Ένα πανεπιστήμιο-στρατόπεδο, ένας μηχανισμός «καθαρισμού» των συναισθημάτων, ένας άντρας που αγκαλιάζει για να εξουσιάσει. Το «Cleansed» της Σάρα Κέιν, γραμμένο λίγο πριν τον θάνατό της, βρίσκει στον Δημήτρη Καραντζά έναν σκηνοθέτη που το διαβάζει ως τραγωδία της αγάπης και της πνευματικής επιβίωσης.
Μέσα σε έναν χώρο που μοιάζει με εγκαταλειμμένο ανελκυστήρα ή κελί ανάκρισης, με το φως να πέφτει κάθετα σαν ακτίνες χειρουργείου, ο Χρήστος Λούλης αγκαλιάζει διαδοχικά τα σώματα γύρω του. Τη Μαίρη Μηνά, τον Δημήτρη Καπουράνη, τον Νικολάκη Ζεγκίνογλου -κρατά απόσταση όμως ελέγχου ή φόβου από αυτό της Νατάσσας Εξηνταβελώνη.
Οι φωτογραφίες της Γκέλυς Καλαμπάκα για την παράσταση που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς και έρχεται από τις 5 Δεκεμβρίου στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, όπως πάντα είναι σαν να σε σπρώχνουν μέσα στην αίθουσα, μέσα στην ατμόσφαιρα της σκηνής. Η αγκαλιά του Λούλη -πατρική, ψυχρή, εξουσιαστική- συμπυκνώνει τον ρόλο του Τίνκερ, του «γιατρού» ή φύλακα που καθορίζει ποιος θα «καθαριστεί» και ποιος θα αφανιστεί. Είναι η ίδια χειρονομία που θα μπορούσε να είναι χάδι ή στραγγαλισμός.
Το «Cleansed» είναι ίσως το πιο προσωπικό έργο της Σάρα Κέιν. Το έγραψε το 1998, λίγο πριν βυθιστεί στην κατάθλιψη που την οδήγησε στην αυτοκτονία. Το έγραψε σαν να προφήτευε τη δική της εξαΰλωση, ως μια αλληγορία για το πώς η αγάπη μπορεί να υπάρξει μόνο αν περάσει μέσα από τη βία, τη στέρηση, την απώλεια.
Η ίδια είχε πει: «Αν η αγάπη είναι δυνατή μέσα στην απόλυτη φρίκη, τότε ίσως να υπάρχει ελπίδα για τον άνθρωπο».
Στον κόσμο του έργου, ένα Πανεπιστημιακό Ίδρυμα λειτουργεί σαν πειραματικό στρατόπεδο «καθαρισμού». Ο Τίνκερ επιβλέπει την εξάλειψη όσων τολμούν να αγαπήσουν. Ένας τόπος όπου η ελευθερία, το φύλο και η ταυτότητα σβήνουν κάτω από την επιβολή της κανονικότητας. Εκεί, έξι πρόσωπα -ο Γκράχαμ, η Γκρέις, ο Ροντ, ο Καρλ, ο Ρόμπιν και η Γυναίκα- αναζητούν την αγάπη σαν να αναζητούν οξυγόνο.
Η σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραντζά έρχεται μετά την πορεία του μέσα από τη Μπλανς Ντιμπουά και την Έντα Γκάμπλερ, δύο ηρωίδες που καταστράφηκαν από την αδυναμία τους να αγαπήσουν ελεύθερα -αν και οι έξοδοι που επιλέγουν ή τους επιβάλλονται επιδέχονται πλήθος διαφορετικών ψυχολογικών αναγνώσεων.
Το Cleansed λειτουργεί σαν το επόμενο βήμα σε αυτή την παράδοξη τριλογία πάνω στην ανθρώπινη επιθυμία και τον έλεγχο. Εδώ, ο Καραντζάς επιστρέφει στην πιο τολμηρή δραματουργία του 20ού αιώνα, για να εξερευνήσει πώς η αγάπη, απογυμνωμένη από κάθε ρομαντισμό, μετατρέπεται σε ύστατη πράξη αντίστασης.
Οι φωτογραφίες προμηνύουν αυτή τη βίαιη τρυφερότητα. Ο Λούλης κρατάει τη Μηνά -ο Τίνκερ τη Γκρέις- με ένα βλέμμα που δεν αφήνει καμία έξοδο. Το κεφάλι της χώνεται στο στέρνο του, σαν να ζητά άσυλο από το κακό, αλλά ο ίδιος είναι το κακό. Ο χώρος είναι γυμνός, οι τοίχοι βιομηχανικοί, γαλάζιοι, σχεδόν νοσοκομειακοί: ένας μη-τόπος, όπως και το Πανεπιστήμιο της Κέιν, όπου ο χρόνος και η ταυτότητα έχουν διαλυθεί.
