Επιθέσεις με μαχαίρι, κουζινομάχαιρο, θεϊκό οξύ σε πίνακα του Ρέμπραντ. Λιθοβολισμός, χρήση κόκκινου σπρέι, ρίψη κούπας καφέ και κέικ στη Μόνα Λίζα. Δεκάδες νυχτερινές επιδρομές στο έργο του Βλάσση Κανιάρη στην Ομόνοια. Ιστορίες βανδαλισμού έργων Τέχνης.
Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα, πάντα. Τουλάχιστον δεν τα αγιάζει στην νεοφυή επιχείρηση οικολόγων ακτιβιστών, που αποφασίζουν να περάσουν το μήνυμά τους βανδαλίζοντας κορυφαία έργα Τέχνης ανά τον κόσμο. Θα μου πείτε ποιο μήνυμα; Πόσοι στέκονται σε αυτό, πόσοι μπορούν να το αναγνώσουν πίσω από την έκπληξη και την οργή που τελικά ξεχειλίζει.
Εβλεπα χθες την άγρια χάρα του ακτιβιστή που σκαρφάλωσε στο μεταλλικό γλυπτό του Charles Ray «Horse and Ride» έξω από το Bourse de Commerce στο Παρίσι. Αφού πέταξαν δυο ακτιβιστές πορτοκαλί μπογιά, ο ένας σκαρφάλωσε και έντυσε τον ιππέα με μια μπλούζα που γράφει «Απομένουν 858 μέρες» αναφερόμενος στις μέρες που έχουμε περιθώριο ακόμα για να μειώσουμε την εκπομπή άνθρακα (φυσικά επί τόπου έσπευσε η υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας).
Λιθοβολισμός στη Μόνα Λίζα με αντάλλαγμα ένα ζεστό κρεβάτι στη φυλακή
Το να κάνεις πλατφόρμα για την εκστρατεία σου, τα ακίνητα, αιώνια έργα τέχνης μέσα στα Μουσεία ή στον δημόσιο χώρο είναι κόντρα στην ίδια την αρχή της δημιουργίας, της ταυτότητας. Φυσικά δεν είναι νέο φαινόμενο ο βανδαλισμός έργων Τέχνης, όμως ποτέ πριν δεν υπήρχε αυτή η οργανωμένη εκστρατεία. Τα κίνητρα και οι ψυχοσυνθέσεις των δραστών ποικίλαν. Ένα άστεγος, για παράδειγμα, ο Hugo Unzaga Villega πέταξε μια πέτρα στην γυναίκα με το αινιγματικό χαμόγελο και δεν τράπηκε σε φυγή. Περίμενε να τον συλλάβουν, γιατί ήθελε να πάει στη φυλακή, σε ένα ζεστό κρεβάτι να περάσει τον ασυνήθιστα κρύο χειμώνα του 1956.
Η Μόνα Λίζα λοιπόν. Η σταρ των σταρ. Λίγους μήνες πριν τον άστεγο Hugo, ένας άνδρας είχε πετάξει θειικό οξύ στον πίνακα όταν αυτός βρισκόταν για έκθεση στο μουσείο της πόλης Μοντωμπάν στη Νότιο Γαλλία. Ακολούθησε επίθεση με σπρέι κόκκινου χρώματος, το 1974 κατά την έκθεση του έργου στο Εθνικό Μουσείο του Τόκιο, από μια γυναίκα με κινητικά προβλήματα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την περιορισμένη προσβασιμότητα στο μουσείο. Το 2009 μια Ρωσίδα, εξοργισμένη επειδή δεν της δόθηκε η γαλλική υπηκοότητα πέταξε μια κούπα καφέ στη Μόνα Λίζα. Φυσικά δεν γλύτωσε την επίθεση των νέων ακτιβιστών: τον Ιούνιο, ένας 36χρονος μεταμφιεσμένος σε ηλικιωμένη γυναίκα, προσέγγισε με το καροτσάκι του τον πίνακα, πετάχτηκε πάνω και έριξε ένα κομμάτι κέικ στον πίνακα του Λεονάρντο ντα Βίντσι, φωνάζοντας «Σκεφτείτε τη γη».
O κορυφαίος συλλέκτης που επιτέθηκε στην Guernica του Πικάσο πριν γίνει φίλος του Γουόρχολ
Από την άλλη, έχουμε την παράδοξη ιστορία του ιρανικής καταγωγής κορυφαίου συλλέκτη και εμπόρου Τέχνης Tony Shafrazi που πριν γίνει διάσημος ανά τον κόσμο για την ιδιότητά του αυτή, το 1974 για την ακρίβεια, όρμησε στην Guernica του Πικάσο και ψέκασε με κόκκινο σπρέι την φράση «Kill lies all». Το περιστατικό έγινε όταν το φημισμένο έργο που καταγγέλλει την σκληρότητα και απανθρωπιά του πολέμου, βρισκόταν στο ΜοΜA της Νέας Υόρκης. Την ώρα του βανδαλισμού ούρλιαξε «φωνάξτε τον επιμελητή». Χρειάστηκε μόλις μία ώρα ώστε η ομάδα «κομάντο» του μουσείου να καθαρίσει το έργο, αφού ένα στρώμα από αόρατο βερνίκι προστάτευσε το έργο.
Κορυφαία έργο της ανθρωπότητας, η Γκουέρνικα του Πικάσο
Ηθελε να «επικαιροποιήσει» την Guernica, να την πάρει από τις αγκάλες της Ιστορίας της Τέχνης και να την φέρει στο τώρα, είπε στη συνέχεια ο ίδιος. Σήμερα εκπροσωπεί έργα κορυφαίων των εικαστικών, όπως οι Francis Bacon, Keith Haring και David LaChapelle ενώ ανακάλυψε μερικούς από τους σημαντικότερους θρύλους της σύγχρονης εικαστικής Τέχνης, υπήρξε στενός φίλος του Αντι Γουόρχολ και μια παραμένει μια από τις πιο σεβαστές και επιδραστικές μορφές της Τέχνης στη Νέα Υόρκη και όχι μόνο.
Ο σεφ, ο δάσκαλος, ο τρόφιμος ψυχιατρείου και η «Νυχτερινή Περίπολος» του Ρέμπραντ
H «Νυχτερινή Περίπολος» (The Night Watch) του Ρέμπραντ, ένα από τα πλέον φημισμένα έργα στον κόσμο (2,5 εκατομμύρια επισκέπτες το βλέπουν ετησίως στο Rijksmuseum), έχει γίνει τρεις φορές στόχος επιθέσεων. Την πρώτη, το 1911, από έναν άνεργο σεφ που όρμησε με το μαχαίρι του στον πίνακα, αλλά ευτυχώς το παχύ βερνίκι δεν επέτρεψε στην μύτη του μαχαιριού να διεισδύσει. Δεκαετίες μετά, το 1975, ο πίνακας δέχθηκε το μεγαλύτερο τραύμα στην ιστορία του από το κουζινομάχαιρο ενός πρώην δασκάλου, που την ώρα που έμπηγε ξανά και ξανά το αιχμηρό αντικείμενο στον καμβά φώναζε «Το κάνω για τον Κύριο». Συνελήφθη, οδηγήθηκε σε ψυχιατρικό ίδρυμα και ένα χρόνο μετά αυτοκτόνησε.
Από ψυχιατρικό ίδρυμα δραπέτευσε 15 χρόνια μετά, το 1990, ένας άνδρας που μετέφερε θειικό οξύ μέσα σε ένα σπρέι που έστρεψε προς τον πίνακα. Η ομάδα συντήρησης έδρασε άμεσα και απομάκρυναν το υγρό πριν προχωρήσει στη στιβάδα κάτω από το προστατευτικό βερνίκι.
Τα 99 κόκκινα μετεωρολογικά μπαλόνια με τις ασύρματες βιντεοκάμερες στην πλατεία Κοτζιά
Δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε τόσο μακριά όμως. Εδώ, στην Αθήνα, στον δημόσιο χώρο, έχουν τα δικά μας αντίστοιχα περιστατικά. Ένα «στιγμιαίο» και ολέθριο, ένα κατ’ εξακολούθηση. Μέσα στα χρόνια της κρίσης, το 2011 για την ακρίβεια, πραγματοποιήθηκε ένα σημαντικό πρόγραμμα δημόσιας Τέχνης, από το Υπουργείο Πολιτισμού υπό την επιμέλεια της τότε διευθύντριας του ΕΜΣΤ Αννας Καφέτση, που επέλεξε ή ανέθεσε τη δημιουργία έργων τέχνης κορυφαίων δημιουργών για τον δημόσιο χώρο.
