Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τασούλας απένειμε το βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» στον εκτελεστικό πρόεδρο του Οργανισμού Europa Nostra, καθηγητή Hermann Parzingerκ, και στη γενική γραμματέα Sneška Quaedvlieg-Mihailovic.
Η βράβευση έγινε παρουσία του προέδρου της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Θεοφανώ Σταύρου Ανδρεάδη και του προέδρου της Συμβουλευτικής Επιτροπής, Herman Van Rompuy (Χέρμαν Φαν Ρομπέι).
Ακολουθεί ο χαιρετισμός του Προέδρου:
«Με μεγάλη χαρά βρίσκομαι εδώ σήμερα, στον ιστορικό χώρο της Ροτόντας, ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, με την ευκαιρία της τελετής απονομής του βραβείου «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ».
Ενός βραβείου που αποσκοπεί να αναδείξει και να επιβραβεύσει ξεχωριστές προσωπικότητες και πρωτοβουλίες από τον χώρο της τέχνης, της επιστήμης, της παιδείας, της επιχειρηματικότητας, του αθλητισμού, της ανθρωπιστικής δράσης.
Ενός βραβείου που δεν αναδεικνύει μόνο την αριστεία σε έναν συγκεκριμένο τομέα, αλλά που επιβραβεύει την προώθηση διαχρονικών ευρωπαϊκών και παγκόσμιων αξιών, όπως ο ανθρωπισμός, η αλληλεγγύη, η αλληλοκατανόηση.
Αξίες ιδιαίτερα πολύτιμες κατά την τρέχουσα συγκυρία που χαρακτηρίζεται από γεωπολιτικές ανακατατάξεις, ένοπλες συγκρούσεις, αστάθεια και αβεβαιότητα, καθώς και αμφισβήτηση της πολυμέρειας, του διεθνούς δικαίου και της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής ασφαλείας όπως όλα ανοικοδομήθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και διήρκεσαν επί δεκαετίες.
Και αξίες που είναι αναγκαίες για την αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων της ανθρωπότητας, όπως η κλιματική αλλαγή καλύτερα η κλιματική κρίση, οι ανισότητες, η τεχνητή νοημοσύνη, το μεταναστευτικό.
Σε αυτή την εποχή, λοιπόν, είναι απαραίτητες οι γέφυρες διαλόγου, συνεργασίας και ενότητας που θα υπερβούν τις αντιθέσεις και θα αποδείξουν ότι οι δεσμοί που ενώνουν τους ανθρώπους, τους λαούς και τις χώρες είναι περισσότεροι από τις διαφορές που τους χωρίζουν.
Αυτός είναι, άλλωστε, και ο στόχος των βραβείων Θεοφανώ, όπως είδαμε και στη σύντομη ταινία, που θεσμοθετήθηκαν πριν από 6 χρόνια και έχουν ήδη εδραιώσει την παρουσία τους και αναδείξει την αξία και το κύρος τους στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, αλλά και πέραν αυτού.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στον Πρόεδρο του Ιδρύματος Θεοφανώ, κ. Σταύρο Ανδρεάδη, που ανέλαβε το 2019 με άξιους συνεργάτες την πρωτοβουλία αυτή, με όραμα την ενδυνάμωση των δεσμών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών μέσω της ανάδειξης των κοινών πολιτισμικών και ιστορικών καταβολών τους.
Θα ήθελα επίσης να συγχαρώ τον Πρόεδρο της Συμβουλευτικής Επιτροπής κ. Herman Van Rompuy και τα μέλη της για τις πάντα αξιόλογες εισηγήσεις τους ως προς τους προτεινόμενους βραβευόμενους.
Η απονομή αυτού του βραβείου δεν θα μπορούσε να φιλοξενηθεί σε έναν πιο εμβληματικό χώρο από τον χώρο της Ροτόντας: ενός μνημείου που μαρτυρεί την ιστορία της πόλεως της Θεσσαλονίκης μέσα από τις διαδοχικές μετατροπές και επεμβάσεις που έγιναν κατά την ρωμαϊκή, παλαιοχριστιανική, βυζαντινή και οθωμανική περίοδο, αλλά και πρόσφατα κατά τον 20ο αιώνα.
Και, βεβαίως, το όνομα των βραβείων, δεν θα μπορούσε να έχει καλύτερο συμβολισμό από την Αυτοκράτειρα Θεοφανώ, η οποία απετέλεσε σύμβολο σύζευξης μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταλαμπαδεύοντας τον πλούσιο πολιτισμό του Βυζαντίου στη Δυτική Ευρώπη του 10ου αιώνα.
Προηγήθηκε βέβαια, το 324 μ.Χ., έξι αιώνες πριν, η μεταφορά του ονόματος της Ρώμης στην Ανατολή και έτσι βλέπουμε πόσο ασταμάτητη είναι η ροή της Ιστορίας και πώς η Ανατολή διαδέχεται τη Δύση για να δώσει με τη σειρά της νέα πνοή στη Δύση.
