Στην ψηφιακή μεταμόρφωση της Ελλάδας, τις λύσεις που κατάφερε να δώσει το ψηφιακό κράτος, μεσούσης της πανδημίας, συγκεντρώνοντας στο διαδικτυακό κόμβο gov.gr τις εκατοντάδες διάσπαρτες ψηφιακές υπηρεσίες υπουργείων και υπηρεσιών του δημοσίου και στο ρόλο της τεχνολογίας στο σχεδιασμό μιας πολιτικής με επίκεντρο τον πολίτη, αναφέρθηκε ο Κυριάκος Πιερρακάκης σε συνέντευξή του στο podcast του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζο Τρίπι.
Ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης απάντησε σε σειρά ερωτημάτων, αναφορικά με τη δημιουργία, μέσα σε συνθήκες υγειονομικής κρίσης, μιας πύλης που διασφαλίζει εύκολη πρόσβαση σε όλες τις κρατικές υπηρεσίες, την εξοικείωση των χρηστών με τις εφαρμογές αυτές και όσα είναι αναγκαία για να τις ενστερνιστούν, όπως συνέβη στην Ελλάδα, με τον Αμερικανό δημοσιογράφο να δηλώνει εντυπωσιασμένος από το μέχρι τώρα έργο στον τομέα αυτό στη χώρα μας, που όπως είπε είναι πιο προχωρημένο σε σύγκριση με πολλά που γίνονται στον τομέα αυτό από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και πολλές άλλες κυβερνήσεις, που ο ίδιος γνωρίζει.
Κυριάκος Πιερρακάκης: Είμαστε στην κυβέρνηση λίγο πάνω από δύο χρόνια. Είναι μια συνεχιζόμενη προσπάθεια να απλοποιήσουμε και να ψηφιοποιήσουμε την αλληλεπίδραση μεταξύ του κράτους και του πολίτη. Οι Έλληνες πολίτες είναι αντιμέτωποι με πολλή γραφειοκρατία κι αυτό που προσπαθώ να κάνω ήταν να χρησιμοποιηθούν απλές ψηφιακές τεχνολογίες. Όπως εσείς τις χρησιμοποιείτε στην Αμερική στις προεκλογικές εκστρατείες, εμείς κοιτάξαμε να τις εμβολιάσουμε στην αλληλεπίδραση μεταξύ του κράτους και του πολίτη για να αλλάξει, θα έλεγα, η σύνολη εμπειρία που έχει ο πολίτης από το κράτος. Αποδίδει πολύ καλά και μάλιστα σε μια περίοδο με προκλήσεις, την περίοδο της πανδημίας, που κατέστησε το πρότζεκτ από αναγκαίο σε υπεραπαραίτητο καθώς το κράτος έπρεπε να συνεχίσει να λειτουργεί, όπως και οι επιχειρήσεις. Το βασικό πρότζεκτ εδώ ήταν: α) η δημιουργία ενός νέου οργανισμού, ενός νέου υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης υπεύθυνου για την οριζόντια αλλαγή αυτών των διαδικασιών που αντιμετωπίζουν οι πολίτες στις συναλλαγές με το κράτος σε γραφειοκρατικές καταστάσεις, όπως η δήλωση του ονόματος ενός νεογέννητου, ή η ανανέωση μιας άδειας οδήγησης. Όλες αυτές οι διαδικασίες απαιτούν μια σειρά βημάτων κι εμείς προσπαθήσαμε να τις απλοποιήσουμε. Η βασική μεταρρύθμιση ήταν η δημιουργία ενός κυβερνητικού portal, του gov.gr, κι η ιδέα ήταν ότι όλες οι συναλλαγές, όλες οι υπηρεσίες του κράτους δεν θα έπρεπε να προσφέρονται στους διάφορους ιστότοπους των διάφορων υπουργείων, του Α, του Β, του Γ ή του Δ, αλλά μέσω του portal, κεντρικά. Αρχίσαμε τον Μάρτιο του 2020, συνέπεσε μάλιστα με το πρώτο lockdown, συγκεντρώσαμε τις υφιστάμενες υπηρεσίες του ελληνικού κράτους την πρώτη μέρα, ήταν 501 υπηρεσίες, που προσφέρονταν ψηφιακά μέσω των ιστότοπων των διαφόρων υπουργείων. Θα πρέπει να σημειώσω ότι οι πολίτες αγνοούσαν την ύπαρξη αυτών των υπηρεσιών, επειδή «κρύβονταν» στους διάφορους ιστότοπους. Και τώρα, κάτι παραπάνω από ενάμιση χρόνο αργότερα, έχουμε 1.207 υπηρεσίες που προσφέρονται μέσω της κρατικής πύλης. Αυτό είναι το ένα. Και η δεύτερη αλλαγή, θα έλεγα, έγκειται στον συνολικό όγκο των ψηφιακών αλληλεπιδράσεων που έχουν οι πολίτες με το ελληνικό κράτος – κι όταν λέμε αλληλεπίδραση εννοούμε μια επίσκεψη χωρίς φυσική παρουσία σε δημόσια υπηρεσία. Ο αριθμός αυτός το 2018 ήταν 8,8 εκατ., δηλαδή το 2018 οι Έλληνες πολίτες χρησιμοποίησαν ψηφιακές υπηρεσίες 8,8 εκατ. φορές χωρίς να επισκεφθούν δημόσιες υπηρεσίες, το 2019 ο αριθμός αυτός ήταν 34 εκατ., το 2020 ήταν 94 εκατ. και μόνον το πρώτο εξάμηνο του 2021 έφθασε τα 150 εκατ. Περιμένουμε λοιπόν για φέτος 300 εκατ. επισκέψεις, μια κλασική εκθετική καμπύλη κι η διαδικασία συνεχίζεται.
