Η φωνή στην άλλη άκρη της γραμμής, ο λόγος της που είναι το ίδιο προφορικά όπως και γραπτά, ο αυτοσαρκασμός της, η μνήμη, η σεξουαλικη επιθυμία... Η σπουδαία μεταφράστρια Ρίτα Κολαΐτη μάς μιλά για το έργο και την προσωπικότητα της βραβευμένης πλέον με Νόμπελ Ανί Ερνό.
Πώς αισθάνεται άραγε η μεταφράστρια στα ελληνικά των βιβλίων της Ανί Ερνό, λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση ότι πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας;
«Με γεμίζει χαρά. Υπερηφάνεια τολμώ να πω, διότι κατάφερα να δαμάσω ένα κείμενο τόσο υψηλού επιπέδου, τόσο μεγάλης αναγνώρισης, που έτυχε της τιμής να πάρει το Νόμπελ», μου απαντά αμέσως η διακεκριμένη, άοκνη μεταφράστρια Ρίτα Κολαΐτη, που έχει τιμηθεί και με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης. Είναι η μεταφράστρια στα ελληνικά των έργων της Ερνό για τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. H φωνή από την Αθήνα, που ακούγεται στην άλλη άκρη του τηλεφώνου της Γαλλίδας νομπελίστριας, στο Παρίσι, πυκνά συχνά, όταν θέλει να συζητήσουν για μια έννοια, ένα νόημα, μια λέξη-κλειδί.
Εθνογράφος της μνήμης και του βιώματος
«Την Ερνό την ανακάλυψα τη δεκαετία του ’80, όταν ζούσα στις Βρυξέλλες και ονειρευόμουν να τη μεταφράσω. Όταν μου δόθηκε η ευκαιρία, τότε μπήκα ακόμα πιο βαθιά στον κόσμο της», μου λέει η κυρία Κολαΐτη. «Είναι μια ιδιότυπη συγγραφέας. Σε όλο της το έργο συνυπάρχει το προσωπικό βίωμα με τη μεγάλη Ιστορία. Αν μου επιτρέπεται, πιστεύω ότι το έργο της έχει αυτοκοινωνικοβιογραφικό χαρακτήρα. Σε κάποια από τις τηλεφωνικές μας συνομιλίες, μου είπε “Εγώ είμαι συγγραφέας και συνάμα εθνογράφος της μνήμης, του βιώματος”», λέει.
«Είναι ένα απίστευτα σαγηνευτικό άτομο. Δεν υπερβάλλω. Ο προφορικός της λόγος είναι το ίδιο καλός με τον γραπτό. Ξέρετε, στα γαλλικά η γραφή της είναι απέριττη, χωρίς φιοριτούρες. Αλλά έχει κάποιες λέξεις που είναι σαν βέλη που καρφώνονται. Η δυσκολία στη μετάφρασή της είναι ότι πίσω από τη λιτή γραφή κρύβονται βαθιά νοήματα. Υπονοείται και κάτι άλλο. Ο μεταφραστής πρέπει να είναι προσεκτικός για να μην του διαφύγουν. Πρέπει να εμβαθύνει στο έργο της. Το παιχνίδι με τη μνήμη και τον χρόνο, όπως το περνάει στη γραφή της η Ερνό, απαιτεί μια λεπτή ισορροπία στη μετάφραση. Η τεχνική της είναι ιδιότυπη, για αυτό έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον μελετητών σε Αμερική και Γαλλία. Στοιχειώνεται από τη μνήμη και τη σεξουαλική επιθυμία. Γράφει “όπως η σεξουαλική επιθυμία έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ. Ζευγαρώνει πεθαμένους με ζωντανούς, αληθινά πλάσματα με εκείνα της φαντασίας, το όνειρο με την Ιστορία”», μου λέει η Ρίτα Κολαΐτη.
