Εδώ και χρόνια, ακόμα και στις χειρότερες στιγμές της κρίσης, βλέπουμε ένα αέναο γαϊτανάκι: από τη μια ένα αφήγημα για πόσο απίστευτα καλά γίνονται όλα, από την άλλη ένα αφήγημα μηδενισμού και από μια τρίτη πλευρά, ένα αφήγημα, που μέσα από κριτική θεώρηση ή αμφισβήτηση επικεντρώνεται σε όσα πρέπει να μας προβληματίσουν για να μην πιαστούμε «Κώτσοι».
Το πρώτο σημαίνει αυταρέσκεια, αμέριμνη συνέχιση των ίδιων αντιλήψεων και καταστάσεων και «δήθεν» πολιτικές παρεμβάσεις. Το δεύτερο είναι άκαρπο, ενώ το τρίτο σημαίνει εγρήγορση και προβληματισμό για το μήπως υπάρχουν προβλήματα ή κίνδυνοι, λάθη ή αδυναμίες που πρέπει να ανιχνεύσουμε έγκαιρα, ώστε να διαμορφώσουμε θετικότερα εξελίξεις που μας αφορούν.
Είμαστε μια βαθιά τραυματισμένη κοινωνία και αν δεν δούμε την πραγματικότητα με πραγματισμό, συμβάλουμε στη συντήρηση ενός κλίματος δυσανεξίας, ανησυχίας και κινδύνων για μικρότερες ή μεγαλύτερες ανατροπές. Οι ίδιες οι κυβερνητικές και διεθνείς προβλέψεις για τις οικονομικές εξελίξεις στο 2026-2029 δημιουργούν ανησυχητικά ερωτηματικά για τις εξελίξεις.
Βέβαια, η πραγματικότητα δεν είναι ίδια για όλους. Η εμπειρία της περιόδου 2017 (οπότε η οικονομία κατέγραψε τα πρώτα δείγματα ανάκαμψης) μέχρι το 2022 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία) εμφανίζει μια εκρηκτική ασυμμετρία στην εξέλιξη της ευημερίας, των εισοδημάτων και των ελπίδων (βλ. πίνακα).
Τα στοιχεία δείχνουν, ότι σημασία δεν έχει μόνο αν οι μισθοί καλύπτουν απλώς την παραγωγικότητα ή και τον πληθωρισμό, αλλά και πώς συγκρίνεται η εξέλιξή τους με άλλες κατηγορίες εισοδημάτων στη χώρα.
Ας σημειωθεί, ότι η αύξηση 11,9% στα εισοδήματα μέχρι 20 χιλ. ευρώ για την περίοδο 2017-2022 καλύπτει μόνο την αθροιστική αύξηση του πληθωρισμού (περίπου 11,5%) στην ίδια περίοδο, αλλά όχι και την αύξηση του ΑΕΠ (10% αθροιστικά, σε πραγματικούς όρους).
Οι επόμενες δύο ομάδες (εισόδημα 20 χιλ-200 χιλ. ευρώ) κάλυψαν πληθωρισμό και αύξηση του ΑΕΠ και ωφελήθηκαν, επιπλέον, κατά 25% περίπου (το διπλάσιο πληθωρισμού και μεγέθυνσης).
Οι τελευταίες δύο ομάδες (πάνω από 200 χιλ. ευρώ) εκτοξεύτηκαν σε υπερτροχιές. Σε μια κοινωνία στην οποία, μετά από μια κοσμογονική κρίση, τα εισοδήματα, οι ανταμοιβές και οι προσδοκίες μιας συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών κινούνται με τόσο ασύμμετρους ρυθμούς, υπάρχει πρόβλημα. Το πρόβλημα επιπλέον οξύνεται, αν τμήμα αυτών των εισοδημάτων είναι αποτέλεσμα διαφθοράς (ιδιωτικής ή/και κρατικής) ή μαύρης οικονομίας ή αν υπάρχει η αίσθηση ισχυρής αδικίας. Μπορεί κανείς να συμφωνεί, μπορεί και όχι.
Την εισοδηματική αυτή ασυμμετρία, όπως κάθε σημαντική σχέση, δεν αρκεί να τη δούμε από μόνη της. Έχει σημασία να την δούμε σε συνάρτηση και με άλλα μεγέθη, όπως το πρόβλημα της γήρανσης και της οικονομικής ανάπτυξης -και όχι μόνο.
Στο μέτρο που οι μισθολογικές αμοιβές εκατομμυρίων προσώπων κινούνται στα επίπεδα που βλέπουμε, μπορεί να μην επηρεάζεται έντονα η φυγή προς το εξωτερικό, αν πρόκειται για πρόσωπα με χαμηλή εξειδίκευση, επηρεάζεται η φυγή προσώπων με μέσες/υψηλές ικανότητες. Επηρεάζεται και η ικανότητα της οικονομίας να προσελκύσει προσωρινούς μετανάστες για τον τουρισμό, τις αγροτικές εργασίες και τις κατασκευές. Ο κόσμος αυτός ήδη βρίσκει ικανοποιητικότερες αμοιβές και συνθήκες μεταχείρισης σε άλλες χώρες, και πλέον είναι αισθητή η έλλειψη εργατικού δυναμικού που επηρεάζει αρνητικά την ενίσχυση της ελληνικής παραγωγής (το ΑΕΠ).
Στο παρελθόν, προβληματικές επιλογές πληρώθηκαν γενναιόδωρα. Μήπως σήμερα βάζουμε τις βάσεις για την πληρωμή νέου τιμήματος στα επόμενα χρόνια;
Η παραγνώριση προβλημάτων που πιέζουν ασφυκτικά εκατομμύρια πολίτες μπορεί να λειτουργήσει για περιορισμένο χρόνο. Από εκεί και πέρα, όχι απλώς πληρώνεται, αλλά διαπλέκεται με πιο σύνθετους παράγοντες και μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες συνέπειες.
Στο παρελθόν, προβληματικές επιλογές πληρώθηκαν γενναιόδωρα. Μήπως σήμερα βάζουμε τις βάσεις για την πληρωμή νέου τιμήματος στα επόμενα χρόνια και μάλιστα σε μια περίοδο, στην οποία οι κανόνες παιχνιδιού, και οι γεωπολιτικές συσχετίσεις αλλάζουν δραματικά;
Μπορούμε βέβαια να αδιαφορήσουμε για όλα αυτά. Θα πληρώσουμε ξανά. Θα πληρώσουμε για το ότι θα έχουμε δείξει, ότι δεν θέτουμε καμία αναστολή στο να συγκρατήσουμε τα εγωιστικά μας συμφέροντα, την απληστία, την ανηθικότητα και την αδιαφορία μας ούτε για τους εαυτούς μας, ούτε για τις νεότερες γενιές, ούτε καν για θέματα που αφορούν το εθνικό και συλλογικό μας συμφέρον.
*Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης είναι Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ, π. Υπουργός