Στην πλατεία Κοτζιά, ακριβώς απέναντι από το δημαρχείο, στήθηκε το εντυπωσιακό έργο Red Eyed Sky της Τζένης Μαρκέτου: 99 μετεωρολογικά κόκκινα μπαλόνια και μικρές ασύρματες βίντεο κάμερες τοποθετημένες ανάμεσά τους, που πρόβαλλαν σε πραγματικό χρόνο τις εικόνες στο εσωτερικό ενός γειτονικού καφενείου. Ένα αριστουργηματικό έργο τέχνης, που συνομιλούσε αδιαμεσολάβητα με την πόλη και τις λειτουργίες της.
Πέμπτη εγκαταστάθηκε. Παρασκευή πρωί δεν υπήρχε τίποτα στην πλατεία απέναντι από το δημαρχείο της πόλης. Βανδαλίστηκε, κλάπηκαν τα μπαλόνια και ουδείς αντέδρασε. Η Αννα Καφέτση, είπε μετά το σοκ: «ήταν ένα ποίημα που κράτησε λίγες ώρες».
Σακιά Τιτάν, ελληνικές σημαίες και το αντιμνημειακό έργο του Βλάση Κανιάρη στην Ομόνοια
Όμως ένα άλλο «ποίημα» διήρκησε για μέρες παρακάτω, στην πλατεία Ομονοίας, όπου στήθηκε το έργο του Βλάση Καννιάρη «Εις δόξαν». Ένα όρθιο παραλληλόγραμμο που το συγκροτούσαν σακιά τσιμέντου Τιτάν, τυλιγμένα με την ελληνική σημαία. Αριστουργηματικό.
Τα βράδια πήγαιναν διάφοροι και αφαιρούσαν τα σακιά. Την επόμενη η Αννα Καφέτση έστελνε να τα αντικαταστήσουν. Ενας κλεφτοπόλεμος, που δεν λύγισε τις προθέσεις του προγράμματος. Ως τέλους το έργο ορθωνόταν κάθε πρωί στην Ομόνοια. Μια ιστορία πραγματικής αστικής δόξας και επιμονής.
Το «αιδοίο της βασίλισσας», τα αντισημτικά γράφιτι, η επιμονή του Anish Kapoor
Οι κίνδυνοι των έργων Τέχνης στον δημόσιο χώρο. Εχει ενδιαφέρον η αντίδραση που είχε ο Anish Kapoor στους συνεχιζόμενους βανδαλισμούς του έργου του «Dirty Corner» που βρίσκεται στον κήπο των Βερσαλλιών. Με καμπύλες, μια μικρή σπηλιά μπροστά, παραπέμπει στο στόμα μίας γαλλικής κόρνας.
Όμως πολλοί αντέδρασαν λέγοντας ότι παραπέμπει στο σώμα μιας γυναίκας και του έβγαλαν το παρατσούκλι «το αιδοίο της βασίλισσας». Σε μια από τις επιθέσεις γράφτηκαν αντισημιτικά σχόλια πάνω στο έργο και ο ίδιος ο Καπούρ (η μητέρα του ήταν Εβραία) απαίτησε να μην σβηστούν, να μείνουν να θυμίζουν τον ρατσισμό που μας σπαράζει ακόμα. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι έπρεπε να σβηστούν.
O ακρωτηριασμένος Σκεπτόμενος του Ροντέν
Είναι πολλές οι ιστορίες βανδαλισμού και των μέσων που χρησιμοποίησαν οι δράστες για να καταστρέψουν ψηφίδες της ιστορίας της Τέχνης. Αναμεσά τους και η προσπάθεια ανατίναξης ενός εξ’αυτών… Τον Μάρτιο του 1970, έξω από το Μουσείο Τέχνης στο Κλίβελαντ, μια ισχυρή έκρηξη σχεδόν διαμέλισε το περίφημο έργο του Ροντέν «Ο Σκεπτόμενος» (Τhe Thinker). Οι δράστες -μάλλον μέλη της ομάδας Weather Underground που αντιδρούσαν για τον πόλεμο στο Βιετνάμ- τοποθέτησαν δυναμίτη, με αποτέλεσμα να αποκοπεί το κάτω μέρος των ποδιών του γλυπτού και να υποστεί ζημιές η βάση του.
Ηταν αδύνατο να επιδιορθωθούν οι ζημιές χωρίς να υπάρξει σημαντική παρέμβαση στο αυθεντικό έργο τέχνης. Ετσι αποφασίστηκε ο Σκεπτόμενος να μείνει σε αυτή την κατάσταση. Τραυματισμένος, σκεπτικός, απορημένος.