Σήκω ψυχή μου δώσε ρεύμα – η φωνή της Μπέλλου είναι σαν να αιωρείται πάνω από το κτίριο του 1903, αριστούργημα βιομηχανικής αρχαιολογίας που οι χώροι καταλαμβάνονται από έκθεση με έργα Τέχνης και ταυτόχρονα ιστορίες του έρχονται στο φως, σαν από εντατική ανασκαφή.
Eerie. Αυτή η αγγλική λέξη, που μέσα ακόμα και στην εκφορά της περιέχει την έννοια της -μυστηριώδης, που προκαλεί και μια αίσθηση φόβου- είναι η άφαντη λέξη που νομίζεις ότι ακούγεται μέσα στα 22.150 τ.μ. των εγκαταστάσεων του πρώτου ατμοηλεκτρικού εργοστασίου που άρχισε να λειτουργεί το 1903 στο Νέο Φάληρο. Και όχι μόνο εξαιτίας του τρόπου που τα κτίρια με τον εξοπλισμό -φαντάσματα μιας εποχής που άλλαξε τις συνθήκες ζωής και εργασίας στην Αττική- σε αφοπλίζουν με την δύναμη της ομορφιάς και της αποστολής τους. Αλλά κυρίως επειδή τα σπλάχνα των κτιρίων, οι διαδρομές προς αυτά, έχουν καταληφθεί από έργα Τέχνης, τα περισσότερα με λάμψεις και φώτα που συνδέονται με την έννοια του φωτός και του ηλεκτρισμού, στο πλαίσιο της έκθεσης «Τhis Current Between Us».
Βρίσκεσαι λοιπόν μέσα στις εγκαταστάσεις και τα κτίρια που μοιάζουν με ένα κύμα που έρχεται κατά πάνω σου, αριστούργημα βιομηχανικής αρχαιολγοίας, που όμως ήδη από την πρώτη εικόνα σε υποβάλλει στην ιδέα των εργατών που το όργωσαν, το κατοίκησαν. Η πρόσοψη φωτίζεται με ειδικά χρώματα, μια παλέτα της ώχρας και του καμένου κίτρινου, ενώ κάτω από το παλιό σήμα της ΔΕΗ ένα Nοw διαστάσεων 480 επί 239 εκατοστά, φτιαγμένο με φώτα neon και χρυσές κουβέρτες έκτακτης ανάγκης είναι σκαρφαλωμένο στον τοίχο. Ναι, αναφορά στο φιλμ Apocalypse Now, έργο της Ολγας Μηλιαρέση Φωκά, μόνο που βγαίνοντας τουλάχιστον 90 λεπτά μετά από το εργοστάσιο, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό το Now, είναι εκεί για να καταρρίψει την έννοια του χρόνου και να βαθύνει την λέξη που λείπει: Αποκάλυψη.
Ενός λεπτού Σιγή, το ίχνος του Δημήτρη Παπαϊωάννου
Η διαδρομή σε οδηγεί σε τέσσερα κτίρια. Και όσο και αν υπάρχουν έργα αξιοσημείωτα, άλλα ευφυή στα τρια πρώτα κτίρια, επιτρέψτε μου να φτάσω κατευθείαν στο κτήριο D. To τελευταίο, αυτό που βρίσκεται λίγα μέτρα από τα νερά του Κηφισού του ποταμού φαντάσματος, αυτό που βλέπουμε την οροφή του διασχίζοντας τον Κηφισό με κατεύθυνση τον Πειραιά. Ηδη πλησιάζοντας, στις φωτισμένες διαδρομές του κήπου νιώθεις το ρεύμα να σε διαπερνά και να σε παγώνει αντί να σε πυρρακτώνει– η έκθεση ανοίγει από τις 4 το απόγευμα και μετά και καθώς προχωρά ο χειμώνας, είναι αναπόφευκτο να βρεθείς να περπατάς μέσα στη νύχτα. Τα κόκκινα φώτα, οι μαγνήτες, ο σίδηρος, το μέταλλο και το ύφασμα του έργου «Τhe destroyer (gazing a lighthouse from the top of a funnel)» του Αλέξανδρου Τζάννη, είναι σαν ένα σήμα ότι μπαίνεις σε έναν τόπο δυστοπίας, ποίησης, έναν τόπο ανασκαφής.
