάσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων και απειλείται η κοινωνική συνοχή.
Περισσότερη Τέχνη, λιγότερα ψυχοφάρμακα
Η πρόληψη και θεραπεία ψυχικών νόσων έχει πολλαπλά και προφανή κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, ενώ η πολιτιστική συνταγογράφηση δύναται να συμβάλει και στον περιορισμό της χρήσης ψυχοφαρμάκων.
Επιπλέον, η συμμετοχή καλλιτεχνών και πολιτιστικών φορέων σε προγράμματα πολιτιστικής συνταγογράφησης σε συνεργασία με επαγγελματίες ψυχικής υγείας θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας σε έναν κλάδο με υψηλή ανεργία.
Το προτεινόμενο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού προβλέπει:
• Τη θεσμοθέτηση της πολιτιστικής συνταγογράφησης
• Τη διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη σχετική κατάρτιση επαγγελματιών του πολιτισμού και της ψυχικής υγείας
• Την ανάπτυξη κοινών προγραμμάτων από τα υπουργεία Πολιτισμού και Υγείας για την κατάρτιση στοχευμένων δράσεων και ενεργειών με τη συμμετοχή τόσο κρατικών δομών όσο και μελών της ελεύθερης αγοράς
• Την εκπόνηση σχετικών ερευνών
Το παράδειγμα του ΕΜΣΤ
Ήδη, ορισμένα μουσεία εφαρμόζουν προγράμματα για ειδικά κοινά, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα για άτομα στο φάσμα του αυτισμού που έχει σχεδιάσει το ΕΣΜΤ, όμως με τη θεσμοθέτηση αυτών των δράσεων θα μπορέσουν να αναπτυχθούν ειδικευμένες υπηρεσίες και να διευρυνθεί και άλλο ο ουσιαστικός ρόλος των μουσείων στην κοινωνική συνοχή.
Σημειώνουμε επίσης ότι το Τμήμα Εκπαίδευσης του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), θέλοντας να τιμήσει τους επαγγελματίες υγείας δημιουργεί το πρόγραμμα ΕΜΣΤ για την Υγεία με σκοπό να ελαττώσει μέσω της τέχνης την ένταση και την κόπωση και να ανοίξει ένα παράθυρο στο όνειρο και στη δημιουργική έκφραση.
Όσοι επαγγελματίες υγείας επιθυμούν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα θα λάβουν στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τους ένα έργο τέχνης από τη συλλογή του ΕΜΣΤ σε μορφή ηλεκτρονικής κάρτας. Σε χρόνο που οι ίδιοι θα επιλέξουν, μπορούν να «συνομιλήσουν» με το έργο, να εμπνευστούν, να σκεφτούν, να αισθανθούν, να ονειρευτούν. Στη συνέχεια μπορούν να στείλουν την απόκρισή τους με όποια μορφή επιθυμούν: να γράψουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σε ένα κείμενο, μία ιστορία, ένα ποίημα ή ακόμα και σε μία φράση, να δημιουργήσουν το δικό τους έργο ζωγραφικής, μια κατασκευή, μία φωτογραφία, ένα βίντεο ή ό,τι άλλο επιλέξουν. Κάθε συμμετέχων, στέλνοντας την απόκρισή του, μπορεί να δηλώσει ότι επιθυμεί να λάβει κι άλλη κάρτα, συνεχίζοντας έτσι τη δημιουργική συνομιλία με τη σύγχρονη τέχνη. Στο τέλος του προγράμματος θα δημιουργηθεί μια διαδικτυακή έκθεση που θα παρουσιάζει, επώνυμα ή ανώνυμα, τις δημιουργίες των συμμετεχόντων.
Οι ενδιαφερόμενοι επαγγελματίες υγείας μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή στέλνοντας email στο learning@emst.gr