Αναρίθμητα άρθρα προσπαθούν να εξηγήσουν, πως συμβαίνει η ανισότητα και πως μπορεί να αποτραπεί.
Οι πολίτες μιας χώρας, στις δημοκρατικές χώρες, οργανώνονται σε ομάδες συμφερόντων οι οποίες μπορεί να έχουν μικρό ή μεγάλο αριθμό μελών. Τα άτομα όμως, σε μια ομάδα, συμπεριφέρονται διαφορετικά από ότι αν δρούσαν ατομικά. Επίσης συμπεριφέρονται διαφορετικά ανάλογα με το μέγεθος (τον αριθμό των μελών) της ομάδας.
Λέγοντας ομάδες συμφερόντων εννοούμε τα καρτέλ επιχειρήσεων, μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις, οργανώσεις επιχειρηματιών, επαγγελματικές οργανώσεις, προμηθευτές ή εργολάβοι του δημοσίου, εργατικά σωματεία, δημόσιο-υπαλληλικά σωματεία, συντεχνίες και άλλες μορφές οργανώσεων-λόμπι.
Οι ομάδες συμφερόντων με λίγα μέλη είναι καλύτερα οργανωμένες και πολύ δυνατές, παρόλο που είναι μικρές, επειδή το όφελος ανά μέλος, από όποια διεκδίκηση, θα είναι πολύ μεγάλο, καθόσον μοιράζεται σε λίγα άτομα, άρα έχουν κίνητρο να οργανωθούν για να επιτύχουν κάποιο στόχο.
Αντίθετα οι μεγάλες ομάδες όπως οι άνεργοι, οι φτωχοί, οι φορολογούμενοι κλπ., ότι όφελος και εάν πετύχουν, θα πρέπει να μοιραστεί σε πάρα πολλά μέλη, οπότε κάθε μέλος θα λάβει πολύ μικρό όφελος οπότε δεν έχουν κίνητρο να συμμετάσχει σε επίτευξη στόχων.
Η κοινωνία οργανώνεται σε ομάδες για να βελτιώσει την κοινωνική και οικονομική θέση των μελών της. Η ατομική εκπαίδευση-βελτίωση και πρόοδο των μελών των ομάδων, έχοντας ως στόχο την βελτιστοποίηση των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγουν επιτυγχάνοντας ικανοποίηση των πελατών τους, θα έχει ως αποτέλεσμα την συνολική πρόοδο της κοινωνίας και της οικονομίας. Δρώντας με αυτό τον τρόπο κάθε ομάδα θα συμβάλει στην ευημερία της χώρας και στην αύξηση της «πίτας» (του ΑΕΠ).
Όταν οι ομάδες συμφερόντων εκτραπούν από τον ορθό τους ρόλο, μετατρέπονται σε ομάδες πίεσης για την απόκτηση προνομίων και εισοδημάτων χωρίς κόπο, σε βάρος των μεγάλων μη οργανωμένων ομάδων. Δηλαδή αντί να συμβάλλουν στην αύξηση της «πίτας» κατά το ποσοστό που τους αναλογεί, διεκδικούν μερίδιο από την «πίτα» μη οργανωμένων ομάδων. Οι ομάδες συμφερόντων διαπλέκονται με πρόθυμες ψηφοθηρικές κυβερνήσεις να συνάψουν πελατειακές σχέσεις μαζί τους για να σπαταλούν μαζί τα δημόσια χρήματα (τους φόρους των φορολογουμένων), με τελική κατάληξη την υπερχρέωση της χώρας και την υπερφορολόγηση των πολιτών.
Οι μικρές αλλά ισχυρές ομάδες επιδιώκουν να παρεισφρήσουν σε ψηφοθηρικά πολιτικά κόμματα για να επηρεάσουν την ηγεσία τους και να πιέσουν παρασκηνιακά την κυβέρνηση για να ψηφίσει νομοθεσία που τους δίνει διάφορα προνόμια. Η εκάστοτε κυβέρνηση για να εκπληρώσει την συναλλαγή διαπλοκής με τις ομάδες συμφερόντων δρα με διάφορους τρόπους όπως: α) φορολογεί τους ανυποψίαστους πολίτες (οι οποίο δεν μπορούν να οργανωθούν για να αμυνθούν), μειώνοντας το διαθέσιμο εισόδημα τους, για να το διανέμει στις ευνοούμενες ομάδες-ψηφοφόρους-πελάτες της, είτε με την άμεση φορολογία είτε έμμεσα π.χ. φόροι υπέρ τρίτων, ή απαλλάσσει κάποιες ομάδες από φόρους και β) ψηφίζει νόμους που εξαναγκάζουν τους πολίτες να πληρώνουν στις ομάδες αυτές υπέρογκες αμοιβές για διάφορές υπηρεσίες οι οποίες είναι αναμφίβολα εάν τις χρειάζεται ο πολίτης γ) ψηφίζει νόμους που αποτρέπουν ή δυκολεύουν την είσοδο νέων μελών στις ομάδες συμφερόντων ώστε να προστατεύονται τα υψηλά τους κέρδη από τυχόν ανταγωνιστές που θα τους ανάγκαζαν να πωλούν σε φθηνότερες τιμές με αποτέλεσμα ο πολίτης να πληρώνει υπέρογκες τιμές και οι ομάδες να συγκεντρώνουν υπέρογκα κέρδη λόγω έλλειψης ανταγωνισμού.