Το μπλε χρώμα του κοβάλτιου βγαίνει στην αυλή μέσα από μια μεγάλη ανοιχτή αίθουσα και μαζί ένας ήχος, ένας συριγμός, ηλεκτρικής κιθάρας. Σαν να ανεβαίνεις σε ναό, μαγνητισμένος, ακολουθείς τα σκαλιά και σε ρουφάει το έντονο μπλε χρώμα στην αίθουσα όπου μέσα της αιωρείται, σαν μετρονόμος μια ηλεκτρική κιθάρα κρεμασμένη σε μηχανισμό αιώρησης με συρματόσχοινα. Κάτω ένας ενισχυτής ηλεκτρονικά ρυθμιζόμενος σε μηχανισμό κίνησης. Είναι «Η καρδιά που χτυπούσε τον χρόνο» του Δημήτρη Καμαρωτού, ένα έργο Τέχνης που σε κατοικεί, σε παραλύει, ο ήχος γεμίζει το κεφάλι σου και συναισθήματα ανεξέλεγκτα σε περιβάλλουν. Το Now της εισόδου, το πρώτο σήμα της έκθεσης, ήταν οιωνός και προλεγόμενο για αυτό το τελευταίο έργο, ο χρόνος είσαι εσύ και τα περιέχεις όλα σαν να είσαι αρχαίος. Ένα μοναδικής σύλληψης έργο Τέχνης που θα έπρεπε να έχει τη δική του αίθουσα στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Και εκεί που κάπως τρέμεις από αυτή την εμπειρία, κατεβαίνεις στα σκαλιά και μπαίνεις στο υπόγειο. Η σπηλιά των μυστηρίων, νομίζεις ότι είσαι στη σφαίρα των ψευδαισθήσεων με την μουσική από το «Ενός λεπτού Σιγή» σε οδηγεί. Είναι το έργο που παρουσίασε εκεί, τον Οκτώβρη του 1995 ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Μια δημιουργία για τα θύματα του AIDS, σε μια εποχή ανέτοιμη να δει κατάματα το θέμα, μια δημιουργία που μπήκε μέσα στον χώρο αυτό της ΔΕΗ, με τόλμη και έγραψε Ιστορία. Η Σοφία Αλμπάνη που ήταν τότε υπεύθυνη επικοινωνίας της ΔΕΗ, συνέλαβε αμέσως το μεγαλείο του έργου αυτού που είναι πλέον μνημειακό, την ιδιοφυία του Παπαϊωάννου και έκανε τα πάντα για να ανέβει εκεί. Τώρα, επιστρέφει, είναι το ίχνος που ποτέ δεν έφυγε, μόνο βαθαίνει.
Koιτάζοντας μέσα από τρύπες τα σωθικά του κτιρίου
Ολόγυρα σχέδια του Δημήτρη Παπαϊωάννου, ένα αλλιώτικο τοτέμ, σαν σώμα εξωγήινου μαρμάρινου από ανασκαφή, ο «Ομφαλός» του Louis-Philippe Scoufaras, από μάρμαρο Καράρας, αλλά και το έργο του Κώστα Σαχπάζη «Ηalf a Light» σαν φύλακας μια σπηλιάς. Τρύπες στον τοίχο σου επιτρέπουν αφού σκύψεις, να δεις να φωτίζονται τα δάση με τους σωλήνες του εργοστασίου, χώρο που δεν μπορείς να πλησιάσεις. Βλέπεις μόνο έτσι μέσα του και περπατώντας γύρω από το κτίριο με την πεσμένη οροφή και τα τεράστια παράθυρα, αντικρύζεις το εσωτερικό φωτισμένο. Εerie.
Περπατώντας στον κήπο με το γρασίδι και τα φυτά για να μετακινηθείς μεταξύ κτιρίων, σε μια πορεία που μοιάζει προσκυνηματική με οδηγό το φως, το ρεύμα, βρίσκεσαι κάτω από το σκοτάδι να βλέπεις στις πολυκατοικίες ολόγυρα τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια να αναβοσβήνουν. Μπλε, λευκά, κάποια κόκκινα, σαν με τον τρόπο τους, τον τρόπο της γειτονιάς, να συμμετέχουν σε αυτό που συμβαίνει πίσω από τα κάγκελα του εργοστασίου της ΔΕΗ. Αλλά και ερήμην όσα συμβαίνουν εκεί.
Στο κτίριο C, ανάμεσα σε μηχανές θηρία, φωτισμένα από τη βάση τους που μοιάζουν με έργα τέχνης μόνα τους, το ταπεινό έργο του Νίκου Αλεξίου. Σαν μανουάλι σε εκκλησία με λεπτά κίτρινα κεριά, ένα προσκύνημα στον ιδιοφυή αυτόν εικαστικό που έφυγε νωρίς. Είναι το «Ηλιακό σπίτι», εγκατάσταση με καλάμι και κόλλα. Ένα ελάχιστο ίχνος στο χώρο αυτόν της βαριάς εκβιομηχάνισης και των μηχανών τεράτων σε διαστάσεις. Στο βάθος, η γιγαντιαία εγκατάσταση του Μιχαήλ Καρίκη «102 years out of Synch» με αναφορές στην Κόλαση του Δάντη, σε μια συνάντησή του με την βιομηχανική αρχαιολογία.
Ι wanna feel your body
Είναι άθλος αυτό που έκαναν οι επιμελητές Πάνος Γιαννικόπουλος και Γεωργία Λιάπη, σε ιδέα της σκηνοθέτιδας Ελένης Καλαρά, σε μια έκθεση κυριολεκτικά Powerd by Dei. Από τα 42 έργα που παρουσιάζονται τα 30 αποτελούν νέες αναθέσεις. Αναμεσά τους βλέπεις φωτογραφίες και υλικό από τους εργαζόμενους που βρέθηκαν εδώ, τα εργαστήριά τους, την διαδικασία της παραγωγής ρεύματος. Το σώμα του ανθρώπου δεν μπορεί να απουσιάζει. Σε καρτέλες βλέπουμε τις γυναίκες εργαζόμενες, πολλές έφταναν από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα από τη Σμύρνη, την Κρήτη, χωριά του Βορρά. Η ανθρωπογεωγραφία μέσα από μια έκθεση που επενδύει και στην έννοια του αρχείου και της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας.
Σε ένα εργαστήριο του κτιρίου Α, πίσω από τζάμια, δυνατό κόκκινο χρώμα εκπέμπεται και μηνύματα, φράσεις του Μπέζος και του Μασκ προβάλλονται στον τοίχο, στο έργο των Hypercomf «Εlectrotherapy», ενώ πλάι, σε έναν πάγκο, τα σώματα γίνονται γλυπτά από ανασκαφές, εργαλεία, πόδια, χέρια από γύψο στο έργο «Ι remain» της Αννας Μαστρομιχάλη.
Το άτομο, ο εργάτης, γίνεται θραύσματα που υπηρετούν την παραγωγή. Αν σκεφτεί κανείς ότι για δεκαετίες το εργοστάσιο ήταν γεμάτο με αμίαντο, η γλυπτική στην ουσία της εγκατάσταση γίνεται σχεδόν οδυνηρή. Ενώ η Νατάσσα Παπαδοπούλου με το Earth, «Orgone and Fire»καλεί τον επισκέπτη να φορέσει το τζάκετ με το ειδικό υλικό που όταν έρθει σε επαφή με το δέρμα παράγει οργόνη, ή να ακουμπήσει στα χέρια του στις χάλκινες πινακίδες που είναι συνδεδεμένες με ρεύμα και πάνω τους διαβάζεις μέχρι και ποπ στίχους -εγώ άγγιξα αυτό της Σαμάνθα Φοξ, touch me I wanna feel your body.
Mέρη της περιήγησης είναι αυτά που καταλήγουν μέσα στον Κηφισό, πάνω στην μεταλλική γέφυρα που έχει τοποθετηθεί κοντά στο νερό και προβάλλεται εκεί το έργο της Αναστασίας Δούκα «Turnover».
Η έκθεση «This Current Between Us» λειτουργεί από Πέμπτη ως και Κυριακή (16.00-20.00) και συνεχίζεται ως τις 12 Μαρτίου 2023.