Η φωνή από το Παρίσι, στην άλλη άκρη της γραμμής
Αυθόρμητα τη ρωτάω πώς είναι η φωνή της Ερνό. «Δεν είναι φωνή ηλικιωμένης γυναίκας 82 ετών», απαντά. «Είναι η φωνή μιας καθώς πρέπει κομψής γυναίκας, που δεν φαντάζεσαι ποτέ ότι -για παράδειγμα- μπορεί να είχε έναν εραστή νεαρότερο από τον γιο της, όπως γράφει σε ένα βιβλίο της. Περιγράφει αυτό τον έρωτα δείχνοντας ότι στο πάθος δεν υπάρχει φραγμός και όριο. Είχε έντονη ερωτική ζωή, αλλά σχεδόν όλοι οι εραστές της ήταν και μεγάλοι έρωτες της ζωής της. Είχε ελάχιστες περιστασιακές σχέσεις... Παρά το γεγονός ότι μεγάλωσε σε ένα εξαιρετικά αυταρχικό περιβάλλον, με μια μητέρα αυστηρή που πίστευε ότι η παρθενία είναι η τιμή και η προίκα των νέων γυναικών».
Η Ερνό έχει χιούμορ, αυτοσαρκασμό, με διαβεβαιώνει η κυρία Κολαΐτη. Την Ερνό ενθουσιάζει το γεγονός ότι η Ελληνίδα μεταφράστριά της εμβαθύνει τόσο στο έργο της. «Είμαι ερωτευμένη με το κείμενό της. Καταλαβαίνει ότι έχω την ανησυχία να αποδώσω όσο το δυνατόν καλύτερα το νόημά της. Με ρωτάει μερικές φορές για τις κριτικές που γράφονται για τα έργα της. Ο τόνος της φωνής της ζωντανεύει όταν της μιλάει κάποιος για τη δύναμη της γραφής της. Θεωρεί ότι η γραφή μπορεί να μας σώσει από την οδύνη και τα αισθήματα της ενοχής».
Η μνήμη χρωστήρας για την τοιχογραφία της εποχής
«Η Ερνό είναι μια μεταφεμινίστρια. Λάτρευε τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, συμμετείχε ενεργά στο κίνημα του φεμινισμού και της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Παράλληλα, βίωσε με μοναδικό τρόπο τον αισθησιασμό, τη στοιχειώνει ο ερωτισμός. Λάτρεψε τους εραστές της και βίωσε με επώδυνο τρόπο την εγκατάλειψη. Όλα αυτά συνυπάρχουν στο έργο της. Μυθιστορηματοποιείται η μνήμη στην Ερνό. Η μνήμη γίνεται ο χρωστήρας για την τοιχογραφία της εποχής της».
Τα έργα της Ερνό πλημμυρίζουν από την αγάπη της για τη μεγάλη λογοτεχνία. Αρχισε να διαβάζει λογοτεχνία από τα 12 της χρόνια.
«Πριν ακόμα γράψει τα εμβληματικό της έργο “Tα Χρόνια”, κρατούσε σημειώσεις από το “Οσα παίρνει ο άνεμος”, το “Aναζητώντας τον χαμένο χρόνο”, το “Πεπρωμένο”. Προέρχεται από μια αγροτική οικογένεια, ένα χωριό της Νορμανδίας με βαθιές προκαταλήψεις, προλήψεις, έντονο καθολικισμό, ταξικούς αποκλεισμούς. Αν και εδώ και δεκαετίες είναι μια αστή, δεν απαρνείται το προλεταριακό παρελθόν της.
Γνώρισε την κοινωνική ανέλιξη και καταξίωση, χωρίς vα τα θεωρεί θετικά στοιχεία. Στο έργο της επανέρχεται η καταγωγή της, ο αγρότης και εργάτης πατέρας της, η μητέρα της που είχε ένα καφεπαντοπωλείο στο Ιβετό της Νορμανδίας. Τα περιγράφει όλα αυτά εξαιρετικά σε δύο σύντομα αφηγήματά της... Στο “Τόπος”, που είναι ένα σπαρακτικό πορτρέτο του πατέρα της, και στο “Mια γυναίκα”, που αφορά στη μητέρα της. Είναι μια αστή που στηλιτεύει τα κακά της αστικής τάξης, παραμένει βαθιά αριστερή».
Τον Νοέμβριο και λίγο πριν από τα Χριστούγεννα θα κυκλοφορήσουν από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο δύο ακόμα μυθιστορήματα της Ανί Ερνό που έχει μεταφράσει η Ρίτα Κολαΐτη, ενώ έχει ξεκινήσει και άλλες μεταφράσεις βιβλίων της. Συγκεκριμένα, είναι έτοιμα να κυκλοφορήσουν τα «Jeune homme» και «Mémoire de fille».