Από τον Γ. Ψυχάρη και το κίνημα του δημοτικισμού ως τον Ανδρέα Παπανδρέου και τις ραδιοφωνικές εκπομπές της ελληνικής υπηρεσίας του BBC. Η ανακαίνιση της ιστορικής Μπενακείου Βιβλιοθήκης αναμένεται να συμβάλλει στην ευρύτερη αναβάθμιση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας.
Η ανακαίνιση και επανάχρηση της ιστορικής στέγης της πρώτης βιβλιοθήκης της ελεύθερης Ελλάδας είναι αναμφίβολα γεγονός σημαντικό για λόγους πνευματικούς αλλά εν προκειμένω τόσο αρχιτεκτονικούς κι αισθητικούς όσο και κοινωνικούς. Πρόκειται για τη Μπενάκειο Βιβλιοθήκη, ιδιοκτησίας της Βουλής των Ελλήνων, ένα γοητευτικό κτίριο έκτασης 2500 τ.μ επί των οδών Κολοκοτρώνη και Ανθίμου Γαζή, στη δυτική πλευρά της Παλαιάς Βουλής, με την οποία συναποτελούν ένα ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό σύνολο. Εχοντας κηρυχθεί μνημείο νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς με χρήση βιβλιοθήκης το 2004, από την ίδια εκείνη χρονιά θα παραμείνει κλειστό καθώς οι φθορές που του προκάλεσε ο σεισμός του 1999 θα οδηγήσουν στην απόφαση να μεταστεγαστούν οι πολύτιμες συλλογές της Μπενακείου στους χώρους της Βιβλιοθήκης της Βουλής στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο στην οδό Λένορμαν ώστε να υλοποιηθούν εργασίες για την αποκατάσταση αλλά και τον εκσυγχρονισμό του.
Στην κατεύθυνση αυτή υπάρχουν πλέον ευχάριστες εξελίξεις. Μετά την υπογραφή της σύμβασης για την ανακαίνιση του κτιρίου από τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων κ. Κωνσταντίνο Τασούλα, παρουσία του Δημάρχου Αθηναίων κ. Κώστα Μπακογιάννη στις 22 Δεκεμβρίου 2021 με την εργολαβική εταιρεία «Επακρον», οι σχετικές εργασίες ξεκίνησαν μετά τις γιορτές υπό την επίβλεψη της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών της Βουλής. Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί σε τρία χρόνια, χρηματοδοτείται με 6.000.000 ευρώ από το ΕΣΠΑ και θα προστεθεί στο πνευματικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι της πρωτεύουσας συμβάλλοντας, παράλληλα, στην αισθητική αναβάθμιση της περιοχής.
Εμμανουήλ Μπενάκης και Γιάννης Ψυχάρης
Κτίριο κατασκευασμένο κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα με ενιαίο ύφος αρχιτεκτονικής έκφρασης κι ενδιαφέροντα στοιχεία του ύστερου νεοκλασσικισμού, η «διαδρομή» του συνδέεται άρρηκτα με την πορεία της Βιβλιοθήκης της Βουλής της οποίας αποτελεί την πρώτη ανεγερθείσα στέγη.
Εχοντας ιδρυθεί το 1845, η Βιβλιοθήκη της Βουλής αρχικά στεγάστηκε σε χώρους της Παλαιάς Βουλής και άλλων γειτονικών κτιρίων. Το 1911, ο Υπουργός των Εσωτερικών Εμμανουήλ Ρέπουλης υπέβαλε σχέδιο νόμου για την ανέγερση ξεχωριστού κτιρίου, δίπλα στην Παλαιά Βουλή κι εντός του περιβόλου του Βουλευτηρίου, στη διασταύρωση των οδών Κολοκοτρώνη και Ανθίμου Γαζή το οποίο εγκρίθηκε ομόφωνα από το σώμα. Tον προσαρτώμενο στον νόμο προϋπολογισμό (140.000 δρχ) υπογράφει ο νομομηχανικός Δ. Πολίτης ο οποίος σε συνεργασία με τον πολιτικό μηχανικό Δ. Διαμαντίδη εκπονεί τα σχέδια του κτιρίου.
Ανεγείρονται τότε οι δύο από τις τρεις πτέρυγες του σημερινού συγκροτήματος, συγκεκριμένα η κεντρική (Α) επί της οδού Ανθίμου Γαζή και η νότια (Β)-πολυώροφο βιβλιοστάσιο στη συμβολή των οδών Κολοκοτρώνη και Ανθίμου Γαζή οι οποίες στεγάζουν τη Βιβλιοθήκη της Βουλής.
Ηταν το 1924 όταν ο Γιάννης Ψυχάρης, γλωσσολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης αναγκάστηκε να εκποιήσει τη Βιβλιοθήκη του την οποία αγόρασε ο πολιτικός κι επιχειρηματίας Εμμανουήλ Μπενάκης. O ίδιος τη δώρισε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής με τους όρους να μη διασπαστεί και να στεγαστεί σε ξεχωριστό διαμέρισμα. Ετσι, ανέλαβε την ανέγερση και τον εξοπλισμό νέας πτέρυγας (Γ), η οποία ονομάστηκε «Μπενάκειος Βιβλιοθήκη». Η νέα πτέρυγα η οποία ολοκληρώθηκε το 1926, βάσει σχεδίων του πολιτικού μηχανικού Κ. Χατζημιχάλη, ενώθηκε με τις δύο παλαιότερες και αποτέλεσαν από κοινού τη Βιβλιοθήκη της Βουλής ως το 1936. Τη χρονιά εκείνη «άπασα η παλαιά Βιβλιοθήκη μεταφέρεται εις το νέον κτίριον Παλαιών Ανακτόρων» (Ν.3/1936-ΦΕΚ Α΄202/12.5.1936), στον 2ο όροφο και στον ημιόροφο του 2ου ορόφου, σε χώρο ειδικά σχεδιασμένο για βιβλιοθήκη από τον Ανδρέα Κριεζή, αρχιτέκτονα της μετατροπής των Παλαιών Ανακτόρων σε Κοινοβούλιο. Εκ των Βιβλιοθηκών της Βουλής η Βιβλιοθήκη Ψυχάρη-Μπενάκη παραμένει στο κτίριο επί της Ανθίμου Γαζή κι επεκτείνεται στις τρεις πτέρυγες. Εκτοτε, και ως το 2004, το υφιστάμενο συγκρότημα στέγαζε αδιαλείπτως τη Μπενάκειο Βιβλιοθήκη.
Οπως αναφέρεται στην εισήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού για τον χαρακτηρισμό του κτιρίου ως διατηρητέου μνημείου «παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από ιστορική άποψη, διότι αποτελεί την πρώτη, ιστορική στέγη της πρώτης βιβλιοθήκης της ελεύθερης Ελλάδας αλλά και από αρχιτεκτονική άποψη, ως κτίριο ειδικής χρήσης, με ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εσωτερική λειτουργική διάρθρωση των χώρων. Εχει ιδιαίτερο οικοδομικό ενδιαφέρον, για τις επιλογές της κατασκευής, στο μεταίχμιο της τεχνολογικής εξέλιξης της εποχής (χρήση οπλισμένου σκυροδέματος, χρήση μεταλλικού σκελετού και μικτής κατασκευής). Παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον ως ένταξη μιας νέας πτέρυγας, στο περιβάλλον ενός ιστορικού κτιρίου της εποχής».
Το κτίριο αποτελείται από τρεις επάλληλες, ορθογωνικής κάτοψης πτέρυγες που συνδέονται λειτουργικά μεταξύ τους με ενδιάμεσους συνδετήριους όγκους και αναπτύσσονται κατά τη διεύθυνση βορρά-νότου. Στόχοι της μελέτης αποκατάστασης η οποία ολοκληρώθηκε το 2016 είναι η αντιμετώπιση των δομικών και οικοδομικών προβλημάτων του κτιρίου, η αισθητική αναβάθμιση, η ανάδειξη της ιστορικής κι αρχιτεκτονικής αξίας του και τέλος η αντιμετώπιση των λειτουργικών αναγκών μιας σύγχρονης βιβλιοθήκης. Εναρμονισμένος με τις προδιαγραφές του κτιρίου, θα προστεθεί ένας ακόμη όροφος ο οποίος προβλέπεται να λειτουργήσει ως αναψυκτήριο αλλά θα εξυπηρετήσει και άλλες χρήσεις (εκδηλώσεις, χαλαρό αναγνωστήριο κ.λ.π).
Συλλογές και Αρχεία
«Από την αρχή της ίδρυσής της και με αφετηρία τη δωρεά της Βιβλιοθήκης Ψυχάρη, η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη είχε, και εξακολουθεί να διατηρεί ως ειδικό σκοπό της τη φύλαξη και διατήρηση δωρεών προσωπικών βιβλιοθηκών» σημειώνει η κυρία Μαρία Βλασσοπούλου, προϊσταμένη του τμήματος Μπενακείου Βιβλιοθήκης. «Ταυτόχρονα, συγκεντρώνει βιβλία συγκεκριμένων θεματικών κατηγοριών (φιλολογία, λογοτεχνία, εκπαίδευση, φιλοσοφία, ψυχολογία, θεολογία, ημερολόγια, θετικές επιστήμες, στρατιωτικά) που διαρκώς εμπλουτίζονται και διαθέτει πλήρη σειρά ΦΕΚ, Πρακτικών και Εφημερίδας των Συζητήσεων. Από το 2007 δέχεται και δωρεές αρχειακών συλλογών προσωπικοτήτων καθώς και οπτικοακουστικών αρχείων». Ενδεικτικά αναφέρονται τα αρχεία του Ανδρέα Παπανδρέου, του Γιώργου Γεννηματά, του Αντώνη Σαμαράκη, της οκογένειας Τρικούπη αλλά και των ραδιοφωνικών εκπομπών της ελληνικής υπηρεσίας του BBC.
H βιβλιοθήκη Ψυχάρη αποτελείται από περίπου 35.000 τόμους βιβλίων. Καλύπτει φιλολογικά θέματα και αναγνώσματα ελληνικού αλλά κι ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Λεξικά κι εγκυκλοπαίδειες, εκδόσεις αρχαίας και βυζαντινής γραμματείας, έργα Ελλήνων συγγραφέων από τον 16ο ως τις αρχές του 20ου αιώνα, δημοφιλή ευρωπαϊκά αναγνώσματα, εκδόσεις των μεγάλων συγγραφέων από την περίοδο της Αναγέννησης. Επιστημονικά συγγράμματα, περιοδικές εκδόσεις συγκεντρώνουν στα ράφια «...την Ελλάδα, την Ασία, την Αφρική, την Εβρώπη, από τα Βαλκάνια ίσια με τη Δύση, σημεία όπου βρέθηκε ο Ελληνισμός σε συνάφεια με τον τάδε ή τον δείνα λαό».
Τριάντα χιλιάδες βιβλία δωρήθηκαν το 1924 από τον Εμμανουήλ Μπενάκη ενώ ο ίδιος ο Ψυχάρης το 1928 και η δεύτερη σύζυγός του Irene Baume μετά τον θάνατό του συμπλήρωσαν τη δωρεά. Παράλληλα, η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη διαφυλάσσει και διαχειρίζεται και το Αρχείο Ψυχάρη το οποίο αποτελείται από 150.000 και πλέον φύλλα και φωτίζει μέσα από την αλληλογραφία και την εργογραφία του Ψυχάρη το πνευματικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής στην οποία έζησε και δημιούργησε ο πρωτοπόρος της δημοτικής.
«Πιστεύω ότι η ολοκλήρωση των έργων αποκατάστασης και επανάχρησης του κτιρίου της Ανθίμου Γαζή θα χαράξει στην αστική γεωγραφία έναν άξονα με χωρική αλλά και κοινωνική σημασία, που θα συνδέει το πολιτικό κέντρο (Κοινοβούλιο), το κέντρο της πόλης (Μπενάκειος Βιβλιοθήκη) και τις δυτικές συνοικίες (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) μέσω των κτιρίων που στεγάζουν υπηρεσίες και συλλογές της Βιβλιοθήκης της Βουλής» σημειώνει και πάλι η κυρία Βλασσοπούλου.
«Περιμένω με συγκίνηση την επαναλειτουργία της ιστορικής αυτής βιβλιοθήκης στο κέντρο της Αθήνας. Με διακατέχει αδημονία, θα έλεγα, για τη στιγμή που στα βιβλιοστάσια και τα αρχειοστάσιά της θα ενωθούν μικρές και μεγάλες ιστορίες προσώπων που ίσως δε συναντήθηκαν ποτέ, προσώπων που σφράγισαν την πολιτική και πνευματική ζωή του τόπου. Με την πρόβλεψη λειτουργίας αναγνωστηρίου, χώρου εκδηλώσεων κι εκθέσεων, καθώς και χαλαρής ανάγνωσης, στοχεύουμε να καταστεί η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη μία ανοιχτή, σε ανθρώπινη κλίμακα βιβλιοθήκη, καθημερινά προσβάσιμη τόσο στο ειδικό κοινό των ερευνητών όσο και σε όλους τους πολίτες. Επιπλέον, επιδιώκουμε να είναι μια φιλική βιβλιοθήκη για τα σχολεία, μέσα από δράσεις εξωστρέφειας και εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία ήδη υλοποιεί η Βιβλιοθήκη της Βουλής στο κτίριο του Δημόσιου Καπνεργοστασίου. Ας σημειωθεί, βέβαια, ότι έχει προβλεφθεί η απρόσκοπτη είσοδος και κίνηση στο κτίριο και σε κινητικά εμποδιζόμενα άτομα. Με αυτή την ευρεία απεύθυνση, η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη μπορεί ν΄αναδειχθεί σε μια δυναμική δημόσια βιβλιοθήκη, μία κυψέλη πολιτισμού και έρευνας στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Οπως και τώρα, ο ιστότοπος της Βιβλιοθήκης της Βουλής (library.parliament.gr) και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα αποτελούν διαύλους διάχυσης της πληροφορίας σχετικά με τις υπηρεσίες και τις δράσεις μας» καταλήγει η κυρία Βλασσοπούλου.