Κάποιοι το είπαν προφητικό. Αλλοι, θλιβερό. Ορισμένοι, ανατριχιαστικό. Το ντοκιμαντέρ «Ελλάς χωρίς κολώνες» του BBC γυρισμένο 57 χρόνια πριν, το 1964, περιέγραφε απλώς την ελληνική πραγματικότητα του τότε, όπως ήταν: Ασπρόμαυρη.
Ο τίτλος ευρηματικός: Δείχνει πώς ήταν η Ελλάδα, χωρίς το ένδοξο παρελθόν της, χωρίς τις κολώνες δηλαδή που την έκαναν ξακουστή στα πέρατα της οικουμένης.
Η γεύση, στυφή. Δεν είναι εύκολη η ενδοσκόπηση στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση του τότε, πολλώ δε μάλλον, όταν νιώθεις ότι όλα αυτά τα ξέρεις καλά, τα έχεις βιώσει στο πετσί σου και κάποια, πάνω από μισό αιώνα μετά, εξακολουθούν να στοιχειώνουν τα όνειρά μας.
Τότε, η Ελλάδα είχε βγει από έναν Β Παγκόσμιο Πόλεμο και έναν ακόμη πιο οδυνηρό Εμφύλιο.
Ο αφηγητής Βρετανός δημοσιογράφος Ντέιβιντ Χόλντεν δεν χαρίζεται. Καλύπτει με επάρκεια και ευφυΐα όλα τα – τότε – προβλήματα της πολιτικής και την κοινωνικής ζωής: Από τη μαζική μετανάστευσn της δεκαετίας του ’60, μέχρι την σχέση αλληλεξάρτησης πολιτικών και ψηφοφόρων. Από τα κενά στην Παιδεία και την οργάνωση του Κράτους, ως τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της Εκκλησίας με το Κράτος. Και από την προσπάθεια για οικονομική ανάπτυξη ως την ελπίδα της εισόδου στην Ευρωπαϊκή Οικογένεια.
Με μαεστρία, ο διεισδυτικός Βασίλης Μάρος, που σκηνοθέτησε το ντοκιμαντέρ, αποτυπώνει στην κάμερα όλη την ανέχεια, την αγωνία, τα ελαττώματα και τα προτερήματα του νεοέλληνα, αλλά και την ελπίδα.
Κοπάδια στα υπουργεία, αιτήσεις για τη Γερμανία
Ηταν η εποχή που ο Διονύσης Σαββόπουλου τραγουδούσε το «κοπάδια στα υπουργεία, αιτήσεις για τη Γερμανία».
Ηταν η εποχή που κυβερνούσε η Ενωση Κέντρου με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου και αντιπολίτευση την ΕΡΕ. Ηταν η εποχή που εκατοντάδες ψηφοφόρων συνωστίζονταν στα υπουργεία και στα βουλευτικά γραφεία για ένα ρουσφέτι. Από διορισμό μέχρι να βελτιωθούν οι βαθμοί στο σχολείο για το παιδί τους.
Μάλιστα από την πολιορκία δεν γλίτωνε ούτε ο ίδιος ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου.
Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε μερικά χρόνια μετά τον βουλευτής «Καλοχαιρέτας» στην ταινία «Στουρνάρα 288» με το θρυλικό «ετελείωσε» για τα ρουσφέτια και την ίδια εποχή που γυρίζονταν το εμβληματικό «Υπάρχει και φιλότιμο» με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα στο ρόλο του υπουργού Μαυρογιαλούρου.
Οσοι νομίζετε ότι ο Ντίνος Δημόπουλος, ο Αλέκος Σακελλάριος και ο Μίμης Τραϊφόρος υπερέβαλαν στους χαρακτήρες των έργων για να βγάλουν γέλιο, δείτε το ντοκιμαντέρ και θα διαπιστώσετε ότι ήταν μάλλον επιεικείς.
Ο τότε βουλευτής της Ενωσης Κέντρου – που παραιτήθηκε με τα Ιουλιανά - Ιωάννης Τσουδερός λέει στην κάμερα του BBC ότι ξοδεύει 20.000 δραχμές μηνιαίως (περίπου 700 $) για βαφτίσια, γάμους και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις της περιφέρείας του και ότι μόνο τα τρία τελευταία χρόνια είχε βαφτίσει 700 παιδιά!