Επειδή δεν τους αρκεί αναδιανομή των χρήματων των φορολογουμένων, πιέζουν την κυβέρνηση να δανείζεται για να ικανοποιείται η απληστίας τους, με αποτέλεσμα την υπερδανεισμό του κράτους. Όταν τελειώσει η δυνατότητα δανεισμού, η κυβέρνηση υπερφορολογεί τους πολίτες για να συντηρεί τις προνομιούχες ομάδες. Η υπερφορολόγηση γίνεται ακόμα πιο δυσβάσταχτη όταν οι πολίτες φορολογούνται για να επιστρέψουν τα δάνεια που χρηματοδοτούσαν στο παρελθόν τα προνόμια των ομάδων αυτών.
Υπάρχουν δυο εναλλακτικοί τρόποι για να απαλλαγεί ο πολίτης από την υπερφορολόγηση και από τις υπέρογκες τιμές που πληρώνει στις ομάδες συμφερόντων που προστατεύει η εκάστοτε κυβέρνηση: α) Με κοινές αποφάσεις όλων ή τουλάχιστον των περισσότερων κομμάτων να αφαιρεθούν τα προνόμια των ομάδων συμφερόντων που στο παρελθόν απέκτησαν, εις βάρος της ανυποψίαστης κοινωνίας, έχοντας εκτραπεί από το ρόλο τους. Είναι μια απόφαση που δεν έχει δημοσιονομικό κόστος, δεν χρειάζεται χρηματοδότηση και δεν χρειάζεται να εγκριθεί από κανένα θεσμό και β) εάν τα κόμματα δεν μπορούν να συμφωνήσουν, τότε θα πρέπει να γίνει η μεταφορά του κέντρου λήψης αποφάσεων για την αφαίρεση των προνομίων σε ένα κέντρο ανώτερου επιπέδου όπου οι ομάδες συμφερόντων και τα πολιτικά κόμματα που τις προστατεύουν, δεν θα έχουν πρόσβαση, οπότε δεν θα μπορούν να συνεχίσουν να διαπλέκονται μεταξύ τους ζημιώνοντας την κοινωνία. Με ένα από τους δύο αυτούς τρόπους, θα σταματήσει η εκμετάλλευση των μεγάλων ομάδων από τις μικρές, θα μειωθεί η οικονομική ανισότητα, η κοινωνική αδικία και θα ξεκινήσει η οικονομική μεγέθυνση, η πορεία προς την πλήρη απασχόληση, τη συνετή διακυβέρνηση, τις ίσες ευκαιρίες, την κοινωνική κινητικότητα και κυρίως θα αρθεί ο αποκλεισμός των νέων ανέργων από τις ίσες ευκαιρίες απασχόλησης.
Για την αντιμετώπιση της οικονομικής ανισότητας συχνά προτείνεται η φορολόγηση του πλούτου και η αναδιανομή του στα αδύναμα στρώματα. Εάν γίνει όμως μόνο αυτό, οι παραπάνω ομάδες θα συνεχίσουν ανενόχλητες την καταστρεπτική τους δράση εις βάρος της κοινωνίας. Με την ψηφοθηρική κυβερνητική προστασία θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν τα προνόμια τους, τα υπερκέρδη τους και να αυξάνουν τον πλούτο τους ενώ θα στερούν τις ίσες ευκαιρίες από τις αδύναμες μεγάλες ομάδες που δεν μπορούν να οργανωθούν. Για να μειωθεί η οικονομική ανισότητα χρειάζεται ισότιμη πρόσβαση των νέων στην οικονομία και στην κοινωνία οι οποίοι σίγουρα θα δημιουργήσουν τον δικό τους πλούτο. Επίσης χρειάζεται να σταματήσει η εκάστοτε κυβέρνηση την παρασκηνιακή προστασίας των ομάδων που συσσωρεύουν πλούτο ώστε περισσότερα μέλη να εισέρχονται στην ίδια οικονομική δραστηριότητα και να αποσπούν το ανάλογο μερίδιο τους, με αποτέλεσμα ο πλούτος να διαχέεται σε ολοένα και περισσότερα μέλη, οπότε κανείς δεν θα συγκεντρώνει μεγάλο πλούτο.
Γιώργος Σ. Ατσαλάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης