Αγωνιζόμαστε για τη ζωή μας, πρακτικά ανυπεράσπιστοι εναντίον ενός θανατηφόρου εχθρού που δεν καταλαβαίνουμε. Λαμβάνουμε ακραία, πρωτοφανή μέτρα με αβέβαια αποτελέσματα, ενώ εδραιώνεται η πεποίθηση ότι εισερχόμαστε σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο.
Σε όλο τον κόσμο, οι κυβερνήσεις έχουν κηρύξει πόλεμο εναντίον ενός αόρατου εχθρού. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, έχουμε 537.045 επιβεβαιωμένους «τραυματίες» και 24.111 νεκρούς σε 176 χώρες.
Ο στρατός παντού αναπτύσσεται για να διατηρήσει την τάξη και να παράσχει ιατρική βοήθεια. Επιβάλλονται περιορισμοί στην κυκλοφορία που δεν έχουμε ξαναδεί σε καιρό ειρήνης. Τα δημοκρατικά δικαιώματα, αλλά και η δημοκρατία η ίδια σε κάποιες περιπτώσεις, αναστέλλονται. Οι γιατροί στα καλύτερα εξοπλισμένα νοσοκομεία δουλεύουν σε συνθήκες μάχης πρώτης γραμμής και καλούνται να πάρουν αποφάσεις ποιος θα ζήσει και ποιος όχι. Θρησκευτικοί χώροι έχουν μεταφερθεί στο διαδίκτυο. Σημαντικές επιχειρήσεις περνούν υπό κρατικό έλεγχο. Ενοίκια, φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις αναστέλλονται σε ένα μακάβριο ιωβηλαίο. Το κράτος παρέχει επιδόματα στους αδρανείς, κλεισμένους στα σπίτια τους, εργαζόμενους. Οι κεντρικές τράπεζες παρέχουν τεράστιες «ενέσεις» ρευστότητας και είναι διατεθειμένες να δώσουν “ότι χρειαστεί”. «Ιερές» νομισματικές συμβάσεις παραμερίζονται σε μια νύχτα.
Εάν βρισκόμαστε σε πόλεμο σε παγκόσμια κλίμακα τότε δεν μπορεί παρά να είναι αυτός ο τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος!
Ποιος είναι ο αόρατος εχθρός μας;
Ο εχθρός είναι πράγματι αόρατος, είναι το αόρατο χέρι. Ο εχθρός είναι αόρατος επειδή είναι στο μυαλό μας. Είναι η δογματική, θρησκευτική προσήλωση στην πεποίθηση ότι οι αγορές είναι ορθολογικές, τέλειες και ικανές να παράσχουν, κατά κάποιον μαγικό τρόπο, οικονομική ευημερία, κοινωνική συνοχή και βιώσιμη ανάπτυξη.
Ο εχθρός βρίσκεται σε κοινή θέα, ονομάζεται εξορύξεις, απορρύθμιση, ακραία ιδιωτικοποίηση, εξωτερίκευση κόστους, ληξιπρόθεσμος σχεδιασμός, ολική ρύπανση, «εθισμός» στα ορυκτά καύσιμα, μαζική εξαφάνιση ειδών και κατάρρευση βιοποικιλότητας, «αρπακτική» δανειοδότηση, ακραία ανισότητα, επισφάλεια, μοναξιά, ενδημική κατάθλιψη, καρκίνος, παχυσαρκία, διαβήτης και μια σειρά άλλων μη μεταδοτικών ασθενειών που σκοτώνουν και πιθανότατα θα συνεχίσουν να σκοτώνουν - αν και με λιγότερο δραματικό τρόπο - περισσότερους ανθρώπους από όσους αναμένεται να πεθάνουν από τον C19.
Καθώς θα βγαίνουμε από αυτό το παράδειγμα, θα επαναδιαπραγματευτούμε τη σχέση κράτους και κοινωνίας, με λιγότερες αυταπάτες για την laissez-faire αρμονία της αγοράς, με μεγαλύτερη επίγνωση της ανάγκης για αλληλεγγύη μεταξύ μας και με περισσότερες απαιτήσεις από τις πολιτικές και εταιρικές ηγεσίες. Και κυρίως έτοιμοι να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα από τα οποία θα αποκλειόμαστε, καθώς η γενιά μας θα αναδύεται την επόμενη μέρα κυριολεκτικά σε πτώχευση. Την επόμενη μέρα πρέπει να έχουμε λιγότερες αυταπάτες και να κατανοήσουμε ότι είναι ρεαλισμός να ονειρευόμαστε ότι μια εναλλακτική κοινωνία είναι εφικτή, δεδομένης μιας αρκετά μεγάλης κρίσης. Αυτή η εμπειρία δεν πρέπει να χαθεί, καθώς οι εκλεγμένες κυβερνήσεις ανακτούν το προνόμιό τους να κινητοποιούν πόρους και αναλαμβάνουν άμεση δράση, και καθώς έχουμε χρόνο σε αυτή την απομόνωση βδομάδων να αφιερώσουμε χρόνο για να καταφέρουμε να φανταστούμε με τελείως νέο τρόπο την ενότητα και την αλληλεγγύη μας, να διατυπώσουμε νέες απαιτήσεις και να σκεφτούμε ένα όραμα για το τι θα ακολουθήσει.
Μην κάνετε λάθος: αφού τελειώσουμε με το Covid-19, πρέπει να κλιμακώσουμε τη φιλοδοξία μας και να τολμήσουμε να κάνουμε πιο τολμηρά και μεγαλύτερα βήματα. Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο «business as-usual».
Πώς μπορούμε να κερδίσουμε τον πόλεμο;
Ο Covid-19 δεν είναι ο πόλεμος, είναι μια αποφασιστική μάχη, ίσως μια καμπή, στον πόλεμο, όπως το Somme στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο και το Στάλινγκραντ στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά αυτός ο 3ος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι εναντίον της καταφανούς μη βιωσιμότητάς μας. Ένας πόλεμος που φανταζόμασταν ως στιγμιαία πυρηνική αποκάλυψη αλλά είναι στην πραγματικότητα ένας εναγώνιος θάνατος από χίλιες απρόσεκτες μαχαιρίες απληστίας. Πρόκειται για έναν πόλεμο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την κλιματική δικαιοσύνη και την κλιματική ασφάλεια.
Όπως και σε όλους τους προηγούμενους μη παγκόσμιους πολέμους, ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος διεξήχθη σώμα με σώμα, στα χαρακώματα, αλλά ήταν ο πρώτος ολοκληρωτικός πόλεμος με την έννοια ότι η στρατιωτική ισχύς των αντιμαχόμενων βασιζόταν στην παραγωγική ικανότητα της οικονομίας τους, και ως εκ τούτου «στρατολογούνταν» τρόπον τινά όλοι οι πολίτες στις τότε εμπόλεμες νεαρές βιομηχανικές κοινωνίες. Επίσης, εξανάγκασε την τελική μετάβαση των κοινωνιών σε ένα παραγωγικό υπόδειγμα βασισμένο στο ορυκτό πετρέλαιο.
Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μηχανικός και βασίστηκε στην πρόσβαση σε ορυκτά πετρέλαια για την προώθηση καινοτομιών όπως το τανκ και το μαχητικό αεροσκάφος. Οι πολίτες δεν «κατατάσσονταν» μόνο για την παραγωγή που απαιτούσε ο Πόλεμος, αλλά έγιναν και νόμιμοι στόχοι πολεμικών επιχειρήσεων.
Ο 3ος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ταυτόχρονα τόσο φυσικός όσο και ηθικός πόλεμος. Δεν υπάρχουν πολίτες με την έννοια των αμάχων, όλοι και όλες βρίσκονται σε κίνδυνο και την ίδια στιγμή όλοι και όλες αποτελούμε δυνητικό κίνδυνο. Δεν υπάρχουν χαρακώματα ή πεδία μάχης. Ο κάθε πολίτης αγωνίζεται από το σπίτι, μόνος. Όπως και οι προηγούμενοι παγκόσμιοι πόλεμοι, ο 3ος θα κριθεί από την αποφασιστικότητα των επιστημόνων, τη μαζική συμμετοχή των πολιτών στις εξελίξεις, την αποτελεσματική χρηματοδότηση και την πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους, αυτή τη φορά ανανεώσιμους.
Ο 1ος Παγκόσμιος πόλεμος γέννησε την Κοινωνία των Εθνών η οποία αποδείχθηκε ανεπαρκής να χειριστεί μεγάλες περιφερειακές και παγκόσμιες κρίσεις. Ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε την Οκτωβριανή επανάσταση και τον τέλος της κυριαρχίας της θρησκείας. Μετά το τέλος του δεν προέκυψε μια διατηρήσιμη περίοδος ειρήνης, καθώς δεν επιτεύχθηκε η διάχυση της μαζικής δημοκρατίας. Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος γέννησε τα Ηνωμένα Έθνη, ένας θεσμός επιτυχημένος ως ένα βαθμό στη διαχείριση κρίσεων και στην καθιέρωση διεθνών κανόνων όπως το δίκαιο της θάλασσας, της αεροπλοοίας και των τηλεπικοινωνιών για να αναφέρουμε κάποιους απόν αυτούς. Επίσης, έφερε το σχέδιο Μάρσαλ, τη συμφωνία Bretton Woods και την πολιτική υπεροχή του κοινωνικού κράτους. Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος εδραίωσε τελικά την ενδυνάμωση φύλου και έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην από-αποικιοποίηση.
