Η θρυλική συγγραφέας Αθηνά Κακούρη, σε μία από τις σπάνιες πια συνεντεύξεις της, μιλάει στο iefimerida.gr για τη μαγεία της παλιάς Αθήνας, για τα δεινά αλλά και τα μεγάλα κατορθώματα της Ελλάδας, για όσα χάσαμε και όσα αντέξαμε, μα κυρίως μας υπενθυμίζει ότι το καλύτερο μέλλον που κάποτε προσδοκούσαμε ως χώρα έχει ήδη έρθει.
Την έχουν αποκαλέσει «Αγκάθα Κρίστι της Ελλάδας». Ποτέ δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Δημοσιογράφος στον θρυλικό «Ταχυδρόμο», συγγραφέας αστυνομικών βιβλίων αλλά και απολαυστικών ιστορικών μυθιστορημάτων, η θρυλική Αθηνά Κακούρη είναι ακόμα και σήμερα, παρά το γεγονός ότι φέτος συμπληρώνει 70 χρόνια στα ελληνικά γράμματα, μια άοκνη χρονικογράφος της Ελληνικής Ιστορίας. Τα βιβλία της έχουν μια πατίνα που σε ταξιδεύει στο παρελθόν, αλλά η γραφή της παραμένει απολαυστικά σύγχρονη, αφού η ίδια αρνείται να υποταχθεί στον χρόνο. Eνενήντα τεσσάρων ετών έχει το ίδιο πάθος για επικοινωνία, χρησιμοποιεί κινητό, υπολογιστή, email με ευχέρεια, παρακολουθεί τις εξελίξεις σε κάθε επίπεδο και γράφει βιβλία Ιστορίας για την Ελληνική Επανάσταση, όπως το απολαυστικό και πολύ χρήσιμο «Αλφαβητάρι Νεοελληνικής Ιστορίας: Επανάσταση, Καποδίστριας, Όθων, 1821-1862» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καπόν. Μια συζήτηση με τη μεγάλη αυτή κυρία της Ιστορίας και της λογοτεχνίας είναι αληθινή εμπειρία!
Στο νέο σας βιβλίο «Αλφαβητάρι Νεοελληνικής Ιστορίας: Επανάσταση – Καποδίστριας – Όθων, 1821-1862» αφηγείστε τα γεγονότα από το ξέσπασμα της Επανάστασης μέχρι την έξωση του Όθωνα. Σε τι διαφέρει από τα υπόλοιπα βιβλία που κυκλοφόρησαν με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από το 1821;
Το βιβλίο αυτό είναι διαφορετικό για δύo λόγους: Ο ένας είναι ότι την Ιστορία τη διηγείται με την εικόνα -έχει τόσο πυκνή, εκφραστική και πρωτότυπη εικονογράφηση, ώστε και μόνο να το φυλλογυρίσεις, θα απορροφήσεις πολλές γνώσεις. Το άλλο είναι ότι ξεχωρίζει ως μια ενότητα τα σαράντα χρόνια από την έκρηξη της Επανάστασης ως την έξωση του Όθωνα. Και αυτό γιατί περί το 1860 αφενός τελειώνει η ζωή όλων των πρωταγωνιστών που έχουν επιζήσει του Αγώνα -στρατιωτικών και πολιτικών- και έτσι μπορούμε να δούμε τι προσέφερε ο καθένας τους αλλά και ποιες πολιτικές δυνάμεις αναπτύχθηκαν στο κενό που άφησε η δολοφονία του Καποδίστρια. Αφετέρου, εκεί περίπου αλλάζει και το διεθνές περιβάλλον: Η Ρωσία έχει χάσει το 1853 τον Κριμαϊκό Πόλεμο, Γαλλία και Αγγλία έχουν εγγυηθεί τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ένα μεγάλο κράτος έχει δημιουργηθεί στα δυτικά της Ελλάδας, η Ιταλία, και το τέλος της ζωής του παντοδύναμου Πάλμερστον είναι πια πάρα πολύ κοντά (1865).
