Ένα σημαντικό ορόσημο για την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα συντελέστηκε την Δευτέρα στις Βρυξέλλες με την συμφωνία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για το πρόγραμμα “Δράση Ασφαλείας για την Ευρώπη” (“SAFE”). Πρόκειται για ένα κοινό πρόγραμμα χρηματοδότησης αμυντικών εξοπλισμών ύψους 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, με σκοπό την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και της ΕΕ συνολικά, με την άντληση χαμηλότοκων δανείων μακράς διάρκειας από τον προϋπολογισμό της Ένωσης.
Το πρόγραμμα SAFE έρχεται να προστεθεί και να συμπληρώσει το ευρύτερο ευρωπαϊκό αμυντικό σχέδιο ReArm Europe 2030, με το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση για πρώτη φορά από την ίδρυσή της αναλαμβάνει δράσεις για την κοινή της άμυνα κατά στρατηγική προτεραιότητα. Ουσιαστικά η Ευρώπη αναγνωρίζει πλέον ότι υφίσταται ουσιαστική απειλή από την Ρωσία, και πως χωρίς την ενεργό συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών στην κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, οι αμυντικές δυνατότητες των ευρωπαϊκών κρατών είναι περιορισμένες. Όπως αναφέρει η απόφαση του Συμβουλίου, “ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και οι επιπτώσεις του στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια ασφάλεια αποτελούν υπαρξιακή πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση”. Η μορφή δε που έχει λάβει ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει δείξει ότι ο συμβατικός αμυντικός σχεδιασμός των περασμένων δεκαετιών είναι ξεπερασμένος, και είναι απολύτως αναγκαία η ενίσχυση της πυραυλικής και αντι-drone άμυνας της Ευρώπης, όπως και αμυντικών συστημάτων που θεωρούνταν παρωχημένα, όπως το πυροβολικό.
Παρ' όλα αυτά, η νέα αυτή ευρωπαϊκή αντίληψη για την άμυνα απέχει ακόμη πολύ από την έννοια του κοινού αμυντικού δόγματος, πόσω μάλλον ενός “ευρωστρατού”. Και το ReArm Europe 2030 και το SAFE αφορούν στην ενίσχυση των εθνικών αμυντικών ικανοτήτων, και όχι στην συγκρότηση μιας πανευρωπαϊκής αμυντικής οντότητας, η οποία θα μπορούσε να δράσει άμεσα και κεντρικά σε μια ενδεχόμενη επίθεση. Θα συνεχίζει δηλαδή και για το εγγύς μέλλον η ΕΕ να επαφίεται στον συντονισμό και τους συμβιβασμούς ανάμεσα σε 27 κράτη-μέλη για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε απειλή. Και αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν εκ διαμέτρου αντίθετες αντιλήψεις για την κοινή ασφάλεια και τις απειλές ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Η Ουγγαρία και η Σλοβακία πχ θεωρούν ότι δεν απειλούνται ουσιαστικά από την Ρωσία, ενώ οι Βαλτικές χώρες, η Πολωνία, η Φινλανδία και εσχάτως και η Γερμανία έχουν μια εντελώς διαφορετική αντίληψη. Έστω και έτσι όμως, το γεγονός ότι η ΕΕ αποφασίζει να πάρει δραστικά μέτρα για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας των κρατών-μελών της αποτελεί μια πραγματική επανάσταση για τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν μέχρι πρόσφατα πολλά ευρωπαϊκά κράτη τον ρόλο της Ένωσης. Απλά και μόνο δηλαδή, μιας διακυβερνητικής εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας.
Στο νέο αυτό ευρωπαϊκό αμυντικό πλαίσιο, η Ελλάδα έχει να επωφεληθεί τα μέγιστα από τις δυνατότητες χρηματοδότησης και συνεργειών που προσφέρουν τα προγράμματα ReArm Europe 2030 και SAFE. Εκτός από την ενίσχυση του μεσοπρόθεσμου αμυντικού σχεδίου ύψους 25 δισεκατομμυρίων ευρώ που ανακοίνωσε η κυβέρνηση στις αρχές Απριλίου, τα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα αποτελούν μια τεράστια ευκαιρία για την δημιουργία μιας σύγχρονης και εξωστρεφούς εθνικής αμυντικής βιομηχανίας, με την συμμετοχή πλέον και της ιδιωτικής οικονομίας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ενεργοποίηση της χρηματοδότησης του προγράμματος SAFE αποτελεί η συνεργασία με τουλάχιστον ένα ακόμη αμυντικό φορέα από άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ. Η Ελλάδα δηλαδή θα πρέπει να αποφασίσει με ποιές άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα συνεργαστεί για την ανάπτυξη συγκεκριμένων οπλικών συστημάτων. Ως πιλότος θα μπορούσε να λειτουργήσει η κοινοπραξία που συγκρότησαν το 2024 τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ) με το τσεχικό-σλοβακικό Czechoslovak Group για την αναβίωση της παραγωγής πυρομαχικών στην Ελλάδα. Αντίστοιχη συνεργασία θα μπορούσε να δημιουργηθεί και με την Κυπριακή Δημοκρατία, έστω και με την μορφή μιας startup.