Δημοσιογράφος: «Αυτό ήταν που με εντυπωσίασε ειδικά με τόσους ανθρώπους σε δημοκρατίες ανά την υφήλιο να χάνουν την πίστη τους στις κυβερνήσεις τους και να νιώθουν ότι δεν είναι συνδεδεμένοι μ’ αυτές ως προς το τι μπορούν να κάνουν για εκείνους. Πρέπει να είναι πολύ σημαντικό μ’ αυτές τις 150 εκατ. επισκέψεις σε ένα πόρταλ για τους πολίτες ως προς το πώς βλέπουν την κυβέρνησή τους. Όταν επισκέφθηκα προ δύο εβδομάδων την Ελλάδα ένας οδηγός ταξί μου είπε πόσο εντυπωσιακό είναι αυτό που έκανε η κυβέρνηση μ’ αυτές τις ψηφιακές υπηρεσίες και σκέφθηκεα: «ουάου, κάτι συμβαίνει εδώ πέρα!», κι όχι μόνον από έναν τα άκουσα αυτά, αλλά από πολλούς όποτε έμπαινα σε ταξί. Εμείς εδώ στις ΗΠΑ έχουμε τόσους ιστότοπους τόσων υπουργείων και ουδείς γνωρίζει που να αποτανθεί. Και μόνον η ιδέα του portal είναι πολύ σημαντική για την παροχή αυτής της σύνδεσης μεταξύ των πολιτών και της κυβέρνησής τους».
Κυριάκος Πιερρακάκης: Η ιδέα του portal έκανε θαύματα, από την πρώτη μέρα που συγχωνεύσαμε τις υπηρεσίες που ήδη υπήρχαν. Ήταν προφανές και από τα πολλά μηνύματα και email που λάβαμε από τους πολίτες που έλεγαν: «δεν ήξερα ότι υπάρχει αυτή η υπηρεσία!» Πήγατε κατευθείαν στον πυρήνα αυτής της πολιτικής συζήτησης. Αν εφαρμόσεις σωστά τις ψηφιακές υπηρεσίες στον σχεδιασμό των δημόσιων υπηρεσιών υπάρχουν πολλές προοπτικές εκεί, όπως ο περιορισμός των ανισοτήτων - αφού η γραφειοκρατία τρώει χρόνο που δεν διαθέτουν όλοι οι πολίτες-, είναι πολύ καλό για την διαφάνεια, προφανώς, πολύ καλό για άτομα με κινητικά προβλήματα και εφόσον οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται με ταχύτητα και διαφάνεια, ενισχύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών έναντι του κράτους. Το είδαμε στη διάρκεια της πανδημίας. Εμπνευστήκαμε τη δημιουργία του portal από τη Βρετανία, η κυβέρνηση της οποίας δημιούργησε το 2011 το gov.uk, αλλά μεταφράσαμε ούτως ειπείν αυτή την ιδέα στους δικούς μας όρους και στην περίπτωση των ΗΠΑ, λόγω της διαφορετικής δομής των θεσμών – υπάρχει το ομοσπονδιακό, το πολιτειακό, το τοπικό επίπεδο με συγκεκριμένες αρμοδιότητες σε κάθε επίπεδο – το ομοσπονδιακό κράτος ίσως θα έπρεπε να σκεφθούν τη δημιουργία ενός τέτοιου portal σε εκείνο το επίπεδο. Πιστεύουμε ότι αυτό κάνει θαύματα γιατί σε τελική ανάλυση αν σκεφθείς κανείς τι είναι το κράτος – είναι δομές, διαδικασίες και ανθρώπινοι πόροι – άρα η δουλειά μας είναι το δεύτερο απ’ αυτά: διαδικασίες που αφορούν από τη γέννηση ενός παιδιού μέχρι τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου και τα εκατοντάδες γεγονότα που συμβαίνουν στο μεταξύ διάστημα, όπως ο γάμος, η αγορά κατοικίας κτλ. Το πρόβλημα ήταν ότι το κράτος δεν σχεδίαζε τις υπηρεσίες από την άποψη του πολίτη, αλλά του κράτους. Αυτή λοιπόν είναι η υπόσχεση της ψηφιακής τεχνολογίας: ο σχεδιασμός των υπηρεσιών με επίκεντρο τον πολίτη. Κι αυτό ακριβώς προσπαθούμε να κάνουμε.
Δημοσιογράφος: Βοήθησε σε αυτό η Covid-19; Δημιούργησε προκλήσεις σε πολλά επίπεδα, φυσικά, για την κυβέρνηση, αλλά ταυτόχρονα φαίνεται ότι η ιδέα σας για το portal κατέστη κατά κάποιον τρόπο εφικτή από την Covid-19, από την ανάγκη των ανθρώπων να εξυπηρετηθούν χωρίς φυσική παρουσία.
Κυριάκος Πιερρακάκης: Οι πολίτες ζητούσαν βελτίωση των υπηρεσιών εδώ και πολλά χρόνια. Το πρότζεκτ αυτό ήταν στον πυρήνα της ατζέντας της κυβέρνησης, ο ίδιος ο πρωθυπουργός – κι αυτό είναι ενδιαφέρον – στην προηγούμενη κυβέρνηση της ΝΔ το 2013-2014 ήταν υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και η ψηφιοποίηση περιλαμβανόταν στις αρμοδιότητές του – αλλά όταν έγινε πρωθυπουργός αναγνώρισε ότι χρειαζόμασταν ένα νέο υπουργείο και – πράγμα που έχει συμβολική σημασία – κατήργησε το υπουργείο, του οποίου ήταν επικεφαλής στο παρελθόν, για να δημιουργήσει ένα νέο εξαρχής, που θα προωθούσε την οριζόντια ψηφιοποίηση στην κυβέρνηση - και όπως γνωρίζετε οι κυβερνήσεις συνήθως εφαρμόζουν κάθετες και όχι οριζόντιες πολιτικές-. Η ψηφιοποίηση ήταν πρόκληση όχι μόνον για μας, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο, όμως η Covid-19 επιτάχυνε τα πράγματα καθιστώντας τη μετάβαση αυτή απολύτως αναγκαία. Είχαμε lockdown, πολύ δύσκολα μέτρα, συγκεκριμένες υπηρεσίες έπρεπε να συνεχίσουν να λειτουργούν και έπρεπε να τις παρέχουμε ταχύτερα. Όταν μας ρωτούσαν συνέχεια “ποια είναι η στρατηγική σας;” κατά την ανάπτυξη αυτών των υπηρεσιών, λέγαμε ότι “βασικά η στρατηγική μας είναι να παρέχουμε τις υπηρεσίες” το ταχύτερο δυνατό. Η βασική πρόκληση στη διάρκεια της πανδημίας ήταν πάντως η ανάπτυξη της πλατφόρμας εμβολιασμών, μια πρόκληση που αντιμετώπισαν και οι ΗΠΑ και κάθε κράτος στην πραγματικότητα (…) Οι πολίτες θεώρησαν επιτυχημένο το εγχείρημα και το μήνυμά μας μετά απ’ όλο αυτό, ήταν ότι αυτό που είδατε με την πλατφόρμα των εμβολιασμών θα λειτουργήσει ως σύμβολο σχεδιασμού υπηρεσιών. Κάθε υπηρεσία μπορεί και θα γίνει έτσι.