Τι έχασε η Ελλάδα με τη δολοφονία του Καποδίστρια; Ήταν αυτό το τραγικό ιστορικό γεγονός μια μοιραία κομβική στιγμή για το μέλλον της χώρας μας;
Η απώλεια του Καποδίστρια ήταν πράγματι ένα τραγικό γεγονός, διότι -μεταξύ άλλων- κανένας δεν ήταν ικανός όχι να τον αντικαταστήσει αλλά ούτε καν να κυβερνήσει στοιχειωδώς. Αναρχία αιματηρή ακολούθησε τον φόνο του. Ακόμη πιο τραγική είναι η μανία με την οποία κατασυκοφαντήθηκε ο ίδιος -«μόδα» που επιζεί ακόμη σήμερα- και ξηλώθηκε ένα μεγάλο μέρος από το έργο του. Τέτοιου είδους κατασυκοφάντηση και ξήλωμα επαναλήφθηκε σε άλλο πλαίσιο και με άλλους πρωταγωνιστές αργότερα, πάλι και πάλι, και μέχρι τις ημέρες μας. Έχει γίνει αποδεκτή τακτική στο πολιτικό μας σύστημα, και αυτό είναι ό,τι πιο βλαβερό και αυτοκαταστροφικό υπάρχει.
Στο βιβλίο αυτό κάνετε αναφορά στα δάνεια που πήρε η Ελλάδα το 1824-25 από την Αγγλία, τα χρεώθηκε, αλλά δεν έφτασαν ποτέ στα χέρια των Ελλήνων, χάθηκαν στη διαδρομή για να δελεαστούν οι οπλαρχηγοί, με αποτέλεσμα η χώρα να πτωχεύσει το 1827, πριν καν αναγνωριστεί ως επίσημο κράτος. Αυτό οδήγησε την Ελλάδα σε μια οικονομική υποτέλεια από την Αγγλία. Μιλήστε μας γι’ αυτό το γεγονός.
Για τα λεγόμενα «Δάνεια της Ανεξαρτησίας» θα πω μόνο ότι η κυβέρνηση Μαυροκορδάτου δανείστηκε 800.000 λίρες Αγγλίας το 1824 και τον επόμενο χρόνο άλλα 2.000.000 λίρες Αγγλίας. Στο χέρι τής δόθηκαν 289.000 λίρες. Της δόθηκαν επίσης διάφορα πλοία και πολεμοφόδια, αμφιβόλου χρησιμότητας για την ίδια, αφού ήταν οι ίδιοι Άγγλοι κεφαλαιούχοι δανειστές μας που αποφάσισαν τι χρειάζεται η Ελλάς και σε ποια εργοστάσια θα τα παραγγείλουν. Έγινε και μεγάλο παιχνίδι στο χρηματιστήριο. Στο τέλος, το όργιο των καταχρήσεων ήταν τέτοιο, ώστε ξέσπασε σκάνδαλο και στις αγγλικές εφημερίδες. Τρία χρόνια μετά τη σύναψή τους, η Ελλάς -που φυσικά δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει τα δάνεια αυτά- πτώχευσε! Στις αγορές δεν μπορέσαμε να βγούμε ξανά παρά μόνον εβδομήντα χρόνια αργότερα, στο τέλος του 19ου αιώνα, επί βασιλείας Γεωργίου Α', όταν ο πρέσβης μας στο Λονδίνο, Ιωάννης Γεννάδειος, κατόρθωσε να επιτύχει έναν διακανονισμό.
Yποστηρίχθηκε τότε, όπως και σήμερα, ότι τα δάνεια εκείνα υπήρξαν χρήσιμα, επειδή -λένε- εξασφάλισαν την αναγνώριση της Ελλάδας εκ μέρους της Αγγλίας ως εμπολέμου. Αποδείξεις για τη σχέση μεταξύ δανείων και αναγνώρισης ως εμπολέμων δεν υπάρχουν, εξ όσων γνωρίζω -μόνο συμπερασμοί και εκτιμήσεις. Οι παραπάνω αριθμοί, αντιθέτως, είναι συγκεκριμένοι, καθώς και οι επί δεκαετίες εξευτελισμοί μας από τις Δυνάμεις. Αυτούς θα τους δείτε όλους στο «Αλφαβητάρι».