Το αγκάθι για την Ελλάδα και την Κύπρο είναι η ενδεχόμενη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE, είτε ως απευθείας ανάδοχος χρηματοδότησης, είτε ως συμμετέχουσα σε κοινοπραξία με άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Το ενδεχόμενο αυτό προέκυψε από την πολιτική απόφαση της Ένωσης να συμμετάσχουν στο SAFE και οι υπό ένταξη και υποψήφιες προς ένταξη χώρες, όπως και τρίτες χώρες με τις οποίες η ΕΕ έχει υπογράψει συμφωνίες Άμυνας και Ασφάλειας, όπως η Βρετανία. Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν εξαρχής αδύνατος πολιτικά ο αποκλεισμός της Τουρκίας, από τη στιγμή που η Τουρκία διατηρεί -έστω και τυπικά- το καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη χώρας, παρότι οι σχετικές διαπραγματεύσεις έχουν παγώσει επισήμως από το 2018. Παρ' όλα αυτά η Ελλάδα κυρίως, αλλά και η Κύπρος, έδωσαν μια δύσκολη διπλωματική μάχη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για να υπάρξει η ρήτρα της ομοφωνίας στην έγκριση των επιμέρους προγραμμάτων προς τρίτες χώρες, κάτι το οποίο έγινε εφικτό με διαβεβαιώσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σύμφωνα με εκπρόσωπο της Κομισιόν, “η συμμετοχή μιας τρίτης χώρας μπορεί να αποκλειστεί, αν η εν λόγω τρίτη χώρα θέτει άμεση απειλή στην άμυνα ή την ασφάλεια ενός κράτους-μέλους της ΕΕ ή σε ολόκληρη την ΕΕ”.
Ο Πρωθυπουργός έθεσε ως προϋπόθεση για την έγκριση από την Ελλάδα της συμμετοχής της Τουρκίας στο SAFE την άρση του casus belli από την Άγκυρα. Με βάση τις χθεσινές αποφάσεις και τις δεσμεύσεις της Κομισιόν, η Ελλάδα θα μπορεί να μπλοκάρει σε επίπεδο Ευρωπαϊκό Συμβουλίου χρηματοδοτικά προγράμματα για την Τουρκία, επικαλούμενη το casus belli. Στην πράξη όμως κάτι τέτοιο θα είναι πολιτικά δύσκολο και διπλωματικά αντιπαραγωγικό. Μια πρόταση πχ από την Τουρκία σε κοινοπραξία με γερμανική αμυντική βιομηχανία θα είναι εξαιρετικά δύσκολο πολιτικά και διπλωματικά να μπλοκαριστεί από την Ελλάδα. Παρότι το ελληνικό επιχείρημα για το τουρκικό casus belli είναι βάσιμο, ειδικά στον τομέα των αμυντικών εξοπλισμών, εν τούτοις είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα επικαλείται την απειλή πολέμου από την Τουρκία για να μπλοκαριστεί οποιαδήποτε συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία. Από την Σύνοδο του Ελσίνκι το 1999 και την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Άγκυρα το 2005, η Ελλάδα δεν έθεσε έγκαιρα ως προϋπόθεση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας την άρση του casus belli.
Ούτως ή άλλως, η Τουρκία μπορεί να αποφύγει τη βάσανο των ελληνικών αντιρρήσεων σε μια απευθείας χρηματοδότηση, αφού μπορεί να επωφεληθεί ως δεύτερο συμβαλλόμενο μέρος σε κάποια κοινοπραξία με κάποιο κράτος-μέλος, πχ την Ισπανία. Ή να χρησιμοποιήσει την πρόσφατα εξαγορασμένη από την τουρκική Baykar ιταλική βιομηχανία Piaggio Aerospace.
Μεγαλύτερη σημασία για την Ελλάδα έχει να επικεντρωθεί στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αξιοποίηση των πόρων του ReArm Europe 2030 και του SAFE για τη δημιουργία μιας εθνικής αμυντικής βιομηχανίας βάσει ενός μακρόπνοου στρατηγικού σχεδίου. Η ευκαιρία που δίνεται στην Ελλάδα μέσω της νέας αμυντικής αντίληψης της ΕΕ είναι μοναδική.