Η εκλογή νέας ηγεσίας στο Κίνημα Αλλαγής είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία του κόμματος που (διατείνεται ότι) εκπροσωπεί την σοσιαλδημοκρατία στην χώρα μας, προκειμένου να ξαναποκτήσει κεντρικό ή έστω σημαντικό ρόλο στα πολιτικά μας πράγματα, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προοδευτικού χώρου.
Πριν όμως προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε αυτόν τον ρόλο, είναι νομίζω απαραίτητο να επιχειρηθούν κάποιες αναγκαίες ιδεολογικοπολιτικές οριοθετήσεις:
Η σοσιαλδημοκρατία, η οποία σφράγισε την πορεία των μεταπολεμικών ευρωπαϊκών εξελίξεων -εισφέροντας ιδίως την ολοκλήρωση της Δημοκρατίας μέσω του κοινωνικού κράτους– βιώνει σήμερα μια βαθιά και σχεδόν υπαρξιακή κρίση. Αρχικά «δεν ήκουσε την βουή των επερχόμενων γεγονότων», για να παραφράσουμε τον ποιητή, με αποτέλεσμα να βρεθεί απροετοίμαστη απέναντι στους διαβρωτικούς ανέμους της παγκοσμιοποίησης και στην -υπερεθνική πλέον- επέλαση των ιδιωτικών εξουσιών, που υπήρξαν απότοκοί της. Στην συνέχεια έμεινε περιχαρακωμένη σε έναν ιδιότυπο πολιτικό επαρχιωτισμό και υπέστη πολλαπλές ιδεολογικές μεταλλάξεις, προσπαθώντας να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα. Σε κάποιες δε περιόδους ένα σημαντικό μέρος της αποκόπηκε πλήρως από την λαϊκή της βάση, ενδίδοντας στην «κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας» και στον «καθεστωτισμό».
Έπρεπε νάρθει η οικονομική κρίση, ως απότοκος του «αχαλίνωτου καπιταλισμού» και του «φονταμενταλισμού των αγορών», και στην συνέχεια η πανδημία, για να ταρακουνηθούν αρχικά και να αφυπνισθούν στην συνέχεια, υπό την πίεση, βέβαια, και νεοανερχόμενων πολιτικών δυνάμεων, είτε της οικολογικής είτε της ριζοσπαστικής Αριστεράς.
Το τελευταίο δε διάστημα τα κόμματα του δημοκρατικού σοσιαλισμού, με τις ποικίλες αποχρώσεις τους, φαίνεται να ανακάμπτουν εν μέρει και να αναπτερώνουν τις ελπίδες ότι μπορούν να πρωτοστατήσουν, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, στην διαμόρφωση ενός νέου συσχετισμού δυνάμεων, που θα αποκαταστήσει την ηγεμονία του προοδευτικού πολιτικού χώρου και θα αντιμετωπίσει πειστικά την επαπειλούμενη ολιγαρχία των αγορών.
Στο σημείο αυτό, λοιπόν, θέλω να σταθώ. Αν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα επιθυμούν πράγματι να κάνουν μια συνολική επιστροφή στο πολιτικό σκηνικό πρέπει, πρώτα και πάνω από όλα, να δουν αναστοχαστικά την πορεία τους, να αναβαπτισθούν στις παραδοσιακές αξίες τους και να επιχειρήσουν, αφού τις επικαιροποιήσουν, νέες πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες, υπό μία διαφορετική πλέον οπτική γωνία.
Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν είναι «κέντρο», με ποικίλες συντηρητικές και νεοφιλελεύθερες προσμίξεις, όπως προσπαθούν τα τελευταία χρόνια να μας πείσουν κάποιοι που είτε απλώς μεταλλάχθηκαν (και έκτοτε συμπεριφέρονται σαν την αλεπού με την κομμένη ουρά, στον μύθο του Αισώπου) είτε προετοιμάζουν ιδιοτελώς -και επιμελώς- την προσχώρησή τους στην Νέα Δημοκρατία. Είναι κόμματα της Κεντροαριστεράς, αν δεχθούμε αυτόν τον όρο της πολιτικής γεωγραφίας, υπό την έννοια όμως ότι είναι κόμματα της Αριστεράς που ανοίγονται και προς το κέντρο –αυτό σήμαινε ο όρος στην Ιταλία όπου πρωτοχρησιμοποιήθηκε– και όχι κόμματα του κέντρου με μια αμελητέα γαρνιτούρα Αριστεράς. Για να ακριβολογούμε, βέβαια, τα περισσότερα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη –συμπεριλαμβανομένου του γερμανικού– αυτοτοποθετούνται απερίφραστα στην Αριστερά και μόνο στην χώρα μας το κόμμα που ήταν η πραγματική πρώτη φορά Αριστερά –αφού ο Αντρέας Παπανδρέου επέλεξε συνειδητά αποφασιστικά ότι δεν θα είναι ο συνεχιστής του κέντρου – παραχώρησε όχι μόνο τον όρο αλλά και τον χώρο στον ΣΥΡΙΖΑ και προσπαθεί να ανταγωνισθεί, εκτός έδρας, την Νέα Δημοκρατία…
Με βάση αυτά τα δεδομένα, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πρέπει να ξαναθυμηθούν αφ’ενός μεν ότι είναι το πρώτο συνθετικό τους (ο σοσιαλισμός), που δίνει νόημα και περιεχόμενο, βάθος και προοπτική στο δεύτερο συνθετικό (την Δημοκρατία) αφ’ετέρου δε ότι είναι «προοδευτικά» και όχι απλώς «εκσυγχρονιστικά» κόμματα. Ο «εκσυγχρονισμός», τελικά, αποδείχθηκε μια απλή, άκριτη, συχνά ανιστόρητη και συνήθως υποβολιμαία προσαρμογή στα σύγχρονα δεδομένα. Αντίθετα η «πρόοδος» προϋποθέτει ιδεολογικοπολιτική διήθηση αυτών των δεδομένων, απόρριψη ή απόχρεμψη των αρνητικών πλευρών τους και αντιμετώπιση των δυσμενών και επικίνδυνων συνεπειών τους, με κριτήριο την υπεράσπιση των δημοκρατικών και κοινωνικών κατακτήσεων του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Των κατακτήσεων, δηλαδή, στις οποίες τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πρωτοστάτησαν, ήδη από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα.
