Η φετινή Art Athina έχει όλα τα στοιχεία μιας διεθνούς γιορτής: στιβαρή διοργάνωση, συνεργασίες που ανοίγουν τον ορίζοντα, στιγμές καθαρής έμπνευσης.
Αλλά η βόλτα στα περίπτερα αφήνει μια αίσθηση παύσης∙ σαν να συναντάς την αγορά τέχνης στην πιο εύθραυστη στιγμή της, όταν το φως και η φθορά συνυπάρχουν στην ίδια σκηνή.
Μεσημέρι στο Ζάππειο, η πρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Αιθουσών Τέχνης, Γιάννα Γραμματοπούλου έχει μόλις κατέβει από το πόντιουμ, μέσα σε ένα ξέσπασμα συγκίνησης τα τελευταία δευτερόλεπτα - μια συγκίνηση που έγινε ντόμινο. Ο Αντώνης Κούρκουλος, γενικός διευθυντής της Αrt Athina, σηκώθηκε να μιλήσει και μία ριπή αέρα πέρασε μέσα από τα δέντρα, σαν σκηνικό που είχε στηθεί για να τον αναγκάσει να πει: «φυσάει το αεράκι σαν την πνοή στην Art Athina τα τελευταία χρόνια».
Στιγμή σχεδόν κινηματογραφική. Η διοργάνωση μοιάζει πράγματι να δουλεύει με μια πνοή που έχει διεθνή κατεύθυνση αλλά και προσωπικό χαρακτήρα· προθέσεις καθαρές, ομάδα που χειρίζεται το υλικό της με πειθαρχία και φαντασία. Από την οπτική ταυτότητα (G design studio) ως τα προγράμματα και τις συνεργασίες, το σήμα είναι σαφές: εδώ μιλάμε τη γλώσσα του κόσμου, όχι μιας απομονωμένης αγοράς.
Κι όμως, όταν ο αέρας κοπάζει, η βόλτα ανάμεσα στα περίπτερα αφήνει μια γεύση αμφιβολίας. Στα περισσότερα από αυτά. Σαν να πέρασε από πάνω τους μια κούραση, ένας ανεπαίσθητος κορεσμός. Λείπει η αιχμή, το στοιχείο της έκπληξης που θα ταρακουνούσε την ασφαλή γραμμή του ευπώλητου, του εύκολου στο μάτι. Η δεύτερη σκέψη, το παιχνίδι.
Σαν να είχε προηγηθεί ένα σπριντ -το περσινό, που ανέβασε απότομα τον πήχη- και φέτος να επικράτησε μια ήσυχη κόπωση. Οι γκαλερί δείχνουν πρόθυμες αλλά όχι πάντα ικανές να ανταποκριθούν στη νέα στάθμη που θέτει η διευθυντική ομάδα. Το τοπίο γίνεται θολό σε ορισμένα σημεία του Ζαππείου Μεγάρου, όπου φτάνεις αφού διανύσεις την αλέα όπου για λίγο, κάθεσαι στα καβαλέτα που έχει στήσει η Hermés και με όλα τα υλικά ενός ζωγράφου κάθεσαι να γίνει εσύ δημιουργός, μέσα στην καρδιά της πόλης.
Πολλές αίθουσες τέχνης μέσα στα μπουθ τους, έδειξαν σαν να μην προσπάθησαν, έλλειψε το ρίσκο και το πάθος. Η κατάσταση της αγοράς τέχνης παγκοσμίως είναι σαφώς οριακή και ανοίγει έναν νέο τεράστιο διάλογο για τον τρόπο λειτουργίας των γκαλερί. Μια κρίση υπαρξιακή. Όμως η στάση των περισσότερων αιθουσών τέχνης στη φετινή φουάρ δεν δικαιολογεί αυτή την εικόνα. Φυσικά, υπάρχουν οι εξαιρέσεις που σώζουν την κατάσταση, μαζί με τις προθέσεις και το πείσμα της διευθυντικής ομάδας.