Και όπως γράφει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στο εμβληματικό έργο του Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος (Τομ. Α΄, σελ. 2,3):
«H ΡΩΜΗ είχε αρχίσει να γκρεμίζεται. Ο Κωνσταντίνος, προβλέποντας ότι η στέγη θα πέσει να τον πλακώσει, φεύγει από την Ιταλία, παίρνει τ' όνομα της Ρώμης, και το μετακομίζει, σα να ‘ταν απλή αποσκευή, στο Βυζάντιο. Έτσι χώρισε η Δύση από την 'Ανατολή, και τα παράθυρά της άνοιξαν για να δεχθούν τα ρεύματα – ρεύματα γερά και βίαια - που έρχονταν από το Βορρά. Η Δύση έσμιξε με το Βορρά. Η ελληνορωμαϊκή κληρονομιά στη Δύση έπεσε σε χέρια βάρβαρα και ακμαία, στα χέρια των Κελτών και των γερμανικών λαών. Αποξενώθηκε, όμως, τάχα πέρα για πέρα η Δύση από την Ανατολή; Όχι! Τη Δύση ο Μέγας Κωνσταντίνος δεν τη θυσίασε μονάχα, αλλά και την ελύτρωσε. Η θυσία έγινε επάνω σ' ένα βωμό καινούργιο. Ο Κωνσταντίνος, βλέποντας ότι οι κατακόμβες είχαν καταφάει πιά τα θεμέλια του παλαιού κόσμου, πήρε τις κατακόμβες και τις ανέβασε στο φως… Ο Κωνσταντίνος δεν έσωσε μόνο το Ρωμαϊκό Κράτος, μεταφέροντάς το, έστω και σαν αποσκευή, από τη Δύση στην Ανατολή, αλλά και τη Δύση την ελύτρωσε, παίρνοντας τον Θεό, που είχε ανατείλει στην Ανατολή, κ' εγκαθιστώντας τον φανερά και επίσημα σ' όλο του το κράτος, σε Ανατολή και Δύση. Έτσι η Δύση δεν έμεινε μονάχα ελεύθερη για να σμίξει με το Βορρά – με το καινούργιο και άφθαρτο αίμα, αλλά δέχθηκε κι' αγκάλιασε και τ' ωραιότερο, γλυκύτερο κ’ εαρινώτερο βλαστάρι της 'Ανατολής: τον Ιησού. Μια σπάνια τύχη έδωσε στο νεώτερο δυτικό κόσμο, στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, την ευκαιρία να βυθίσει τις ρίζες του στα πιο πλούσια και πολύτιμα εδάφη. Η γένεση και η ουσία του ευρωπαϊκού κόσμου δε μπορεί να γίνει νοητή, αν δεν την αναγάγουμε στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα, στη ρωμαϊκή πολιτειακή παράδοση και νομοθεσία, στον Χριστιανισμό και στο ακμαίο αίμα των λαών του Βορρά.
Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα έδωσε στο νεώτερο δυτικό κόσμο τα αντικειμενικά μέτρα του ωραίου, του αγαθού και της αλήθειας. Η ρωμαϊκή πολιτειακή παράδοση και νομοθεσία έδωσε την έννοια του οργανωμένου κράτους και το συστηματοποιημένο δίκαιο. Οι Ρωμαίοι πρόσφεραν, βέβαια, και πολλά άλλα πράγματα που ανάγονται, όμως, έμμεσα στην ελληνική προσφορά που την επεξεργάσθηκαν. Ο Χριστιανισμός έδωσε την αγάπη και την πίστη ως υποκειμενικές συγκινήσεις και χάρισε γενικώτερα στον ευρωπαϊκό άνθρωπο την έντονη υποκειμενική ψυχή. Οι βόρειοι λαοί έδωσαν το ακμαίο τους αίμα και την παιδική τους φαντασία, που μέσα στ' άγρια δάση του Βορρά στους μαγικούς δρυμούς είχε ασκηθεί στα πιο παράξενα οράματα».
Όπως γνωρίζετε και όπως ακούσαμε, το Ίδρυμα Θεοφανώ, αποφάσισε να απονείμει το φετινό βραβείο στην οργάνωση Europa Nostra, σε αναγνώριση της μακρόχρονης προσφοράς της στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Μιας πολιτιστικής κληρονομιάς που έχει τις απαρχές της στην αρχαία Ελλάδα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ευρώπη υπήρξε η μητέρα του Μίνωα και κατ’ επέκταση του μινωικού πολιτισμού, ενός από τους παλαιότερους πολιτισμούς της Μεσογείου που επηρέασε και συνδιαμόρφωσε όλους αυτούς που χρονικά ακολούθησαν.
Η Europa Nostra, αποτελώντας το μεγαλύτερο δίκτυο MKO και φορέων στον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού στην Ευρώπη, συμβάλει, εδώ και έξι δεκαετίες (από το 1963), στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης ως θεμελιώδες στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητος.