Δημοσιογράφος: Ο σχεδιασμός των υπηρεσιών με τον πολίτη, όχι το κράτος, στο επίκεντρο οικοδομεί εμπιστοσύνη κι αυτό μου προξένησε ιδιαίτερη εντύπωση. Όταν βρέθηκα την τελευταία φορά στην Ελλάδα, κατάλαβα ότι κάτι άλλαξε στα ένα-δυο χρόνια από την προηγούμενη επίσκεψή μου.
Κυριάκος Πιερρακάκης: Είναι ένα ενδιαφέρον πείραμα. Απαιτεί κατανόηση των διαδικασιών και μερικές φορές καινοτομία δεν σημαίνει εφεύρεση. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να επανεφεύρεις τον κόσμο για να παρέχεις αυτές τις υπηρεσίες. Χρειάζεται απλώς μ’ έναν εύστροφο τρόπο να βάλεις κάτω όλα τα βήματα και να επανασχεδιάσεις τα πάντα από την προοπτική του πολίτη. Οι επιχειρήσεις το κάνουν αυτό εδώ και δεκαετίες. Κι εμείς εδώ σχεδιάζουμε τον τρόπο που το κράτος παρέχει τις υπηρεσίες του. Κι οι ψηφιακές τεχνολογίες που απαιτούνται γι’ αυτό είναι εξαιρετικά απλές. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση, όταν σχεδιάζαμε αυτές τις υπηρεσίες, ήταν ότι -μολονότι χρησιμοποιούμε κάποιες τεχνολογικές λύσεις που ήταν πιο προχωρημένες, όπως το blockchange κτλ – στην πραγματικότητα με ένα απλό SMS, ένα απλό μήνυμα από το κράτος – το διαπίστωσαν και το σχολίασαν πολλοί πολίτες, όταν έκαναν την πρώτη δόση του εμβολίου και αυτομάτως ενημερώθηκαν με SMS για το πότε και που θα κάνουν τη δεύτερη - συνέβη σε δευτερόλεπτα αυτό, οι πολίτες ένιωσαν ότι το κράτος ανταποκρίθηκε με επιτυχία. Σε τελική ανάλυση έχεις μια απλή τεχνολογία, αλλά ο τρόπος που την εφαρμόζεις αλλάζει τον τρόπο που ο πολίτης αντιλαμβάνεται το κράτος και τον τρόπο που προσφέρει τις υπηρεσίες του. Το ίδιο ισχύει για το portal και τη συγχώνευση υπηρεσιών από την πρώτη μέρα, που στέλνει το μήνυμα. Όταν το κράτος σου λέει ότι πρέπει να επισκεφθείς έξι ή δέκα διαφορετικές υπηρεσίες μεταφέροντας χαρτιά από τη μία στην άλλη, από γκισέ σε γκισέ, στην πραγματικότητα σου λέει ότι “δεν είμαι ένα ενιαίο κράτος”, έχω πολλές όψεις”. Αυτό που έπρεπε να αλλάξει ήταν να υιοθετηθεί μια αρχή, που εφαρμόζεται στην Εσθονία, το πλέον ψηφιοποιημένο κράτος, όπως θεωρείται. Είναι μικρότερο κράτος από την Ελλάδα, αλλά έχουν μια αρχή: “μόνον μια φορά”, που σημαίνει ότι από τη στιγμή που έδωσες τα στοιχεία σου στο κράτος, εκείνο δεν ξαναζητάει τα ίδια. Αυτή η αρχή γίνεται τώρα ευρωπαϊκή αρχή, την υιοθέτησε η Κομισιόν και η κυβέρνησή μας. Μια παλιά έκθεση του ΟΟΣΑ, του 2006 νομίζω, είχε εκτιμήσει ότι το κόστος της διοικητικής επιβάρυνσης, της ακραίας γραφειοκοκρατίας για το ελληνικό ΑΕΠ ήταν 6,8%, το μεγαλύτερο μεταξύ των μελών του ΟΟΣΑ – κι αυτό πριν την οικονομική κρίση, όταν είχαμε υψηλότερο ΑΕΠ. Eπιχειρούμε υπό μία έννοια μια ανάστροφη μηχανική, την αλλαγή της εμπειρίας που είχαν οι πολίτες επί δεκαετίες στις συναλλαγές τους με τις δημόσιες υπηρεσίες και όσο μεγαλύτερο το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε τόσο περισσότερα τα οφέλη και τόσο καλύτερες οι εντυπώσεις ως προς την αλλαγή που λαμβάνει χώρα.