Στην κορύφωση του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, την Πρωτοχρονιά του 1942, ο Πρόεδρος Ρούσβελτ, ο Πρωθυπουργός Τσόρτσιλ, ο Μαξίμ Λίτβιντοφ από τη Σοβιετική Ένωση και η Σουνγκ από την Κίνα υπέγραψαν τη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών στην οποία δεσμεύτηκαν για τη μέγιστη πολεμική προσπάθεια για να κερδίσουν τον κοινό εχθρό. Δυστυχώς, όταν ο κοινός εχθρός δεν υπήρχε πια, ο κόσμος βυθίστηκε στον Ψυχρό Πόλεμο μέχρι το 1989, όπου ξεκίνησε η αποδιάρθρωση των δημόσιων αγαθών και η ανελέητη επίθεση στον πλανήτη που μας έφερε σήμερα στο έλεος ενός ιού που προήλθε από ένα Pangolin, ή ίσως ένα Civet. Καθώς εισερχόμαστε με σφοδρότητα στον 21ο αιώνα και η ιστορία προφανώς έχει ξαναρχίσει, δεν πρέπει ξεχάσουμε ποτέ ξανά ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτόν τον κόσμο.
Αυτή τη φορά αν θέλουμε να κερδίσουμε αποφασιστικά τον 3ο Παγκόσμιο Πόλεμο, χρειαζόμαστε ενισχυμένη παγκόσμια διακυβέρνηση. Η Ευρώπη έχει δείξει τον δρόμο με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Χρειαζόμαστε έναν αναμορφωμένο ΟΗΕ που θα προωθεί αποτελεσματικά, θα επανεξετάζει και θα εφαρμόζει τους Στόχους για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή πρέπει να είναι η Δεκαετία της επίτευξης μιας δίκαιης και καλά οργανωμένης μετάβασης προς μια ανθεκτική και βιώσιμη κοινωνία. Χρειαζόμαστε μια ολιστική προσέγγιση για να μειώσουμε το πόσο ευάλωτοι είμαστε σήμερα σε φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, να οικοδομήσουμε την ανθεκτικότητά μας και την προσαρμοστική μας ικανότητα χωρίς να αφήσουμε κανέναν πίσω. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις βαθύτερες αιτίες των καταστροφών που δεν είναι απομονωμένες αλλά βαθιά διασυνδεδεμένες, οι οποίες τελικά αφορούν τους πολιτικούς θεσμούς σε εθνικό, περιφερειακό, τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Και πρέπει να το κάνουμε στο πνεύμα του ψηφίσματος Κλιματικής Έκτακτης Ανάγκης και με την αποφασιστικότητα, την αλληλεγγύη και την κινητοποίηση των πόρων που τώρα συγκεντρώνουμε για την καταπολέμηση του Covid.
Ο ευρωπαϊκός αιώνας
Η Ευρώπη είναι αυτή τη στιγμή το επίκεντρο της πανδημίας. Είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση που πρέπει να κερδίσει αυτή τη μάχη και να οδηγήσει τον κόσμο μας προς την παγκόσμια βιωσιμότητα. Αυτή τη στιγμή χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη. Ακριβώς όπως η ασθένεια των τρελών αγελάδων έθεσε τη διατροφική ασφάλεια υπό την αρμοδιότητα της ΕΕ, έτσι πρέπει να γίνει και με τον Covid για τη δημόσια υγεία (με την ευρεία έννοια) και το ίδιο ισχύει για την αποτελεσματική δράση για το κλίμα. Αυτή είναι μια ακόμη οικονομική μάχη.
Όσο χρειαζόμαστε Ευρωπαϊκά Κορονο-ομόλογα, τόσο χρειαζόμαστε και Ευρωπαϊκά ομόλογα της Πράσινης Συμφωνίας. Για να επιτύχουμε όλα αυτά, χρειαζόμαστε επίσης την περαιτέρω ολοκλήρωση της ΕΕ. Είναι προς το κοινό συμφέρον των λαών της ΕΕ να προχωρήσουμε μαζί, οργανώνοντας ένα μεγάλο ομοσπονδιακό κράτος της ΕΕ αντί να επιστρέψουμε στα εθνικά σύνορα και να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε όλα αυτά τα προβλήματα ο καθένας μόνος. Για να επιτύχουμε τη νίκη, χρειαζόμαστε τεράστιες επενδύσεις σε τομείς που θα έπρεπε να έχουν μεγαλύτερη σημασία για μια κοινωνία, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η επιστήμη, η εκπαίδευση και η καινοτομία και μια παγκόσμια μεταστροφή νοοτροπίας προς την αλληλεγγύη, την εμπιστοσύνη και τη διεθνή συνεργασία. Η προοδευτική Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης έχουν αμοιβαίως συμφωνηθεί, έχουν ήδη ψηφιστεί, και αποτελούν οδικούς χάρτες – βασισμένους σε πραγματικά επιστημονικά δεδομένα – προς τη νίκη σε αυτό τον πόλεμο. Αλλά είναι και η πυξίδα μας σε ένα κόσμο που αναδύεται γεμάτος αβεβαιότητες, υπαρξιακές απειλές και θαυμάσιες ευκαιρίες.
Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Ο χρόνος για να δράσουμε είναι τώρα.
Όπως είπε η Eleanor Roosevelt: «Η οικοδόμηση του κόσμου του μέλλοντος είναι στα δικά μας χέρια. Το αύριο είναι τώρα».