Μελετώντας κανείς την Ιστορία της Ελλάδας διακρίνει έναν επαναλαμβανόμενο φαύλο κύκλο χρέους-χρεοκοπίας-εξάρτησης από τις ξένες δυνάμεις, μια αλληλουχία πτωχεύσεων που βιώνει η Ελλάδα, η οποία, όπως φαίνεται και από τη σύγχρονη Ελλάδα με την κρίση του 2011, είναι μια πληγή που δεν έχει κλείσει ποτέ. Πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να βγει από αυτόν τον φαύλο κύκλο;
Μήπως με το να μη συναγωνίζονται οι πολιτικοί μας στις «παροχές» και στο ποιος θα μας χαϊδέψει περισσότερο τα αυτιά; Κι εμείς, οι πολίτες, μήπως να λογικέψουμε τις απαιτήσεις μας; Επί του πρακτικού: Εμένα μου φαίνεται ότι υπάρχουν δάνεια που δικαιολογούνται και άλλα που δεν θα έπρεπε ποτέ να είχαν γίνει. Τα «Δάνεια της Ανεξαρτησίας» κατατάσσονται στη δεύτερη κατηγορία. Τέτοια «δάνεια» μπορούσε να είχε συνάψει και ο Καποδίστριας, αλλά δεν το έκανε. Ο Τρικούπης, χάρη στα δάνεια που συνήψε στα τέλη του 1800, έκανε έργα χρήσιμα. Πτωχεύσαμε επειδή δεν απέδωσαν αμέσως. Απέδωσαν όμως, και πολύ μάλιστα, αργότερα. Τουλάχιστον δε ένα έργο του, η Διώρυγα της Κορίνθου, μας χρησιμεύει ακόμη και σήμερα. Αποτελεί δε -κατά τη γνώμη μου- βλαβερή ανάγνωση της Ιστορίας να αναφέρουμε κάθε λίγο και λιγάκι το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Τρικούπη, ποτέ δε να μη λέμε λέξη για το τι μας κόστισαν εκείνες οι έρμες σκάρτες 300.000 λίρες που πήραμε στο χέρι με τα δάνεια του Μαυροκορδάτου τo 1824-1825.
Πέραν αυτού, τo ερώτημά σας «πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να βγει από αυτόν τον φαύλο κύκλο» μπορεί να απαντηθεί μόνο από ειδικούς. Ο καθηγητής Α. Αγγελόπουλος το έχει εξετάσει στη μελέτη του για το «Δημόσιο Χρέος», όπου καταλήγει πώς τα μικρά, και άρα αδύναμα, κράτη δεν πρέπει να δανείζονται. Δεν ξέρω αν μπορούμε ως κράτος να προοδεύσουμε χωρίς δανεισμό. Δημόσιο χρέος είχε ακόμη και η πάμπλουτη και πανίσχυρη Αγγλία της Βικτωριανής Εποχής. Προφανές είναι όμως ότι ο οικονομολόγος που θα καταπιαστεί με τέτοια θέματα πρέπει να ξέρει και γενικά Ιστορία και να τη σέβεται, ώστε να μη μας αναφέρει «στέψη του Όθωνα» -όταν ποτέ κανένας βασιλιάς στον τόπο μας δεν φόρεσε κορώνα, όλοι ορκίστηκαν- ούτε να μας γράφει πως «ο βασιλιάς Γεώργιος Α' ήταν αδελφός της βασίλισσας Βικτωρίας», μιας και -εκτός όλων των άλλων- εάν η Βικτωρία είχε αδελφό δεν θα είχε γίνει βασίλισσα.
«Ποιος το 1945 θα μπορούσε να διανοηθεί ότι θα ζήσουμε ποτέ όπως ζούμε τώρα, ότι θα απολαύσουμε τις δομές, τα δικαιώματα, την οικονομική άνεση και την ασφάλεια που έχουμε τώρα;»
201 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, πώς βλέπετε την πορεία της Ελλάδας; Τι μας έχει διδάξει η Ιστορία και ποιο μάθημά της αρνούμαστε να κατανοήσουμε ως λαός;
Κατά τη γνώμη μου, στα 200 χρόνια της Ιστορίας μας έχουμε επιτύχει πολλά και εξαιρετικής σημασίας. Στο «Αλφαβητάρι» θα δείτε τι κατάφερε ο Ελληνισμός στα πρώτα τριάντα χρόνια της ανεξαρτησίας του. Παρά τις πολλές αντιξοότητες. Παρά το απόλυτο μηδέν, από το οποίο ξεκινούσε, με τον τόπο μας τελείως κατεστραμμένο. Αυτό επαναλήφθηκε τρεις τουλάχιστον φορές αργότερα, στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, στα 1930-1940, και πάλι το 1950-1960. Κι αυτό, μολονότι η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας και η αδυσώπητη σύγκρουση των Δυνάμεων απάνω στα χώματά μας μάς πήγαινε από περιπέτεια σε περιπέτεια. Το μάθημα που αρνούμαστε να κατανοήσουμε είναι ότι είμαστε ικανότατοι. Θα έλεγα όμως ότι δεν είναι ο λαός, ο μικρός κοσμάκης, που δεν έχει την απαιτούμενη αυτοπεποίθηση, την ορμή και την ικανότητα να αντλεί από τις πολιτιστικές του ρίζες -τις πολύπλοκες, βαθύτατες και πλουσιότατες- ώστε να δημιουργεί. Είναι μόνο μια μερίδα, που πάσχει από ένα είδος αισθήματος μειονεξίας έναντι της «Ευρώπης». Στο «Αλφαβητάρι» περιγράφω διεξοδικά μια τέτοια περίπτωση, πώς αναστατώθηκαν θεσμοί μας προς χάριν «εξευρωπαϊσμού». Η μερίδα αυτή, που νιώθει μειονεκτικά απέναντι στην «Ευρώπη», είναι μικρή, αλλά δυστυχώς ηγετική. Υπογραμμίζω ότι ο Καποδίστριας, που ήταν απολύτως Ευρωπαίος -όπως είμαστε όλοι μας, ως κληρονόμοι και συνεχιστές ενός και του αυτού πολιτισμού- δεν ανήκε καθόλου σ’ αυτή τη μερίδα. Πιθανόν δε ακριβώς γι' αυτό τους είναι τόσο απεχθής.
Ποια είναι τα όπλα που έχουμε στα χέρια μας οι Έλληνες για να διεκδικήσουμε ένα καλύτερο μέλλον;
Δεν ξέρω τι εννοείτε λέγοντας «καλύτερο μέλλον». Ποιος το 1945 θα μπορούσε να διανοηθεί ότι θα ζήσουμε ποτέ όπως ζούμε τώρα, ότι θα απολαύσουμε τις δομές, τα δικαιώματα, την οικονομική άνεση και την ασφάλεια που έχουμε τώρα; Βεβαίως πολλά πρέπει να βελτιωθούν, και εκεί χρειάζεται να συμμετέχουμε. Δεν βλάπτει, ξέρετε, να υπακούμε στους νόμους και να αποδοκιμάζουμε όσους φίλους μας δεν τους σέβονται, να καταδικάζουμε με δυνατή φωνή τις καταστροφές που έχει γίνει της μόδας να κάνουν «τα παιδιά», τις ασχήμιες, τις βιαιοπραγίες. Είναι καθήκον μας να μη σιωπούμε -να ενεργούμε έτσι ώστε να εκδηλώνεται δυνατά το δημόσιο αίσθημα. Δημοκρατία με πολίτες αμέτοχους δεν υπάρχει.
Η ιστορική γνώση -συχνά δυσάρεστη, αφού καταρρίπτει εθνικούς μύθους και ωραιοποιήσεις- βοηθά τον άνθρωπο να αναγεννηθεί μέσα από τον ρεαλισμό. Πολλές φορές όμως μια επιλεκτική ανάγνωση της Ιστορίας μπορεί να οδηγήσει και σε άσχημες μορφές βίας από εθνικιστικά κινήματα, πατριδοκάπηλους, εθνικολαϊκιστικά μορφώματα που διεκδικούν θέση στην πολιτική. Πώς βλέπετε την ανάδυση ενός νέου εθνικισμού στην Ευρώπη του σήμερα; Τι προκαλεί την άνοδο των άκρων στους ευρωπαϊκούς κόλπους;
Τα φαινόμενα αυτά τα παρακολουθώ έκπληκτη και ανήσυχη. Μερικά τα καταλαβαίνω, ως ένα σημείο. Είναι αντίδραση σε υπερβολές των ιθυνόντων – που συμπεριλαμβάνουν και τα πανίσχυρα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλα, όπως την χαρά να καταστρέφεις το μαγαζί του άλλου, την κακοποίηση κτιρίων πού κοσμούν μια πόλη, την αμφισβήτηση της τάξης, τον γιγαντισμό των «δικαιωμάτων», αυτά όλα με θυμώνουν και με ταράζουν, ιδίως καθώς δεν βλέπω το μέσο πολίτη να αντιδρά με το θάρρος και την επιμονή πού θα χρειαζόταν. Θα οδηγήσουν αυτά όλα σε παράλυση της πολιτισμένης κοινωνίας όπως την ξέρουμε; Θα προκαλέσουν ως αντίδραση στρεβλώσεις που θα οδηγήσουν σε καταστροφή της δημοκρατίας, όπως την απολαμβάνουμε σήμερα; Πολλές φωνές σοφών ανθρώπων, από διάφορες χώρες, ακούγονται τελευταία πού μας καλούν να ξαναγίνουμε ενεργοί πολίτες, ήρεμα και επίμονα να υποστηρίζουμε τις βασικές αρχές της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας και τούς θεσμούς της.
«Η δική μου Αθήνα υπάρχει μόνο στις αναμνήσεις μου. Είναι η θέα από τον Βοτανικό το 1942, όταν στεκόμουν μαζί με την αδερφή μου Αλεξάνδρα τέσσερις και πέντε ώρες στην ουρά, ελπίζοντας πως τα χορταρικά που μοίραζαν δεν θα είχαν στο μεταξύ τελειώσει. Είναι η ευωδία του καφέ έξω από του Λουμίδη στη Βουκουρεστίου, το 1950».
Από όλες τις ιστορικές φάσεις της Ελλάδας, ποια είναι κατά τη γνώμη σας η πιο ενδιαφέρουσα;
Δεν θα μπορούσα να ξεχωρίσω μία. Εξάλλου η Ελληνική Ιστορία είναι τόσο μακρά ώστε δεν ξέρω σε τίνος το μυαλό μπορούν να χωρέσουν όλες της οι φάσεις, και πάντως όχι στο δικό μου. Ξέρω όμως ένα: Δεν σ’ αφήνει να βαρεθείς ούτε μία στιγμή!
H πρώτη Ριβιέρα, το «Ακταίον» και η δική της Αθήνα
Το τελευταίο διάστημα η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου στοχεύει στη δημιουργία της Αθηναϊκής Ριβιέρας, που θα ξεκινάει από το Νέο Φάληρο και θα καταλήγει στη Βουλιαγμένη. Στο μυθιστόρημά σας «Ξιφίρ Φαλέρ» ένα μεγάλο μέρος διαδραματίζεται στο Νέο Φάληρο με τα νεοκλασικά και το θρυλικό «Ακταίον». Πώς ήταν αυτή η πρώτη Ριβιέρα της Αθήνας και πώς ήταν η ζωή εκεί;
Τι διασκεδαστική ερώτηση! Αλλά σ’ αυτήν θα μπορούσε να απαντήσει διεξοδικά ένας από τους σπουδαίους μελετητές της Αθήνας που, ευτυχώς, έχουμε, λόγου χάριν ο καθηγητής Αλέξανδρος Παπαγεωργίου ή η κυρία Μάρω Καρδαμίτση Αδάμη. Εγώ, στο «Ξιφίρ Φαλέρ» περιγράφω όλα όσα μπόρεσα να συγκεντρώσω τότε που το έγραφα, προκειμένου να ζωντανέψω το περιβάλλον όπου δρα ο δαιμόνιος λουστράκος και η τρισχαριτωμένη Κάτια.