Αν λοιπόν το Κίνημα Αλλαγής θέλει να είναι πράγματι ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, και όχι ένα μελλοντικό παράρτημα της Νέας Δημοκρατίας, πρέπει να ξεφύγει από την αδιέξοδη στρατηγική του «τρίτου πόλου», να υπερβεί τις παραλυτικές μεταλλάξεις, αγκυλώσεις και ψυχώσεις του και να αναλάβει γενναίες πολιτικές πρωτοβουλίες, προκειμένου να συσπειρωθούν ευρείες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις πίσω από συγκεκριμένα ιδεολογικοπολιτικά προτάγματα, που θα αποβλέπουν ιδίως:
1. Στην υπεράσπιση της ανοιχτής και δημοκρατικής κοινωνίας όχι μόνο απέναντι στο κράτος αλλά και απέναντι στις ιδιωτικές μεταλλάξεις του εξουσιαστικού φαινομένου, που εμφανίζονται ψευδεπίγραφα σαν εκφάνσεις της ελευθερίας.
2. Στην επιστροφή του δημόσιου χώρου, στους τομείς που έχει αποδειχθεί, μετά από διάφορους αποτυχημένους νεοφιλελεύθερους πειραματισμούς, αναντικατάστατος ως προς την προαγωγή του δημόσιου συμφέροντος (όπως συνέβη, για παράδειγμα, με την πανδημία).
3. Στην υπεράσπιση, κατ’επέκτασιν, του κοινωνικού κράτους, απαλλαγμένου όμως από τις παρεκτροπές του συντεχνιασμού, που το εκτρέπουν σε «κράτος μαστό», αλλά και εμπλουτισμένο με τις εξαιρετικά χρήσιμες εναλλακτικές επιλογές της κοινωνικής οικονομίας, ο ρόλος της οποίας πρέπει όχι μόνον να αναδειχθεί αλλά και να κατοχυρωθεί συνταγματικά.
4. Στην καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων, μέσω μιας γενναίας αναδιανομής και ιδίως μέσω της διασφάλισης ίσων ευκαιριών στους νέους
5. Στην φορολόγηση όλων των εχόντων και κατεχόντων και όχι μόνον εκείνων που τα εισοδήματά τους είναι εξ ορισμού φανερά, προκειμένου να εφαρμοσθεί επιτέλους η συνταγματική επιταγή για αναλογική κατανομή των φορολογικών βαρών.
6. Στην ρήξη με τον πολιτικό και κοινωνικό καθεστωτισμό, δηλαδή αφ’ενός με συγκεκριμένα κέντρα του οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου, που διαπλέκονται προκλητικά μεταξύ τους –ποδηγετώντας την οικονομία αλλά και την ενημέρωση…– αφ’ετέρου δε με παραφθαρμένους κοινωνικούς θεσμούς, που αναπαράγουν συγκεκριμένες παθογένειες της μεταπολεμικής περιόδου.
7. Στην ρήξη με τον πελατειασμό και την πολιτική συναλλαγή, που είναι η γάγγραινα της ελληνικής κοινωνίας, με την υιοθέτηση πραγματικά πρόσφορων και όχι προσχηματικών μέτρων.
8. Στην πρόταξη και προάσπιση, πριν είναι πολύ αργά, των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αγαθών, απέναντι στις ποικίλες εκφάνσεις του οικονομισμού, του ατομικισμού και των εγωιστικών συμφερόντων.
Όλα αυτά είναι συγκεκριμένες και απτές πολιτικές επιλογές, που αν συνδυασθούν και με πρόσφορα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης αντιπροσώπευσης και την αναβάθμιση της πολιτικής συμμετοχής, παρέχουν, νομίζω, το γενικό περίγραμμα της απαιτούμενης σήμερα προοδευτικής πολιτικής στρατηγικής. Της στρατηγικής, δηλαδή, η οποία, συνδυαζόμενη και με μια γενναία αυτοκριτική, θα μπορέσει όντως να δώσει νέα πνοή στην πολλαπλά υποβαθμισμένη, την τελευταία δεκαετία, εγχώρια εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας, ώστε να υπερβεί την προϊούσα παρακμιακή πορεία της και να συμβάλει καθοριστικά –και με όρους ισοτιμίας– στην συγκρότηση ενός νέου ισχυρού προοδευτικού πόλου.
Διότι μόνον ένας τέτοιος προοδευτικός πόλος μπορεί να ανασυνθέσει εν τέλει, σε μια νέα ποιότητα, τις σημερινές προβληματικές εκφάνσεις της ελληνικής Κεντροαριστεράς, ώστε να αμφισβητήσει πειστικά και εν τέλει να ανακτήσει την ιδεολογικοπολιτική ηγεμονία από την συσπειρωμένη μεν πλην υπερτιμημένη και πελαγοδρομούσα σημερινή Κεντροδεξιά, σπάζοντας το φράγμα της ασφυκτικής επικοινωνιακής χειραγώγηση και της καταθλιπτικής διαπλοκής…
* O Γιώργος Χ. Σωτηρέλης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών