Οι γεννήσεις περιορίζονται χρόνο με το χρόνο, οι εργαζόμενοι λιγοστεύουν, οι συνταξιούχοι αυξάνονται, το προσδόκιμο ζωής ανεβαίνει.
Αυτές είναι οι βασικές παράμετροι του ασφαλιστικού συστήματος, που μπορεί να έχει πάρει “ανάσες”, μετά τους τελευταίους ασφαλιστικούς νόμους, ωστόσο δεν παύει να εκπέμπει σήμα κινδύνου, όπως συμβαίνει λίγο ως πολύ με τα συνταξιοδοτικά συστήματα όλης της Ευρώπης που γερνάει με γοργούς ρυθμούς.
Τα SOS
Με αυτά τα δεδομένα, το ασφαλιστικό σύστημα μπήκε για μια ακόμα φορά στο “μικροσκόπιο” του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Έκθεση Ισολογισμού του Κράτους), το οποίο εκτός των άλλων παρατηρεί ότι η γήρανση του πληθυσμού αναμένεται να έχει δυσμενείς συνέπειες και σε πεδία πέραν του ασφαλιστικού (αύξηση των δαπανών για υγειονομική περίθαλψη, πρόσθετες δαπάνες για τη δημιουργία δομών προστασίας και φροντίδας των ηλικιωμένων, αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης κ.λπ.), δοκιμάζοντας έτσι συνολικά τις αντοχές του κοινωνικού κράτους.
Ποιες είναι οι κινήσεις που πρέπει να γίνουν, κατά το Ελεγκτικό Συνέδριο, λαμβάνοντας υπόψιν τη δομή του ασφαλιστικού συστήματος, δηλαδή τη σχεδόν απόλυτη εξάρτηση του από τον διανεμητικό πρώτο πυλώνα ασφάλισης, που το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο απέναντι στις δημογραφικές εξελίξεις;
- λήψη πρωτοβουλιών για τη σταδιακή βελτίωση των δυσμενών δημογραφικών δεικτών, καθώς η πλήρης αντιστροφή των τάσεων που έχουν ήδη διαμορφωθεί δεν φαίνεται να μπορεί να αποτελέσει, τουλάχιστον άμεσα, ρεαλιστικό στόχο. Η επικέντρωση σε πολιτικές ενίσχυσης των γεννήσεων, δημιουργίας δομών στήριξης των νέων οικογενειών ή διευκόλυνσης των εργαζόμενων γονέων, αναμένεται να έχουν θετική επίδραση. Περισσότερο απτά αποτελέσματα μπορεί να έχει η νόμιμη και οργανωμένη μετανάστευση με σκοπό την εργασία (μόνιμη ή για ορισμένο χρόνο), καθώς προκαλεί αυτόματη αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων, ενισχύοντας τα έσοδα από ασφαλιστικές εισφορές και συμβάλλοντας στη μεγέθυνση της οικονομίας που είναι καθοριστικής σημασίας για τις δημοσιονομικές δυνατότητες της χώρας όσον αφορά το ύψος της ετήσιας κρατικής χρηματοδότησης του e-ΕΦΚΑ. Παράλληλα, ο περιορισμός ή η αντιστροφή του φαινομένου του “brain drain”, ιδίως όταν αφορά νέα και υψηλής εξειδίκευσης άτομα, μπορεί να συμβάλλει θετικά και δη τόσο στα έσοδα του συστήματος όσο και στην αύξηση του ΑΕΠ που αποτελεί συνάρτηση και της ποιότητας του ανθρώπινου κεφαλαίου
- ανάγκη διαρκούς και ενδελεχούς παρακολούθησης των βασικών παραμετρικών συνιστωσών του ασφαλιστικού συστήματος (ύψος και βάση εισφορών, συντελεστές αναπλήρωσης, τρόπος υπολογισμού της σύνταξης, ηλικία συνταξιοδότησης κ.λπ.), με προσεκτική αξιολόγηση των σχετικών μελετών και εισηγήσεων της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής, ώστε να αποφευχθεί μελλοντικά η διόγκωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης και η διακινδύνευση της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος
- ενίσχυση της δυναμικής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της διόρθωσης των μακροοικονομικών ανισορροπιών, ώστε να επιτευχθούν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, αύξηση της παραγωγικότητας και της απασχόλησης, αλλά και αύξηση των μισθών, ώστε να ενισχυθούν τα έσοδα από εισφορές
- ενίσχυση των πρωτοβουλιών αποτελεσματικής διαχείρισης των σωρευμένων ασφαλιστικών οφειλών εκ μέρους του ΚΕΑΟ (ήδη 50,3 δισ ευρώ), ώστε να δημιουργηθεί ρεαλιστική εικόνα για το πράγματι ανακτήσιμο ποσό
- επανεξέταση των κινήτρων συμμετοχής στα σχήματα του 2ου και 3ου πυλώνα ασφάλισης, ιδίως ως προς την περίμετρο των ασφαλισμένων που δεν καλύπτονται ηλικιακά από τη «νέα» επικουρική σύνταξη του ΤΕΚΑ, ώστε βαθμιαία να επιτευχθεί εν τοις πράγμασι η «πολυεπίπεδη» προστασία, που είναι το πλέον ισχυρό αντίδοτο απέναντι σε δημογραφικές πιέσεις
- διασφάλιση των νομοθετημένων πόρων του ΑΚΑΓΕ και την προστασία του κεφαλαίου του, με ταυτόχρονη αξιοποίησή του, όταν απαιτηθεί, αποκλειστικά για τους ειδικούς σκοπούς που προβλέπονται στον νόμο, δηλαδή για την κάλυψη των συντάξεων των μελλοντικών γενεών
- Στην επιτάχυνση των απαιτούμενων διαδικασιών για την πλήρη λειτουργία του ΤΕΚΑ, η οποία μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη τόσο για τους ασφαλισμένους (απόδοση επενδύσεων) όσο και για την ελληνική οικονομία (βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας, έμμεση χρηματοδότηση επενδύσεων κ.λπ.).
Τα «αγκάθια»
Σε συνέχεια τάσεων που έχουν ξεκινήσει από προηγούμενες δεκαετίες, η Ελλάδα αντιμετωπίζει ισχυρή δημογραφική πρόκληση. Είναι ενδεικτικό ότι ο πληθυσμός της χώρας, από το 2011 μέχρι και το 2024, μειώθηκε κατά 415 χιλ. άτομα και το 2070, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής, θα ανέρχεται σε 7,77 εκατ, δηλαδή θα είναι μειωμένος κατά 3,04 εκατ. σε σχέση με το 2011.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, ο δείκτης ολικής γονιμότητας στην Ελλάδα, από 2,23 που ήταν το 1980, έπεσε στο 1,26 το 2023, κάτω από το 1,38 που είναι ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, ο δείκτης είναι ιδιαίτερα χαμηλός (πολύ κάτω από το επιθυμητό 2,1) συνεχώς από την δεκαετία του 1990 και μετά.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού των δύο παραπάνω δεδομένων; Ο δείκτης γήρανσης το 2024 αυξήθηκε κατά 6,7 μονάδες σε σχέση με το 2023, καθώς ανήλθε σε 178,5 από 171,888 το 2023. Αυτό σημαίνει ότι σε 100 άτομα ηλικίας 0-14 ετών αντιστοιχούν σήμερα 178,5 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat9, ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων, που απεικονίζει τον λόγο των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω προς τα άτομα ηλικίας από 20 έως 64 ετών (οικονομικά ενεργός πληθυσμός), επιδεινώθηκε οριακά το 2024 σε σχέση με το προηγούμενο έτος, καθώς ανήλθε στο 40% (έναντι 39%). Η άνοδος του δείκτη σημαίνει ότι αυξάνεται το ποσοστό των ηλικιωμένων έναντι του εργαζόμενου πληθυσμού. Ο ίδιος δείκτης στην ΕΕ (μέσος όρος) είναι στο 37%.