Ο αγώνας για την ένταξη στην ΕΟΚ -Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η Δύση
Ηταν η εποχή που η Ελλάδα έκανε αγώνα να ενταχθεί στην τότε ΕΟΚ.
Στην κάμερα μιλάει ο αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού -άρτι επιστρέψας από τις ΗΠΑ, καθηγητής Οικονομικών, Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος τρεις εβδομάδες αργότερα εξαναγκάστηκε σε παραίτηση.
Σε άπταιστα αγγλικά, ο Ανδρέας μιλά για τον αγώνα δρόμου να μπει η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή οικογένεια, για «να επιζήσουμε στη Δυτική Κοινότητα όπου επιλέξαμε να συμμετάσχουμε» όπως έλεγε τότε. Αλλο αν τη δεκαετία του ‘70 στη Βουλή, συγκρούονταν με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που διεμήνυε ότι «ανήκομεν εις την Δύσιν».
Ο Παπανδρέου, εκτός από μια έξοχη ανάλυση για την δυσκολία μεταφοράς αρμοδιοτήτων, κάνει και ένα μίνι ψυχογράφημα για τον ελληνικό λαό. «Είναι γεγονός ότι οι Ελληνες - και εμού συμπεριλαμβανομένου - δεν δεχόμαστε εύκολα της ενοχές» ομολογεί και προσθέτει: «Δεν νομίζω ότι έχω συναντήσει άλλο έθνος που να μη γνωρίζει καθόλου ενοχές».
Ο πρωτεργάτης των διαπραγματεύσεων σύνδεσης Ελλάδας -ΕΟΚ Γιάγκος Πεσμαζόγλου μιλούσε οραματικά για την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά η σκληρή οικονομική πραγματικότητα, μάλλον τον διέψευδε.
Η παροιμιώδης καχυποψία των Ελλήνων, η αίσθηση ότι όλος ο κόσμος συνωμοτεί εναντίον μας, υπήρχε και τότε. Η εκδότρια της Καθημερινής Ελένη Βλάχου, δεν μασά τα λόγια της: «Αν δεν καταφέρνουμε να δουλέψουμε, φταίμε εμείς οι ίδιοι» λέει και παραδέχεται ότι δεν υπάρχει περιθώριο να αλλάξει αυτή η νοοτροπία του Ελληνα.
Η Παιδεία
Ηταν η εποχή που ο Γεώργιος Παπανδρέου έκανε τα πρώτα αποφασιστικά βήματα μεταρρύθμισης της Παιδείας. Αλλά ήταν ακόμη η αρχή.
Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ο αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, κοινωνιολόγος και επιχειρηματίας που είχε φτιάξει ιδιωτική σχολή για τους εύπορους Ελληνες, δεν μασά τα λόγια του: «Δεν υπάρχει έρευνα στα Πανεπιστήμια, δεν υπάρχουν καν μεταπτυχιακές σπουδές» – χωρίς τις οποίες «δεν μπορείς να βγάλεις ηγέτες» όπως λέει. Καταγγέλλει δε ευθαρσώς ότι «μια μικρή ομάδα ανθρώπων ελέγχει τα Πανεπιστήμια» εξηγώντας ότι αν δεν κάνεις ό,τι λένε, αν δεν πιστεύεις τις απαρχαιωμενες θεωρίες τους δεν μπορείς ούτε καν μια διάλεξη να κάνεις σε ελληνικό Πανεπιστήμιο...
«Ισως η Ελλάδα καταλήξει ένα μουσείο για τουρίστες»
Ο Ντέιβιντ Χόλντεν, κλείνοντας προφητεύει δυσοίωνα, εν έτει 1965: «Οι νέοι θα φεύγουν όσο οι παλιές συνήθειες μένουν. Αν κανείς δεν ανοίξει νέα παράθυρα στο μέλλον η Ελλάδα ίσως καταλήξει ένα μουσείο για τουρίστες στις παρυφές της Ευρώπης. Ένα υποανάπτυκτο κράτος με υπερανεπτυγμένη ιστορία. Ένα μέρος όπου οι ξένοι θα έρχονται για διακοπές και που οι Έλληνες θα αναγκάζονται να εγκαταλείψουν για να επιζήσουν».