Εκατοντάδες οργανώσεις από 47 ευρωπαϊκές χώρες συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή αυτή πολιτιστική ομοσπονδία οργανώσεων με κοινό στόχο τη διαφύλαξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.
Στη χώρα μας, η Europa Nostra έχει αναπτύξει πολυποίκιλη δραστηριότητα. Σε στενή συνεργασία με πολιτιστικούς φορείς προωθεί δράσεις που συμβάλουν στη βιώσιμη διαχείριση πολιτιστικών αγαθών, μέσω έργων αναστήλωσης ιστορικών κτιρίων, προστασίας τοπίων, ανταλλαγής τεχνογνωσίας, εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στην προστασία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
Ως εκ τούτου, η σημασία του έργου της οργάνωσης που βραβεύουμε σήμερα, βαίνει πέραν της πολιτιστικής διάστασης, καθώς επιτελεί σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο, προωθώντας και ενισχύοντας την παιδεία, την κοινωνική συνοχή, τον τουρισμό και την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.
Ανάμεσα στις πολύτιμες δράσεις της οργάνωσης περιλαμβάνεται και η πρωτοβουλία της «Τα 7 πιο επαπειλούμενα» (“7 Most Endangered”) που αποσκοπεί στην ανάδειξη μνημείων, έργων ή τοπίων που βρίσκονται σε κίνδυνο είτε να αλλοιωθούν, είτε ακόμη και να χαθούν. Στο εν λόγω πρόγραμμα έχει ενταχθεί φέτος η Καστρο-πολιτεία της Μονεμβασιάς, ενώ κατά το παρελθόν είχαν ενταχθεί, μεταξύ άλλων, νησιά του Αιγαίου (Σίφνος, Σέριφος, Φολέγανδρος), η παλιά πόλη της Καστοριάς και ο Κάμπος της Χίου.
Το πολυετές και πολυσχιδές έργο της Europa Nostra δεν συμβάλει μόνο στην προστασία των μνημείων, των κτιρίων, των έργων τέχνης και των φυσικών τοπίων που συνθέτουν τον πολιτιστικό πλούτο της Ευρώπης, αλλά υπερασπίζεται και τις άυλες αξίες της συνεργασίας, της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, της αλληλεγγύης της ανεκτικότητας, αλλά και της βιώσιμης ανάπτυξης.
Για την προσφορά τους αυτή στη διαφύλαξη των θεμελιωδών ευρωπαϊκών αρχών και αξιών, αλλά και για την προώθηση μιας κοινής ευρωπαϊκής συνειδήσεως που μπορεί να αποτελέσει στέρεο θεμέλιο για την περαιτέρω ενδυνάμωση και εμβάθυνση των δεσμών μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών, θα ήθελα να εκφράσω από πλευράς μου τα θερμά μου συγχαρητήρια στον Εκτελεστικό Πρόεδρο της οργάνωσης, Καθ. Δρ. Hermann Parzinger, και τη Γενική Γραμματέα, και Sneška Quaedvlieg-Mihailović που βρίσκονται απόψε εδώ για να παραλάβουν επάξια το βραβείο.
Θα ήθελα να ευχηθώ τα βραβεία Θεοφανώ να συνεχίσουν να αποτελούν τον φάρο που θα φωτίζει τις κοινές πολιτιστικές καταβολές των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και το κοινό τους προπαντός μέλλον, ως ένα ενιαίο χώρο πολιτιστικής αλληλεπιδράσεως, αλληλεγγύης και ειρηνικής συνύπαρξης.
Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι οι αξίες της Δημοκρατίας και της αλληλεγγύης, αλλά προπαντός οι αξίες της συνεννοήσεως και της γόνιμης αλληλεπιδράσεως των πολιτισμών είναι αυτές που κάνουν την Ευρώπη μοναδική. Είναι αυτές οι αξίες που θα της επιτρέψουν να ξεπεράσει τις προκλήσεις και να εκπληρώσει την ιστορική της αποστολή σε έναν ταραγμένο και αντιφατικό κόσμο. Σε αυτή την Ευρώπη, η Ελλάδα δεν μπορεί παρά να έχει κεντρικό ρόλο, όπως πάντοτε είχε και πάντοτε θα έχει – όχι απλώς ως μέλος της Ενώσεως, αλλά ως αφετηρία της ίδιας της ευρωπαϊκής ιδέας. Η ιδρυτική πράξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται-πηγάζει από την Αρχαία Ελλάδα.
Και μιας και βραβεύουμε έναν θεματοφύλακα της πολιτιστικής μας κληρονομίας να μη λησμονούμε ότι ο διάλογος, η σύνθεση απόψεων και η ενότητα στόχων είναι τα μέσα που θα μας οδηγήσουν σε ένα ασφαλέστερο μέλλον. «Τα αντικειμενικά μέτρα του ωραίου, του αγαθού και της αλήθειας», που σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο έδωσε στο νεότερο δυτικό κόσμο το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, είναι η σταθερή και αλάνθαστη πυξίδα μας προς το μέλλον.»