Καθαρή απόδειξη ζωντάνιας είναι η σύμπραξη με το Art for Tomorrow. Στην Αίγλη, το μεσημέρι του Σαββάτου 20 Σεπτεμβρίου, οι ομιλητές -Vincenzo de Bellis του Art Basel, η Αφροδίτη Παναγιωτάκου του Ιδρύματος Ωνάση, ο Sotirios Bahtsetzis του Ιδρύματος Μαμιδάκη, ο Wim Pijbes του Μουσείου Μετανάστευσης στο Ρότερνταμ, ο Marcello Dantas, ο Γιώργης Μαγγίνης του Μουσείου Μπενάκη- θα μιλήσουν για το κοινωνικό αποτύπωμα της τέχνης, για μουσεία που τιμούν τις ρίζες τους.
Η Farah Nayeri των New York Times θα συντονίσει και κάπως έτσι η Αθήνα θα πάρει μέρος σε μια συζήτηση που αφορά όλους. Το πρόγραμμα επιμελείται η Μαριλένα Κουτσούκου, διευθύντρια Ανάπτυξης της ArtAthina, και η Kim Conniff Taber, διευθύντρια σύνταξης του Art for Tomorrow.
Το design, κυρίαρχο στην Art Athina
Το τέμπο της διοργανώτριας αρχής ακολουθεί με συνέπεια το τμήμα Design που και πέρυσι ήταν το πιο θελκτικό και εύρωστο. Μπαίνεις σε αυτό και η ατμόσφαιρα αλλάζει. Εδώ η φουάρ αναπνέει αλλιώς και ο αέρας του κήπου διαπερνά τον διάδρομο. Το γυαλί -εύθραυστο και ανθεκτικό, διάφανο και γεμάτο βάθος- γίνεται το κέντρο μιας ιστορίας που δεν φοβάται τον χρόνο.
Τα vintage έπιπλα κρατούν το βλέμμα στη γη, φέρνουν μνήμη και βάρος. Δεν είναι διακόσμηση· είναι επιχείρημα: ότι η χειροτεχνία και η υλικότητα μπορούν να πουν περισσότερα για τον κόσμο μας από οποιοδήποτε μανιφέστο.
Στην γκαλερί Stefanidou Tsoukala ο χρόνος μετατρέπεται σε τοπίο. Μπαίνεις και βρίσκεσαι μπροστά σε μια αυθεντική καρέκλα klismos, το ξύλο της παλιό, σχεδόν ζεστό, σαν να κουβαλάει την Αθήνα του 5ου αιώνα. Δίπλα της η εκδοχή του David Hicks, κλασική φόρμα με μια λεπτή ειρωνεία του μοντερνισμού, και πιο πέρα η νέα καρέκλα της Blue Cycle, φτιαγμένη από θαλάσσια πλαστικά που έχουν διανύσει τη δική τους διαδρομή πριν γίνουν αντικείμενο. Στον τοίχο το τρίπτυχο του Νικολάου Ντε Γκρες, ο ναός του Ποσειδώνα σε ασπρόμαυρη εκδοχή, σα να κρατά τον χώρο στην αληθινή του κλίμακα: μνήμη, θάλασσα, μύθος. Το δωμάτιο μυρίζει ξύλο και αλάτι, σαν να φτάνει ως εδώ το κύμα του Σουνίου. Κι όλο αυτό δεν είναι απλώς επίδειξη design, είναι σχόλιο: η φόρμα ως ιστορία, η βιωσιμότητα ως ηθική, το αντικείμενο ως γέφυρα ανάμεσα σε εποχές.
Στην πλευρά της Antiqua το φως είναι σχεδόν χειροποίητο· όχι απλώς από τα φωτιστικά αλλά από τον τρόπο που στήνεται το δωμάτιο. Στη γωνία, το ζευγάρι των table lamps Ventaglio V584 του Angelo Mangiarotti μοιάζει να έχει βγει από κάποιον ιταλικό διάδρομο της δεκαετίας του ’80 και να ανασαίνει ακόμα το μινιμαλιστικό του πνεύμα. Καθαρή γραμμή, ορθολογισμός, αλλά και μια απρόσμενη ελαφρότητα που κάνει το φως να γλιστρά, να μην βαραίνει. Ο Mangiarotti πίστευε ότι η αρχιτεκτονική έπρεπε να είναι ακριβής και ταυτόχρονα παιχνιδιάρικη· εδώ το αποδεικνύει, ένα ζευγάρι λαμπών που λειτουργεί σαν μικρή σκηνή διαλόγου ανάμεσα σε γλυπτό και εργαλείο.
Λίγο πιο πέρα, το «Monument in the desert» του Αχιλλέα Απεργή σηκώνεται σαν μνημείο σε εγκαταλειμμένο τοπίο. Συγκολλημένες μπρούτζινες ράβδοι, ύψος δυόμισι μέτρα, ένα σώμα που θυμίζει ταυτόχρονα ερείπιο και ζωντανό οργανισμό. Ο Απέργης, Κερκυραίος που πέρασε από τη Σχολή Καλών Τεχνών και κατέληξε στη δική του αυστηρή αφαίρεση, δούλευε το μέταλλο σαν να κατέγραφε τη φθορά και τη μνήμη. Το έργο κουβαλά ιστορία: Βενετία, Παρίσι, Europalia· αλλά εδώ, μέσα στη λευκή αίθουσα της Art Athina, μοιάζει με σκιά αρχαίου μνημείου που επιμένει.
Στο περίπτερο του TAXIDI Tinos το βλέμμα σταματά στο υφαντό Paradise της Natalia Brilli, ραφία σε διαστάσεις 225 x 160 εκ. Απλωμένο σαν παράθυρο σε καλοκαιρινό ουρανό, το tapestry κρατά την υφή της θάλασσας όταν τη χαϊδεύει το μελτέμι∙ οι ίνες της ραφίας λαμπυρίζουν σαν να έχουν πάρει μέσα τους άμμο και αλάτι. Η Brilli, Βελγίδα ιταλικής καταγωγής, με σπουδές σκηνογραφίας στη La Cambre και χρόνια στο παρισινό fashion circuit, ξέρει να μετατρέπει το ταπεινό υλικό σε σκηνικό. Στην Paradise η χειρονομία είναι λιτή αλλά φορτισμένη: κάθε πλέξη δείχνει το πέρασμα του χεριού, κάθε ατέλεια δηλώνει τον χρόνο. Δεν είναι απλώς διακοσμητικό υφαντό∙ είναι τοπίο μνήμης, μια ιδέα παραδείσου που δεν βρίσκεται αλλού αλλά μέσα στην ίδια την ύλη.
Λίγο πιο πέρα, τα χαλιά της Ηλέκτρας Σουτζόγλου τραβούν το βλέμμα χαμηλά, εκεί όπου η τέχνη θυμάται πως ξεκίνησε. Vintage υφαντά από το Μαρόκο, όπου οι γυναίκες αυτοσχεδίαζαν όταν τελείωναν οι κλωστές χρησιμοποιώντας ό,τι υλικά είχαν στη διάθεσή τους. Δημιουργίες σύγχρονες από Αφγανιστάν και Αφρική, γεμάτα ατέλειες, μικρές αποκλίσεις, ίχνη από τα χέρια που τα έφτιαξαν.
Μέσα στους λευκούς τοίχους της φουάρ, ανάμεσα σε επενδυτές και επιμελητές, τα χαλιά αυτά μοιάζουν να φέρνουν την πραγματική ιστορία: την εργασία, τη φτώχεια, την αντοχή. Δεν δηλώνουν τίποτα, αλλά κοιτάζουν κατάματα τον καμβά και τη γλυπτική και βγαίνουν υψηλότερα. Είναι υπενθύμιση ότι η πολυτέλεια δεν βρίσκεται στο χρυσό αλλά στο ανθρώπινο ίχνος, ότι η τέχνη γεννιέται από την ανάγκη πριν γίνει εμπόρευμα.
Αυτός είναι ο τόπος όπου η Art Athina δείχνει το μέλλον της: όταν αφήνει τον αέρα να περάσει μέσα από την ύλη, όταν θυμάται ότι κάθε αντικείμενο -μια καρέκλα, ένα χαλί, ένα κομμάτι γυαλί- κουβαλάει ιστορίες εργασίας, φύλου, γεωγραφίας. Η διεύθυνση το γνωρίζει, το δείχνει με θάρρος. Τώρα, μένει να το ακολουθήσουν και οι αίθουσες, για να μη μείνει η πνοή μια ωραία ατάκα στον κήπο.
Τα highlights μας από την Αrt Athina 2025
Γκαλερί Ελευθερία Τσέλιου – Γιάννης Γκανάς
Μπροστά στο έργο του Γιάννη Γκανά το βλέμμα κινείται όπως το φως πάνω στο γυαλί. Στρώσεις που διακρίνονται, σαν λεπτές πλάκες μνήμης, δουλεμένες όχι μόνο στην πρόσοψη αλλά και στο πίσω μέρος της κορνίζας, μια διπλή επιφάνεια που δημιουργεί αίσθηση κίνησης, σχεδόν αναπνοής.
Φώτα νέον από μία πινακίδα φάντασμα απομεινάρι από το εμπορικό κέντρο Atrium στη Χαριλάου Τρικούπη. Σαν να ανασύρει από τη λήθη μια Αθήνα που κάποτε πίστευε στη δύναμη των mall και στην εμπορική τους υπόσχεση. Το γυαλί γίνεται φορέας μιας εποχής που έσβησε, αλλά το φως της επιμένει.
Dio Horia -Ioanna Pantazopoulou, Tamata: Wishes & Charms
Τα «τάματα» της Πανταζοπούλου πιάνουν τον παλμό του σήμερα με τα υλικά του δρόμου: κουτάκια αλουμινίου, μπρούντζος, χαλκός, λίγες σπίθες από ασήμι. Μικρές εικονίτσες-ευχές για ό,τι μας καίει τώρα - προστασία για το κινητό, άμυνα της ελευθερίας του λόγου, ένα παράδοξο SOS για μια «θηλυκή καρύδα» προς εξαφάνιση. Κρεμασμένα στον τοίχο ή αιωρούμενα, λειτουργούν σαν ασπίδες σε μια ζωή που τρίζει από ψηφιακή εξάρτηση, περιβαλλοντική αγωνία, εύθραυστες ταυτότητες.
Η χειρονομία είναι απλή και κοφτερή: μεταμόρφωση ευτελών υπολειμμάτων σε σύμβολα πίστης. Και ένα σχεδόν πολιτικό σχόλιο για την αξία: έργα «προσευχές» στα 300€, μια σπάνια δημοκρατικότητα για μια αγορά που συχνά ξεχνά τον λόγο ύπαρξής της.
CAN Christina Androulidaki – Mάρω Φασουλή
Σκύβω σχεδόν ενστικτωδώς - να μυρίσω το γλυπτό. Το νήμα αναδίδει μια οικεία, σχεδόν ζεστή οσμή, σαν παλιό σπίτι σε χωριό μετά τη βροχή. Το έργο, ρωμαλέο και ταυτόχρονα εύθραυστο, στέκει στον τοίχο σαν τρόπαιο από έναν αθέατο κόσμο χειροτεχνίας. Η καλλιτέχνις έχει χρησιμοποιήσει αργαλειό από την Τήνο, τον ίδιο που χειρίζονταν οι υφάντριες της Βιοτεχνικής Σχολής Ιστερνίων και Πύργου, εκεί όπου γυναίκες μάθαιναν την τέχνη του στησίματος και του στημονιού. Τα ίδια τα νήματα κουβαλούν άλλη μια ιστορία: βρέθηκαν μέσω αγγελίας, από γυναίκα που τα είχε κληρονομήσει από τη μητέρα της∙ νήματα που είχαν δοθεί ως αποζημίωση σε εργάτρια κλωστοϋφαντουργίας της Θεσσαλονίκης όταν το εργοστάσιο έκλεισε τη δεκαετία του ’70. Κάθε ίνα είναι μνήμη· εργασία, μετάδοση, επιβίωση. Μέσα στη φουάρ, το γλυπτό δεν είναι απλώς αντικείμενο - είναι ένα ποτάμι ιστοριών που περνούν από γενιά σε γενιά, μια αλυσίδα γυναικών που ύφαναν τον χρόνο τους σε υλικό ανθεκτικότερο από τον χάλυβα.
