«Ο μόνος λόγος για να χρησιμοποιήσει πυρηνικά ο Πούτιν είναι να βρεθεί σε κατάσταση απελπισίας. Προς το παρόν, δεν φαίνεται καθόλου απελπισμένος», επισημαίνει στο iefimerida o καθηγητής στη Σχολή Αναβαθμισμένων Διεθνών Μελετών, Σεργκέι Ραντσένκο.
Ο Βρετανός ιστορικός Σεργκέι Ραντσένκο, ο οποίος έγινε γνωστός στη χώρα μας όταν ανήρτησε αποσπάσματα από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και ειδικά όταν αποκάλυψε τον ρόλο του ΚΚΕ στον εμφύλιο αλλά και την εμπλοκή της ΕΣΣΔ σε αυτόν, αναφέρεται και στις πρόσφατες εξελίξεις με την απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων από τη Χερσώνα.
Παρά τις ανησυχητικές αναλύσεις που δημοσιεύονται σε δυτικά μέσα ενημέρωσης, ο ρωσικής καταγωγής ιστορικός πιστεύει ότι ούτε ο Ρώσος πρόεδρος ούτε οι ΗΠΑ είναι έτοιμοι για έναν πυρηνικό παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά προσθέτει ότι είναι πολύ επικίνδυνο να υποτιμάται ο Πούτιν ως μπλοφαδόρος. Θεωρεί καλή ιδέα την προσπάθεια του Λευκού Οίκου να ανοίξει διαύλους επικοινωνίας με το Κρεμλίνο, ώστε να υπάρχει αξιόπιστη ενημέρωση για τις προθέσεις της κάθε πλευράς. Πιστεύει, επίσης, ότι η εξουσία του Πούτιν δεν θα κλονιστεί, ακόμα και αν χαθεί ο πόλεμος στη Ουκρανία.
Ολόκληρη η συνέντευξη του Σεργκέι Ραντσένκο
Οι ρωσικές δυνάμεις αποχώρησαν από τη Χερσώνα, μια πόλη-κλειδί για τις πολεμικές επιχειρήσεις, και οπισθοχώρησαν ανατολικά του Δνείπερου. Τι πιστεύετε ότι σημαίνει αυτή η υποχώρηση;
Η απώλεια της Χερσώνας ήταν αναμενόμενη για τους Ρώσους. Η προσπάθεια να συγκρατήσουν τις δυνάμεις τους και να διατηρήσουν τις γραμμές ανεφοδιασμού τους στη δυτική πλευρά του Δνείπερου, υπό τη δύναμη πυρός των Ουκρανών, ήταν απέλπιδα. Επί εβδομάδες προετοίμαζαν την αποχώρησή τους, μετακινώντας στρατιώτες και πολίτες, εκκενώνοντας ακόμα και τον ζωολογικό κήπο της πόλης. Οι Ρώσοι οχυρώνονται τώρα στην αριστερή όχθη του ποταμού, όπου οι θέσεις τους είναι πιο ισχυρές και η δουλειά του ουκρανικού στρατού αναμένεται να γίνει πολύ δυσκολότερη. Η αποχώρηση από τη Χερσώνα θα σταθεροποιήσει αυτή τη γραμμή του μετώπου για τον ρωσικό στρατό, αυξάνοντας τις πιθανότητες για μια χρονικά μακρά αντιπαράθεση.
Κατά τη γνώμη μου, αυτή η εξέλιξη δημιουργεί παράλληλα τις προϋποθέσεις για μια αποκλιμάκωση των επιχειρήσεων. Σε συμβολικό επίπεδο είναι σημαντική, καθώς είναι το μόνο διοικητικό κέντρο που κατέλαβε ο ρωσικός στρατός μετά την έναρξη του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου. Επιπλέον, ο Πούτιν προσπαθεί να κρατήσει απόσταση από τα τελευταία γεγονότα, «αφήνοντας» στον στρατό την πρωτοβουλία των κινήσεων. Σε κάθε περίπτωση, το κύρος του ως πολεμικού ηγέτη έχει πληγεί ακόμα περισσότερο, αλλά δεν πιστεύω ότι σε αυτή τη φάση θα δεχθεί να ξεκινήσουν ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.
Οι πρόσφατες αναφορές του Βλαντίμιρ Πούτιν στη Χιροσίμα «πάγωσαν» τη Δύση. Πόσο αληθινές εκτιμάτε ότι είναι οι απειλές του Πούτιν για τη χρήση πυρηνικών όπλων;
Τα πυρηνικά όπλα είναι ένα μεγάλο μυστήριο. Χρησιμοποιήθηκαν μια φορά στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, το 1945. Από τότε το πυρηνικό οπλοστάσιο των μεγάλων δυνάμεων έχει ισχυροποιηθεί σημαντικά, δεν υπάρχει, όμως, πραγματική κατανόηση τι ακριβώς θα μπορούσε να συμβεί αν κάποιος αποφασίσει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Υποθέτουμε ότι κανένας δεν θα το κάνει εξαιτίας του δόγματος της «Αμοιβαία Εγγυημένης Καταστροφής», το οποίο καθιστά αυτοκτονική μια τέτοια επιλογή, γιατί πυρηνικά όπλα έχουν και οι άλλοι.
Η Ουκρανία δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα, αλλά αν η Ρωσία αποφασίσει να χρησιμοποιήσει εκεί τα δικά της, το αποτέλεσμα θα είναι προφανώς καταστροφικό. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι αν το κάνει θα οδηγηθούμε αυτόματα σε παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο.
Γιατί; Ξέρουμε ότι η Αμερική έχει διαμηνύσει στη Ρωσία ότι θα απαντήσει αναλόγως σε ένα πυρηνικό χτύπημα.
Ναι, ο Τζο Μπάιντεν το έχει δηλώσει, αλλά αυτό είναι ένα στοιχείο της προσπάθειας αποτροπής καταστροφικών εξελίξεων. Πώς αλλιώς θα σταματήσει η Ρωσία; Μόνο αν υπάρξει αξιόπιστη απειλή από τη Δύση ότι αν χρησιμοποιήσει πυρηνικά, οι συνέπειες θα ξεπερνούν κάθε φαντασία. Ο Αμερικανός πρόεδρος δεν προσδιόρισε τις συνέπειες, αλλά όλοι μπορούμε να σκεφτούμε ότι στον Λευκό Οίκο, στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και στο Πεντάγωνο, θα επεξεργάζονται πολλά διαφορετικά σενάρια για το πως θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ αν η Ρωσία επιτεθεί με πυρηνικά όπλα.
Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι σκέφτονται σοβαρά να επιβάλουν πυρηνικά αντίποινα, αλλά σίγουρα πρέπει να υπάρχει μια ισχυρή απειλή, ώστε να αποτραπεί η πιθανότητα πυρηνικής επίθεσης. Γι' αυτό η απειλή πυροδότησης ενός πυρηνικού παγκόσμιου πολέμου θα βρίσκεται πάντα πάνω στο τραπέζι, προκειμένου ο εχθρός να αντιλαμβάνεται τις συνέπειες και να μην κάνει το επόμενο βήμα. Μέχρι στιγμής, η Ρωσία δεν χρησιμοποίησε πυρηνικά όπλα και αυτό μας οδηγεί σε δύο συμπεράσματα: Είτε αποφάσισε ότι δεν χρειάζεται να τα χρησιμοποιήσει είτε συνειδητοποίησε ότι τα αντίποινα που θα υποστεί θα είναι καταστροφικά για την ίδια. Και μάλλον ο Πούτιν δεν είναι τόσο απελπισμένος ώστε να πάρει αυτό το ρίσκο.
Υπάρχει, όμως, πραγματικά κάποιος ανάμεσα στον Πούτιν και στην πυρηνική βόμβα; Έχουμε δει όλοι πόσο αυταρχικά συμπεριφέρεται ακόμα και στον στενό κύκλο του.
Πράγματι, δεν υπάρχει κανένας ανάμεσα στον Πούτιν και στην πυρηνική βόμβα, ούτε μπορούν να δοθούν εγγυήσεις ότι η Ρωσία δεν θα υλοποιήσει τη απειλή της. Ποιος θα τολμήσει να πει στον Πούτιν «Κύριε πρόεδρε, δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε πυρηνικά όπλα»; Αν θελήσει να τα χρησιμοποιήσει, θα τα χρησιμοποιήσει. Η απειλή είναι αυτός ο ίδιος. Στη Δύση, οι περισσότεροι θα σκεφτούν ότι δεν θα το κάνει, ότι μπλοφάρει. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει καμία σιγουριά ότι αυτή η πρόβλεψη είναι σωστή. Γιατί μπορεί να μπλοφάρει, αλλά μπορεί να έχει τρελαθεί, κάτι που τον καθιστά ακόμα πιο επικίνδυνο. Αλλά, ξέρετε, το να εμφανίζεται τρελός στην πραγματικότητα βοηθάει τον Πούτιν, γιατί αν οι άλλοι το πιστέψουν θα τον φοβηθούν περισσότερο. Αυτό που συμβαίνει με τα πυρηνικά όπλα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ψυχολογικό παιχνίδι, στο οποίο η κάθε πλευρά προσπαθεί να μαντέψει πόσο μακριά είναι έτοιμος να φτάσει ο αντίπαλος.
Ο Πούτιν, για παράδειγμα, προσπαθεί να πείσει τη Δύση ότι σκέπτεται σοβαρά να ρίξει πυρηνικά στη Ουκρανία, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το εννοεί, μπορεί απλά να παίζει το παιχνίδι του. Αλλά, πάλι, ποιος ξέρει; Δεν υπάρχει επικοινωνία μαζί του, κανένας δεν έχει μια ευθεία σύνδεση με το μυαλό του Πούτιν για να γνωρίζουμε τι σκέπτεται κάθε στιγμή ή τι θα πυροδοτήσει μια τέτοια εξέλιξη από τη μεριά του. Θα είναι η απώλεια των εδαφών που προσάρτησε; Θα είναι η απώλεια της Κριμαίας; Θα είναι κάτι άλλο; Ίσως να μην τον ενδιαφέρει να διατηρήσει τα εδάφη, ίσως η Ουκρανία να ανακτήσει τα παλιά της σύνορα και ο Πούτιν να μη χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Αλλά το να θεωρούμε ότι ο Πούτιν μπλοφάρει και ότι θα τον ξεμπροστιάσουμε είναι πολύ επικίνδυνο.
Πιστεύω ότι η σωστή πολιτική είναι να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να στέλνουμε συνεχώς το μήνυμα ότι δεν θέλουμε κλιμάκωση του πολέμου.
Γνωρίζοντας καλά την πολιτική σκηνή στη Ρωσία, εκτιμάτε ότι μπορεί να ανατραπεί ο Πούτιν εκ των έσω;
Όχι, δεν το πιστεύω. Ο Πούτιν έχει οικοδομήσει ένα πολύ ανθεκτικό καθεστώς, με έναν κεντρικό μηχανισμό και με διάφορες υπηρεσίες, τις οποίες έχει βάλει να αντιμάχονται η μία την άλλη. Είναι ένας μηχανισμός ελέγχου σχεδόν μοντεσκιανός, αν και δεν μου αρέσει καθόλου να κακοποιώ έτσι τον Μοντεσκιέ, αλλά αυτός ήταν ο πρώτος που μίλησε για την ανάγκη ύπαρξης θεσμικών αντίβαρων.
Στη Ρωσία υπάρχουν διάφορες υπηρεσίες ασφαλείας που ελέγχουν η μία την άλλη και ο Πούτιν τις χρησιμοποιεί για να προστατεύει τη δική του ασφάλεια και να διασφαλίζει την παραμονή του στην εξουσία. Δεν είναι καθόλου εύκολο να καταρρεύσει αυτό το σύστημα, ακόμα και αν χαθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Αν αντιδράσει η κοινωνία; Έγιναν μεγάλες διαδηλώσεις μετά την απόφασή του για επιστράτευση.
Διαδηλώσεις έγιναν, αλλά δεν ήταν τόσο μεγάλες ώστε να παραλύσουν τη χώρα. Την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης υπήρξαν ορισμένες μαζικές, παραλυτικές απεργίες, με κλείσιμο δρόμων, ορυχείων κλπ. Αυτό που έγινε τώρα στη Ρωσία ήταν μικρής κλίμακας και ανοργάνωτο. Και παρά τις διαμαρτυρίες και τις αρχικές δυσκολίες, η επιστράτευση βρήκε τον ρυθμό της, όπως ήταν αναμενόμενο.
Η Ρωσία είναι μια γιγαντιαία γραφειοκρατική μηχανή, και αυτές οι γραφειοκρατικές μηχανές είναι πολύ καλές στο να φέρνουν σε πέρας καθήκοντα μεγάλης κλίμακας. Είναι ικανές να κινητοποιήσουν χιλιάδες ανθρώπους, να τους αποβιβάσουν στα χωράφια μιας άλλης χώρας, χωρίς επαρκή εξοπλισμό, να προκληθεί τεράστιο χάος, και το αποτέλεσμα να θεωρηθεί νίκη της γραφειοκρατίας.
Οι διαδηλώσεις που αναφέρετε δεν προκάλεσαν κοινωνική αναταραχή τέτοια που θα μπορούσε να γίνει επικίνδυνη για τον Πούτιν, ο οποίος κινήθηκε πολύ προσεκτικά και έξυπνα, ανακοινώνοντας μερική επιστράτευση. Γιατί το έκανε αυτό; Επειδή ήθελε να είναι ασαφείς οι σκοποί του. Δήλωσε ότι η επιστράτευση ολοκληρώθηκε, αλλά δεν είναι αλήθεια. Ολοκληρώθηκε σε κάποια μέρη, ενώ σε άλλα συνεχίζεται. Στέλνει μπερδεμένα μηνύματα και ακριβώς αυτή η σύγχυση ακινητοποιεί την κοινωνία, ακόμα και αν πρόκειται για μια επιστράτευση με την οποία καθόλου δεν συμφωνεί.
Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει ο Πούτιν χωρίς την στήριξη της Κίνας; Ο Σι Τζιπίνγκ, ο ισχυρότερος σύμμαχός του, τον κάλεσε να μη χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα.
Ο μόνος λόγος για να χρησιμοποιήσει πυρηνικά ο Πούτιν είναι να βρεθεί σε κατάσταση απελπισίας. Προς το παρόν, δεν φαίνεται καθόλου απελπισμένος. Οι ουκρανικές δυνάμεις κερδίζουν έδαφος και η ρωσική προέλαση έχει ανακοπεί, αλλά μην περιμένετε να δείτε μια ξαφνική κατάρρευση του μετώπου. Ο ρωσικός στρατός επιχειρεί να σταθεροποιήσει το μέτωπο, να αναδιατάξει τις δυνάμεις του και να ενισχύσει την άμυνά του σε πόλεις όπως η Χερσώνα και η Μαριούπολη. Από όσα βλέπουμε, δεν αντιλαμβάνομαι να υπάρχει πανικός και κατάρρευση στον ρωσικό στρατό. Αντιθέτως, διαπιστώνω αποφασιστικότητα να διατηρήσει τα εδάφη που κατέκτησε, ελπίζοντας σε μακροπρόθεσμα κέρδη.
Υπάρχει περίπτωση μέχρι τότε η Ρωσία να προκαλέσει αναταραχή στη Δύση επηρεάζοντας το αποτέλεσμα εκλογικών αναμετρήσεων, όπως είπε ο επικεφαλής της ομάδας Wagner Γεβγκένι Πριγκόζιν ότι έκανε στις αμερικανικές εκλογές;
Ο Πριγκόζιν τελευταία έχει γίνει δημόσιο πρόσωπο και καταφεύγει σε επικοινωνιακές μεθόδους για να ενισχύσει το προφίλ του. Από τη σκοπιά του, όσο περισσότερο μιλάει για αυτόν η Δύση τόσο το καλύτερο. Όταν λέει ότι αναμείχθηκε στις αμερικανικές εκλογές είναι ένα είδος τρολαρίσματος, στην πραγματικότητα δεν έχει τέτοιες δυνατότητες. Σκαρφίζεται ιστορίες για να φανεί στα μάτια των δυτικών πιο σημαντικός από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Προσωπικά, δεν τον παίρνω καθόλου στα σοβαρά.
Μαθαίνουμε ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να ανοίξουν κάποιους διαύλους επικοινωνίας με το περιβάλλον του Ρώσου προέδρου. Πιστεύετε ότι σε αυτές τις συνθήκες μπορεί να καρποφορήσουν τέτοιες πρωτοβουλίες;
Από όσο ξέρουμε, ο επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας Τζέικ Σάλιβαν προσπαθεί να συνομιλήσει με κάποια πρόσωπα στον κύκλο του Πούτιν, δεν ξέρουμε με ποιους, ίσως με τον Γιούρι Ουσακόφ, τον σύμβουλο για θέματα εξωτερικής πολιτικής του Ρώσου προέδρου. Δεν θα με εξέπληττε αν γίνονται τέτοιες προσπάθειες και στην πραγματικότητα είναι μια πολύ καλή ιδέα.
Ασφαλώς οι ΗΠΑ πρέπει να μιλούν με τη Ρωσία, να γνωρίζει η μία χώρα τις προθέσεις της άλλης και να μπορεί να προειδοποιήσει εγκαίρως αν η άλλη πλευρά πάει να κάνει κάτι ανόητο, όπως π.χ. να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα.
Η επέκταση και ενίσχυση του ΝΑΤΟ ενοχλεί τον Πούτιν. Μπορεί να υπονομεύσει τη συνοχή του, με αιχμή του δόρατος τον Ερντογάν, με τον οποίο διατηρεί μια σταθερή σχέση;
Ο Ερντογάν είναι ο μεγάλος κερδισμένος από τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Πουλάει τον εαυτό του πολύ ακριβά και έχει καταφέρει να ενισχύσει το προφίλ του διατηρώντας ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τον Πούτιν, κάνοντας τον μεσάζοντα στη συμφωνία για τη διακίνηση των σιτηρών από την Ουκρανία. Ο Ερντογάν συμπεριφέρθηκε έξυπνα σε αυτή τη συγκυρία, παίζοντας και με τις δύο πλευρές, μιλώντας με τη Ρωσία, βοηθώντας την Ουκρανία, αλλά διατηρώντας και τη σχέση του με τη Δύση -είδατε τι στάση κρατά για την είσοδο της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Έγινε ο άνθρωπος που όλοι θέλουν να «δωροδοκήσουν» και ο οποίος θα πάει με όποιον του δώσει περισσότερα. Στο τέλος όλοι θα απογοητευτούν, εκτός από τον Ερντογάν. Πιστεύω ότι η εξωτερική πολιτική του είναι πιο επιτυχημένη από την καταστροφική πολιτική που ακολουθεί στο εσωτερικό της Τουρκίας.