Στην επόμενη, ο ίδιος αγκαλιάζει τον Καπουράνη. Τα σώματα μοιάζουν να συγχωνεύονται, η πατρική στοργή γίνεται όργανο εξουσίας. Η επανάληψη αυτής της εικόνας -ο ίδιος άντρας, η ίδια στάση, διαφορετικά σώματα- θυμίζει τελετουργία: ο Τίνκερ δεν είναι άνθρωπος αλλά μηχανισμός, μια εκδοχή του θεού που «καθαρίζει» μέσα από τον πόνο. Όπως σημείωνε η Κέιν, «το να αγαπάς είναι να πονάς· αν δεν πονάς, δεν αγάπησες ποτέ».
Και ύστερα, δύο άντρες γυμνοί αγκαλιάζονται, σχεδόν φιλιούνται -ο Ροντ και ο Καρλ- μέσα σε μια στιγμή απόλυτης τρυφερότητας. Είναι η πιο γυμνή στιγμή του έργου, όχι για το σώμα αλλά για το συναίσθημα: η αγάπη γίνεται η μόνη πράξη αντίστασης απέναντι στην απολυταρχία. Η Κέιν τους επιφυλάσσει μια σκηνή που είναι η πιο γνωστή και σοκαριστική στην ιστορία της σύγχρονης δραματουργίας, δεν αφορά τη σεξουαλικότητα αλλά τη λύτρωση. Δύο σώματα που επιμένουν να κρατηθούν, ενώ γύρω τους ο κόσμος καταρρέει.
Οι τελευταίες εικόνες ανήκουν στη Νατάσα Εξηνταβελώνη, τη «Γυναίκα» που ζητά να τη σώσουν, να την εξαγνίσουν, να τη δουν. Στη μία φωτογραφία έχει το κεφάλι καλυμμένο με ύφασμα, σταυρώνει τα χέρια της πάνω από το φως· σαν μια μάρτυρα που προσφέρεται θυσία ή σαν μια ιερή φιγούρα από πίνακα του Καραβάτζιο. Στην επόμενη, στέκεται απέναντι στον Λούλη, με τα χέρια υψωμένα, σαν να ζητά ταυτόχρονα λύτρωση και προστασία. Η σχέση τους είναι καθαρή αντιστροφή: εκείνος την κοιτά με βλέμμα βαρύ, εκείνη τον αντικρίζει με απόγνωση αλλά και πρόκληση: μια εικόνα θεού και ανθρώπου, δυνάστη και θύματος, εραστή και ικέτισσας.
Ο ρεαλισμός της βίας συναντά το γκροτέσκο του πόθου. Είναι σαν η ίδια η σκηνή να μας ψιθυρίζει την τελευταία φράση του έργου: «Ό,τι αγαπάς, σε καθαρίζει. Ό,τι φοβάσαι, σε σκοτώνει.»
Η δραματουργία του Καραντζά, όπως και η φωτογραφική ματιά της Καλαμπάκα, εστιάζουν στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο χάδι και την καταστροφή. Δεν υπάρχει «σκηνή τρόμου», μόνο μια διαρκής αμφισημία: ποιος σώζει ποιον, ποιος εξουσιάζει ποιον, ποιος αντέχει να αγαπήσει. Σ’ έναν κόσμο όπου ο συντηρητισμός και ο φασισμός επανεμφανίζονται με νέα προσωπεία, το Cleansed μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ — ως μανιφέστο υπέρ του Ανθρώπου, όπως το όρισε η ίδια η Κέιν.
Η παράσταση του Καραντζά δεν υπόσχεται εξιλέωση. Υπόσχεται κάτι πιο ριζοσπαστικό: την αναγνώριση του πόνου ως προϋπόθεση για κάθε αληθινή αγάπη. Και μέσα σε αυτή τη συνθήκη, το θέατρο γίνεται ξανά τόπος εξαγνισμού.
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Πρεμιέρα: 5 Δεκεμβρίου 2025
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Αντώνης Γαλέος
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος
Μουσική: Γιώργος Ραμαντάνης
Φωτισμοί : Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Δημήτρης Χαραλαμπόπουλος
Φωτογραφίες & Trailer: Γκέλυ Καλαμπάκα
ΔΙΑΝΟΜΗ
Τίνκερ: Χρήστος Λούλης
Γκρέις: Μαίρη Μηνά
Γκράχαμ: Δημήτρης Καπουράνης
Γυναίκα: Νατάσα Εξηνταβελώνη
Ροντ: Γιώργος Ζυγούρης
Καρλ: Νικολάκης Ζεγκίνογλου
Ρόμπιν: Θανάσης Ραφτόπουλος