Galleria Giampaolo Abbondio (Milan/Todi) - Γιάννης Μπουρνιάς — November 2024 - March 2025 / A Manual for Solitude
Η φωτογραφία ως σιωπηλός μάρτυρας μιας πόλης που «ψυχορραγεί» - όχι που αιμορραγεί. Ο Γιάννης Μπουρνιάς επιστρέφει με μια ενότητα-τομή στον χρόνο: εικόνες όπου τα πράγματα μοιάζουν να αιωρούνται μετά από μια έκρηξη, σαν θραύσματα χρήσεων που αλλάζουν νόημα στο φως. Κεντρικό έργο το «Λίχνισμα (Winnowing)»ο αγέρας που ξεχωρίζει το σιτάρι από το άχυρο γίνεται αλληγορία για το τι κρατά η μνήμη και τι αφήνει να φύγει. «Η εικαστική φωτογράφηση είναι για μένα μια κατ’ ουσίαν μοναχική διαδικασία», λέει ο καλλιτέχνης· παρατηρητής μιας πραγματικότητας που αγωνίζεται να ισορροπήσει ανάμεσα στο φθαρτό και το άφατο. Η αφήγηση εκκινεί και κλείνει με μια πόλη «παγωμένη» στο αποτύπωμα της έκρηξης· ενδιάμεσα, δωμάτια που μιλούν μεταξύ τους, νυχτερινά παράθυρα, οδοί ονείρου, και ο ανεπαίσθητος ήχος από χαρτιά που στροβιλίζονται. Ένα manual για την εσωτερική ζωή του αστικού βίου, όσο προσωπικό, τόσο και πολιτικό.
Γκαλερί Ζουμπουλάκη - Στέφανος Ρόκος, Ανατροπή Ι & ΙΙ
Ο αέρας μοιάζει πιο ψυχρός, σαν να μπαίνεις για λίγο σε αίθουσα προβολής ενώ έξω καίει ο ήλιος. Τα δύο έργα του Στέφανου Ρόκου για το 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, «Ανατροπή Ι και Ανατροπή ΙΙ: Πολύτιμες στιγμές έμπνευσης και ειρήνης», φωτίζονται σαν καρέ που παγιδεύτηκαν την ώρα που το φιλμ άλλαζε. Χρώματα βαθιά, σχεδόν νυχτερινά, κρατούν την ανάσα της πόλης λίγο πριν την πρεμιέρα. Πίσω τους, τα πρωτότυπα σχέδια από τις μικρού μήκους ταινίες animation, που δημιούργησε με τον Φωκίωνα Ξένο, απλώνονται σαν storyboard μιας ταινίας που ακόμη γυρίζεται μέσα στο μυαλό του θεατή. Η μουσική του Jim Sclavunos γλιστρά ανεπαίσθητα, σαν υπόγειος παλμός - οι νότες θυμίζουν κύμα που σκάει σε κλειστό κόλπο, κρατούν κάτι από την αναμονή μιας πρώτης προβολής.
