Είναι μάστιγα το κάπνισμα; Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι και παραείναι. Μήπως, όμως, είναι και άλλοθι για μια ακόμα φοροεπιδρομή σε βάρος των Ευρωπαίων καταναλωτών;
Από το καλοκαίρι, η Κομισιόν έχει ανάψει το πράσινο φως στην πρόταση για αναθεώρηση της Οδηγίας, που αφορά στους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης επί των καπνικών, προτάσσοντας αφενός το ότι το σχετικό πλαίσιο παραμένει αμετάβλητο εδώ και 15 χρόνια, αφετέρου ότι πρέπει να προστατευθεί η δημόσια υγεία. Σύμφωνα, άλλωστε, με το αιτιολογικό της επίμαχης πρότασης, η χρήση καπνού παραμένει μία από τις κύριες αιτίες θανάτου που μπορούν να προληφθούν σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς προκαλεί περίπου 8 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο και συμβάλλει σε ένα ευρύ φάσμα καρκίνων, καρδιαγγειακών παθήσεων και αναπνευστικών προβλημάτων.
Όποιος... “σκαλίσει”, όμως, λίγο παραπάνω τα συνοδευτικά έγγραφα, θα βρει μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια για τον εν λόγω σχεδιασμό, που θα ανεβάσει ή μάλλον θα εκτοξεύσει τη φορολογία σε τσιγάρα, καπνό, ηλεκτρονικά και θερμαινόμενα τσιγάρα. Την ίδια ακριβώς περίοδο, που οι Βρυξέλλες έδιναν το “οκ” για την αύξηση των ΕΦΚ επί των καπνικών αναδεικνύοντας τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία, η Κομισιόν υπέβαλε προτάσεις για τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό 2028-2034, καθώς κι ένα αναθεωρημένο πακέτο ιδίων πόρων, δηλαδή νέων πηγών εσόδων. Μεταξύ των προτεινόμενων νέων ιδίων πόρων περιλαμβάνεται ένας μηχανισμός που βασίζεται στους ειδικούς φόρους κατανάλωσης καπνού.
Η πρόταση που ανάβει «φωτιές»
Αυτήν τη στιγμή, ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης που επιβάλλεται στα τσιγάρα πρέπει να αντιπροσωπεύει σε κάθε κράτος- μέλος τουλάχιστον το 60% της σταθμισμένης μέσης λιανικής τιμής πώλησης (WAP) και να μην είναι μικρότερος από 90 ευρώ ανά 1.000 τσιγάρα. Στην πράξη, καμία χώρα δεν βρίσκεται σε αυτά τα ελάχιστα όρια φορολογίας. Για παράδειγμα, υπάρχουν χώρες με υπερδιπλάσιο ΕΦΚ, όπως η Ιρλανδία, η Γαλλία, η Ολλανδία, οι οποίες υποφέρουν, όμως, από το λαθρεμπόριο καπνικών.
Η Ελλάδα παρά τις αναθεωρήσεις των προηγούμενων ετών, κινείται λίγο πιο πάνω από τα ισχύοντα ελάχιστα όρια και συγκεκριμένα στα 117,50 ευρώ ανά 1.000 τσιγάρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα έσοδα για τον κρατικό προϋπολογισμό υπολογίζονται σε κάτι παραπάνω από 2,3 δισ ευρώ.
Η πρόταση αναθεώρησης της Οδηγίας φέρνει τα πάνω- κάτω. Αρκεί να αναφέρει κανείς ότι από το 2028 ο ελάχιστος ΕΦΚ στα τσιγάρα θα πρέπει να “πετάξει” στα 215 ευρώ, κάτι που σύμφωνα με τους υπολογισμούς των υπηρεσιών του ΥΠΕΘΟ θα φέρει την τιμή ενός πακέτου στα 6,5 ευρώ! Δεν είναι, όμως, μόνο τα απλά τσιγάρα. Στα θερμαινόμενα τσιγάρα, ο ελάχιστος ΕΦΚ θα πρέπει να ανέβει σταδιακά από τα 88 ευρώ ανά 1.000 τεμάχια, στα 155 ευρώ! Όσο για το υγρό, που χρησιμοποιείται στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, από 10 λεπτά ανά χιλιοστόλιτρο σήμερα, ο ΕΦΚ θα πρέπει να ανέβει σταδιακά ως τα 36 λεπτά!
Κίνδυνος «έκρηξης» του λαθρεμπορίου
Ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών, μιλώντας στο τελευταίο ECOFIN επεσήμανε δύο προβλήματα, που μπορεί να θεωρούνται αυτονόητα αλλά για κάποιους τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες- και όχι μόνο- μάλλον τέτοια δεν είναι. Το ένα ζήτημα που έθεσε η ελληνική πλευρά είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη μεταβατική περίοδος, για να μην προκληθεί σοκ στην αγορά και τους καταναλωτές. Το δεύτερο είναι ότι αυξάνοντας υπέρμετρα τη φορολογία, στρώνουμε κόκκινο χαλί στα διεθνή κυκλώματα λαθρεμπορίας. Τα στοιχεία, άλλωστε, είναι αμείλικτα.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ετήσιας Έκθεσης της KPMG, το 2024, η κατανάλωση παράνομων τσιγάρων στην Ελλάδα έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των παράνομων τσιγάρων εκτιμάται στο 17,5% της συνολικής κατανάλωσης τσιγάρων, μειωμένο κατά 6,2 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 2023 (23,7%). Συνολικά, καταναλώθηκαν 2,5 δισεκατ. παράνομα τσιγάρα, ενώ τα χαμένα έσοδα για τα δημόσια ταμεία υπολογίζονται σε 438 εκατ. ευρώ για το 2024, όταν το 2023 είχαν ξεπεράσει τα 620 εκατ. Ευρώ.
Η εικόνα αυτή έρχεται σε αντίθεση με την αυξητική τάση που παρατηρείται στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπου το λαθρεμπόριο βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο από το 2015. Ειδικότερα, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης καταναλώθηκαν 38,9 δισεκατ. παράνομα τσιγάρα και οι απώλειες των εσόδων για τα δημόσια ταμεία υπολογίζονται σε 14,9 δισεκατ. ευρώ (+3,3 δισεκατ. ευρώ σε σχέση με το 2023). Αρνητικές πρωτιές στην καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου καταγράφουν:
- η Γαλλία, που διατηρεί την πρώτη θέση στην κατανάλωση παράνομων τσιγάρων για ακόμα μία χρονιά, αντιπροσωπεύοντας το 37,6% της συνολικής κατανάλωσης παράνομων τσιγάρων της χώρας, παρουσιάζοντας τη μεγαλύτερη αύξηση συγκριτικά με όλες τις χώρες σε σχέση με το 2023
- η Ολλανδία, που καταγράφει για πρώτη φορά σημαντική αύξηση στην παράνομη κατανάλωση τσιγάρων, φτάνοντας στο 17,9% συνολικά για τη χώρα, μπαίνοντας στη λίστα των χωρών με τα υψηλά ποσοστά.
Σύμφωνα με έρευνα του EPICENTER η αύξηση των φόρων στον καπνό στην Ευρώπη επιτείνει την αντίστοιχη “μαύρη” αγορά. Συγκεκριμένα, για κάθε επιπλέον ευρώ στην τιμή του καπνού εξαιτίας της αύξησης της φορολογίας, το μερίδιο της “μαύρης” αγοράς αυξάνεται κατά 5-12%, με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, η αύξηση της φορολογίας να μην οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση των κρατικών εσόδων αλλά στην ενίσχυση εγκληματικών οργανώσεων.