Κτίρια σαν το «Ακταίον» εξαφανίστηκαν από την Αθήνα στην πορεία του χρόνου. Πόσο εγκληματική είναι αυτή η αλλοίωση της πόλης που γυρνά την πλάτη στην κλασική ομορφιά της;
Εγκληματική, ναι. Γιατί δεν είναι μόνο τα κτίρια που καταστράφηκαν. Είναι η απόλυτη -η μπουρτζοβλάχικη!- αδιαφορία για το ασύγκριτο και φορτωμένο Ιστορία αττικό τοπίο. Με τη μια πολιτική μερίδα να συναγωνίζεται την άλλη σε γαλαντομία, δόθηκαν ολοένα μεγαλύτερα ύψη και ορθώθηκαν, σωρηδόν, όλο και πιο κακάσχημα κτίρια. Εκεί που μέχρι τον πόλεμο δεν επιτρεπόταν να χτιστεί πολυκατοικία που να κρύβει την Ακρόπολη, σήμερα ολόγυρα στο Σύνταγμα περπατάς σε δρόμους σαν μέσα σε πηγάδια και μπορείς να πιεις καφέ σε ταράτσες ξενοδοχείων, που σου δίνουν τη δυνατότητα να κοιτάξεις τον Παρθενώνα με το βλέμμα ίσια εμπρός μας. Βρίσκεσαι δηλαδή στο ίδιο ύψος με τον Βράχο. Είναι μια βεβήλωση αυτή, μια ασυγχώρητη αυθάδεια και μια απόλυτη βλακεία, γιατί ποτέ ο αρχιτέκτονάς του δεν διανοήθηκε πως θα τον κοίταζε κανείς από τόσο κοντά και δίχως να υψώσει το βλέμμα του. Όσο για το ίδιο το Λεκανοπέδιο, αυτό έως και μετά τον πόλεμο το απολάμβανε κανείς από παντού στην Αθήνα. Σήμερα μόνον λίγοι, πολύ-πολύ πλούσιοι, μπορούν να το χαρούν από την ταράτσα του ρετιρέ τους -με τα φυτά τους όμως σοφά τοποθετημένα ώστε να κρύβουν τους χειμάρρους του τσιμέντου που το έχουν παραμορφώσει έως και τις πλαγιές των βουνών ένα γύρο.
Ποια είναι η δική σας Αθήνα, ποιες είναι οι βόλτες σας, τα «στέκια» σας, τα αγαπημένα εστιατόρια; Υπάρχουν πράγματα από το παρελθόν που σας αρέσει να κρατάτε σαν συνήθεια σε μια πόλη που αλλάζει συνεχώς;
Η δική μου Αθήνα υπάρχει μόνο στις αναμνήσεις μου. Είναι η θέα από τον Βοτανικό το 1942, όταν στεκόμουν μαζί με την αδερφή μου Αλεξάνδρα τέσσερις και πέντε ώρες στην ουρά, ελπίζοντας πως τα χορταρικά που μοίραζαν δεν θα είχαν στο μεταξύ τελειώσει. Είναι η ευωδία του καφέ έξω από του «Λουμίδη» στη Βουκουρεστίου, το 1950. Η πρωτόγνωρη απόλαυση φαγητού, πληρωμένου με τον πρώτο μου μισθό, στο εστιατόριο «Τα καλάμια», μέσα στο υπέροχο κτίριο της γωνίας Όθωνος και Βασιλίσσης Αμαλίας. Τα κουκουλάρικα της «Ρίτσαρντον» στην ίδια αυτή αυλή. Η ατμόσφαιρα στον «Ταχυδρόμο» όταν τον διηύθυναν ο Γιώργος και η Λένα Σαββίδη. Η Μάνια Καραϊτίδη, και το φιλόξενο γραφείο της στο βιβλιοπωλείο της «Εστίας» στη Σόλωνος, όπου κάθε λίγο και λιγάκι κατέβαινα για καφεδάκι και συντροφιά... Φυσικό είναι να αλλάζει μια πόλη μέσα σε κοντά έναν αιώνα, αλλά μακάρι να μην την είχαν ασχημίσει τόσο την Αθήνα μας.
«Η αστυνομική λογοτεχνία διεκδικεί τώρα μια θέση ως κοινωνικό μυθιστόρημα»
Εκτός από την Ιστορία, με την οποία έχετε ασχοληθεί και ως συγγραφέας ιστορικών βιβλίων αλλά και ως πεζογράφος ιστορικών μυθιστορημάτων, έχετε γράψει και απολαυστικά αστυνομικά βιβλία. Πόσο έχει αλλάξει η εγκληματικότητα και οι τρόποι αφήγησής της στη σύγχρονη εποχή;
Η εγκληματικότητα είναι πλέον τρομακτική. Προστέθηκαν εγκλήματα, αδιανόητα πριν από πενήντα χρόνια και όλα έγιναν απείρως πιο άγρια. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μου είχαν αναθέσει από το περιοδικό «Ταχυδρόμος» όπου εργαζόμουν τότε, να κάνω κάθε τέλος του έτους μια επισκόπηση της εγκληματικότητας, ένα είδος συγκεντρωτικού αστυνομικού ρεπορτάζ. Ξέρω λοιπόν με σιγουριά ότι οι φόνοι τότε διαπράττονταν είτε «δια ασήμαντον αφορμήν» -δηλαδή τσακώθηκαν δυο για το τίνος είναι ένα κούρβουλο σε ένα αμπέλι και από λόγο σε λόγο, σήκωσε ὁ ένας το ξινάρι του και σκότωσε τον άλλον. Η «διά την τιμήν της οικογενείας» μια κοπέλα δηλαδή καταδικάστηκε από την οικογένειά της επειδή, αστεφάνωτη, είχε μείνει έγκυος. Φριχτά πράγματα, ναι, αλλά ήταν τόσο λίγα! Δεν ξεπερνούσαμε τότε τούς δέκα φόνους τον χρόνο. Τι θα απέδιδε σήμερα ένα τέτοιο ρεπορτάζ; Δεν θέλω ούτε να το σκέφτομαι. Και η αστυνομική λογοτεχνία έπαψε να είναι ένα παιχνίδι λογικής, ένα σκηνικό πού δεν γυρεύει να σε πείσει ότι είναι πραγματικότητα αλλά θέλει μόνο να σε διασκεδάσει. Σήμερα διεκδικεί μια θέση ως κοινωνικό μυθιστόρημα.
Γεννηθήκατε το 1928, είστε 94 ετών, γράφετε βιβλία, χρησιμοποιείτε κινητό, υπολογιστή, email. Τι είναι αυτό που σας δίνει την ώθηση να είστε τόσο δημιουργική; Πώς είναι η καθημερινότητά σας;
Είμαι όλα αυτά που λέτε, αλλά είμαι και μόνη. Έχω απογόνους, αλλά ξενιτεύτηκαν και η πρώτη γενιά αναβάλλει ακόμη την επιστροφή και επανεγκατάστασή της εδώ, ενώ η δεύτερη ρίζωσε αλλού. Όταν, λοιπόν, είσαι μόνος σου, δεν έχεις επιλογή. Θα προσπαθείς και θα ξαναπροσπαθείς να προλαβαίνεις, έστω και εν μέρει, έναν κόσμο που τρέχει εμπρός. Δηλαδή τα κινητά, τον υπολογιστή, την ηλεκτρονική αλληλογραφία και ενημέρωση, που μάλιστα κάθε μέρα προχωρεί και περισσότερο. Ευτυχώς που η γενιά μου έχει μακρά εξάσκηση στην προσπάθεια: Είδαμε τον πόλεμο και προσπαθήσαμε όλοι, μικροί μεγάλοι, σε κάτι να βοηθήσουμε. Είδαμε τους γονείς μας να αγκομαχούν για να τα βγάλουν πέρα στην Κατοχή. Προσπαθήσαμε κι εμείς με το τέλος του πολέμου κάτι να φτιάξουμε, η ζωή μας αναστατώθηκε μια ή και περισσότερες φορές από τα τόσα που ταλάνισαν τον τόπο μας... Μαθαίνεις να υπομένεις, να χαίρεσαι ό,τι σου χαρίσει η ζωή, να μάχεσαι τον χρόνο με τις φθορές του, και κατά τ' άλλα... έχει ο Θεός.