Booth L4 της Sylvia Kouvali
Σαν μια παρτιτούρα πάνω στο ασπρόμαυρο σκακιστό δάπεδο του Ζαππείου. Τα παράθυρα ψηλά, κλειστά σαν βλέφαρα, ρίχνουν ψυχρό φως στα έργα που μοιάζουν να αιωρούνται σε αναμονή. Στη μέση, μια οθόνη χαμηλά δείχνει τον Παρθενώνα, μια μινιατούρα μνήμης που ανασαίνει αργά μέσα στην τεράστια αίθουσα. Δεξιά, μια πράσινη έκρηξη από το έργο του Shahryar Nashat συνομιλεί με την κλασική προτομή, η αρχαιότητα και το σήμερα κολλημένα σαν δύο φωτογραφίες που δεν θέλουν να ξεκολλήσουν. Οι ροζ καρέκλες, μισές έπιπλα μισές χειρονομία, μοιάζουν με μυστικό σημείο συνάντησης, σαν να περιμένουν τους επισκέπτες να αφήσουν το αποτύπωμά τους. Οι Χάρις Επαμεινώνδα, Veronika Hapchenko, Tamara Henderson, Ανέστης Μιχάλης, Ulrike Müller, Shahryar Nashat, Χριστόδουλος Παναγιώτου, Ευτύχης Πατσουράκης, Θανάσης Τότσικας και Ίρις Τουλίατου, Eftihis Patsourakis, Thanasis Totsikas και Iris Touliatou ενώνονται σε μια αθέατη συνομιλία: έργα από διαφορετικές γεωγραφίες που συναντιούνται σε ένα δωμάτιο όπου ο χρόνος μοιάζει να κάνει παύση, αφήνοντας τον επισκέπτη να επιλέξει αν βλέπει μια σκηνή αρχαίας τραγωδίας ή ένα παιχνίδι μοντέρνας αστικότητας.
Citronne Galleries
Oι διάλογοι που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ των έργων, μικρές ελεγχόμενες βόμβες έμπνευσης και αισθητικής μέσα στο μπουθ της γκαλερί. Τα έργα του σπουδαίου Γιώργου Λάππα στη μέση να κυριαρχούν και να ξαφνιάζουν όσους δεν έχουμε συνηθίσει αυτή τη μορφή και τη χρήση υλικών. Δύο κηπουροί, ο ένας με αρκουδάκι ο άλλος με φτυάρι φτιαγμένοι από μέταλλο και γούνα ακρυλική. Από τα ελάχιστα περίπτερα όπου υπήρχε το στοιχείο της έμπνευσης και η διάθεση του παιχνιδιού.
Τhe Breeder Gallery
Από τα αυτονόητα must see της Art Athina. Τα έργα της Χριστίνας Μυρογιάννη που μετατρέπουν σε χρυσά ευτελή αντικείμενα της καθημερινότητας και στοιχεία της φύσης, έχουν μια ιδιοσυγκρασιακή γοητεία. Από τα τεράστια φύλλα στους τοίχους, ως τα μικρά ζωύφια που σκαρφαλώνουν στο πέτο του σακακιού του συνιδιοκτήτη της γκαλερί Γιώργου Βαμβακίδη, τα δάχτυλα της ίδιας της δημιουργού.
Τhe Edit Gallery (Λευκωσία) - Στέλλα Καπεζάνου
Μια επίθεση χρώματος και γυναικείας δύναμης που σε εγκλωβίζει με τρόπο ευφρόσυνο στα έργα της Στέλλας Καπεζάνου, τόσο τα μικρά τετράγωνα ζωγραφικής στον τοίχο με στιγμιότυπα ζωής, θραύσματα ένασης, όσο και στο μοναδικό γλυπτό που στέκει μπροστά τους. Καταπράσινο διάσπαρτο από κεράσια. Όλο το περίπτερο είναι μια ενδιαφέρουσα μελέτη της γυναικείας τέχνης που στέλνει μηνύματα χωρίς να φοβάται την ποπ αισθητική.
Batagianni Gallery - Eleanna Martinou, Sparkling
Η Ελεάννα Μαρτίνου αφήνει πίσω της τα αστικά χαρτογραφικά της τοπία και στρέφει το βλέμμα στη φύση: βουνά που αλλάζουν χρώμα με το πέρασμα του ήλιου, φεγγάρια που αναδύονται μέσα από τη θάλασσα, κοχύλια και κορμοί που κρατούν τον ρυθμό του χρόνου. Οι ακουαρέλες και τα μελάνια της έχουν την τρυφερή αυστηρότητα ενός ημερολογίου που καταγράφει το φως.