Γιατί αγαπάμε τόσο τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, την τηλεοπτική μυθοπλασία εποχής; Μας ταξιδεύει σε έναν ρομαντικό τρόπο θέασης του κόσμου που δεν υπάρχει πια;
Δεν νομίζω. Αυτό που μας κάνει να την αγαπάμε είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα αίσθημα αυτοσυντήρησης, που μάλιστα ενισχύεται όσο προχωρούμε στην ηλικία. Υπήρξαμε λαός που τραγούδησε την Ιστορία του σε όλη τη μακρότατη διαδρομή του, από την Ιλιάδα ως τα δημοτικά τραγούδια, με αθάνατα έπη και με εφήμερες σάτιρες. Η τηλεόραση έχει νεκρώσει εν πολλοίς αυτή μας τη δημιουργικότητα, αλλά όχι την τάση μας να κοιτάξουμε προς τα πίσω. Σ’ αυτήν νομίζω πως οφείλεται το ενδιαφέρον για ιστορικά μυθιστορήματα, ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Δεν είναι δε καθόλου καινούργιο το φαινόμενο. Παλαιότερα, κάθε ελληνική εφημερίδα δημοσίευε Ιστορία σε συνέχειες, εξαιρετικές ήταν οι επιφυλλίδες του Σπύρου Μελά. Σήμερα έχουμε αυτά τα διάφορα άλλα είδη -μυθιστορήματα, ταινίες, θεατρικά έργα. Ελπίζει κανείς μόνο ότι η προσπάθεια να αναπαρασταθεί ο τόπος μας σε κάποια περασμένη του εποχή θα γίνεται με συνέπεια και μεγάλο σεβασμό προς κάθε λεπτομέρεια της τότε πραγματικότητας.
Ο τρόπος με τον οποίο φλερτάρουν οι νέοι άνθρωποι, χρησιμοποιώντας για παράδειγμα ηλεκτρονικές πλατφόρμες γνωριμιών στο κινητό τους, αλλά και ο πιο κυνικός τρόπος αντιμετώπισης των διαπροσωπικών επαφών, έχει αλλοιώσει τη φύση του έρωτα;
Εγώ βρίσκομαι δυο γενιές πίσω. Είναι φυσικό αυτοί οι νέοι τρόποι να μη μου αρέσουν. Έχω την υποψία ότι ούτε και τους νέους ικανοποιούν πραγματικά, γιατί αλλιώς δεν θα είχαμε τόσο πολλές επισκέψεις σε ψυχιάτρους. Βλέπετε, εμένα μου φαίνεται ότι το να έχεις καθήκοντα, πολλά και πολλαπλά, μπορεί να σε δεσμεύει, αλλά συγχρόνως σε κάνει να συνειδητοποιείς τη χρησιμότητά σου στον κόσμο. Σήμερα έχουν αλλάξει πάρα πολλά -και συνθήκες και νοοτροπίες. Έτσι οι νεότεροι ζουν σε έναν κόσμο απεριόριστης ελευθερίας. Κανόνες δεν υπάρχουν. Καθήκοντα δεν υπάρχουν. Αυτοθυσία, ούτε κατ’ ιδέαν. Ναι, αλλά έτσι τίποτα δεν οριοθετεί τον χώρο τους, είναι σαν να κυκλοφορούν σε ένα σπίτι με τοίχους που μόλις τούς πλησιάσεις υποχωρούν, αφήνοντας το εγώ να γιγαντώνεται. Και μέσα εκεί, σ’ αυτόν τον αχανή χώρο, όπου δεν αναγνωρίζουν καμία οφειλή -προς τους γέροντες γονείς τους, προς τους πιο αδύνατους, προς την πατρίδα τους, τον πολιτισμό τους, τη φύση, προς όλα όσα κληρονόμησαν και θα όφειλαν να υπηρετούν διαρκώς ώστε να τα παραδώσουν «περισσότερα και καλύτερα»-, μέσα σ’ αυτό το κενό που δημιουργεί η απόλυτη ελευθερία τους, πώς να βρουν τις συντεταγμένες τους, τη θέση τους στον κόσμο και επομένως τη χρησιμότητα της ύπαρξής τους; Με πόσα ψώνια, με πόσα σφηνάκια, με πόσα εξωτικά ταξίδια θα μπορέσουν να ξεχάσουν αυτόν τον εφιάλτη της αχρηστίας τους; Τώρα βέβαια -και πιθανότατα!- οι νεότεροί μου θα γελούν με αυτές μου τις απόψεις, καθώς εκείνοι βρίσκουν τρόπο να διαχειρίζονται μια χαρά αυτές τις συνθήκες, και μέσα σ’ αυτές ακόμη και να ερωτεύονται. Πράγμα που τους εύχομαι ολόψυχα!