Η γενικά θετική εικόνα ικανοποίησης των τουριστών, όπως καταγράφεται σε έρευνες, δέχεται πλήγμα σε περιόδους και περιοχές με αυξημένη τουριστική κίνηση.
Η υπερσυγκέντρωση επισκεπτών προκαλεί φαινόμενα υποβάθμισης τόσο του φυσικού όσο και του αστικού περιβάλλοντος, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον συνωστισμό στις περιόδους αιχμής, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, την αυξημένη ρύπανση, αλλά και την πτώση του επιπέδου των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Σε όλα αυτά προστίθενται οι ελλείψεις στο εργατικό δυναμικό, που δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, οδηγώντας τελικά σε μείωση της ποιότητας της τουριστικής εμπειρίας.
Νέα μελέτη για τον ελληνικό τουρισμό
Αυτό υπογραμμίζει η Eurobank στην νέα μελέτη της για τον ελληνικό τουρισμό που βρίσκεται απέναντι σε νέες προκλήσεις και προοπτικές. Στόχος θα πρέπει να είναι η ποιοτική αναβάθμιση και η βιωσιμότητα του τουριστικού προϊόντος που συνδέεται με τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της παράδοσης κάθε τόπου, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της ομορφιάς των φυσικών τοπίων που εγγυώνται την αυθεντικότητα της εμπειρίας.
Στην μελέτη «Πυλώνας τουρισμού: Βασικά χαρακτηριστικά, επίδραση στην οικονομία, προκλήσεις, ευκαιρίες και προτάσεις πολιτικής» η Μονάδα Οικονομικής Ανάλυσης και Έρευνας της Εurobank επισημαίνεται η ανάγκη μεγάλων αλλαγών σε επιχειρηματικές πρακτικές, πολιτικές και επενδύσεις (δημόσιες και ιδιωτικές) αλλά και σε νοοτροπίες, προκειμένου να αναβαθμιστεί το ελληνικό τουριστικό προϊόν. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνει δέσμη 10 δράσεων που αφορούν από πολεοδομικά – χωροταξικά ζητήματα και αναβάθμιση υποδομών μέχρι θέματα επιμόρφωσης προσωπικού, κλιματικής αλλαγής και βραχυχρόνιων μισθώσεων.
«Μένουν λιγότερο, αφήνουν λιγότερα»
«Τα τελευταία χρόνια το μοντέλο του ελληνικού τουρισμού μεταβάλλεται προς την κατεύθυνση «όλο και περισσότεροι τουρίστες οι οποίοι διαμένουν όλο και λιγότερο στη χώρα και αφήνουν όλο και λιγότερα χρήματα». Ωστόσο στον βαθμό στον οποίο η διόγκωση της ζήτησης μεταφράζεται σε υποβάθμιση του περιβάλλοντος και του επιπέδου παρεχόμενων υπηρεσιών, η διατηρησιμότητα αυτής της ζήτησης στο μακροχρόνιο διάστημα δεν είναι δεδομένη» υπογραμμίζεται στην μελέτη.
«Για παράδειγμα, άρθρο του Bloomberg ονοματίζει τη Ζάκυνθο ως ένα από τα χειρότερα hotspots υπερτουρισμού στην Ευρώπη για το 2023, καθώς προσέλκυσε 150 φορές περισσότερους ανθρώπους από τους μόνιμους κατοίκους της. Επιπλέον, ολόκληρη η συστάδα νησιών των Κυκλάδων συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο Μνημείων Κληρονομιάς σε Κίνδυνο το 2024 λόγω του αντίκτυπου της τουριστικής ανάπτυξης στο φυσικό τοπίο και τον πολιτισμό.» αναφέρετε χαρακτηριστικά στην έρευνα της Eurobank.
Φαίνεται εξάλλου ότι η πορεία προς την αειφορία είναι συμφέρουσα και με οικονομικούς όρους. Όπως σημειώνουν οι αναλυτές της Εurobank αποτελεί καταγεγραμμένη τάση μεγάλης μερίδας τουριστών τα τελευταία έτη, και δη αυτών με τη μεγαλύτερη δαπάνη, αλλά και της νεότερης γενιάς, να επιλέγουν προορισμούς που ακολουθούν πρακτικές αειφορίας και προσφέρουν μεγαλύτερη αυθεντικότητα της ταξιδιωτικής εμπειρίας. Ενδεικτικά ως προς αυτό είναι στοιχεία έρευνας του Πανεπιστημίου Αιγαίου που δείχνουν ότι την τριακονταετία μεταξύ 1990-2018 στο βόρειο και στο νότιο Αιγαίο προστέθηκαν 85.000 στρέμματα τεχνητών επιφανειών (κτίρια, δρόμοι, τσιμεντωμένες επιφάνειες). Όχι τυχαία, τα υψηλότερα ποσοστά αύξησης παρουσιάζονται στα τουριστικά νησιά: στη Μύκονο κατά 341% (από 4,9% σε 21,8%), Σαντορίνη +51,5% (στο 18,1% του νησιού), Πάρος +68,65% (15,8% του νησιού), Κως +110% στο 5,7%, Ρόδος +73,6% στο 3,1%, Τήνος +164% στο 2,7% κ.λπ. Παράλληλα, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στα νησιά μειώθηκαν κατά 50%.
«Τα προβλήματα του μαζικού μοντέλου όμως αρχίζουν να γίνονται αντιληπτά και από τον ίδιο τον τουριστικό κλάδο: ενώ άλλοι προορισμοί ανεβαίνουν, η Μύκονος η Σαντορίνη και η Πάρος βιώνουν ένα σταδιακό κορεσμό καθώς σε βασικά μεγέθη (αριθμός διανυκτερεύσεων, συνολική διακίνηση επιβατών εσωτερικού με πλοίο, κίνηση κρουαζιερόπλοιων, αφίξεις με κρουαζιερόπλοια) παρατηρείται μείωση του ρυθμού αύξησης την περίοδο 2021-2024.»
Ως προς τις κρατήσεις αεροπορικών θέσεων σημειώνεται ότι ενώ με στοιχεία τέλους Μάϊου 2025 του ΙΝΣΕΤΕ στο σύνολο της χώρας είναι σε ετήσια βάση αυξημένες κατά 6,2%, στη Σαντορίνη και την Πάρο παρουσιάζεται μείωση από βασικές τουριστικές αγορές [π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο (-49,4%, -28,1% αντίστοιχα), Γερμανία (-46,7%, -12,4%), Ιταλία (-23,2%, +10,7%), Γαλλία (-43,7%, -19,7%)].
Συνεισφορά στη μειούμενη δαπάνη ανά επισκέπτη φαίνεται να έχει και η άνοδος των τουριστικών μισθώσεων. Οι κλίνες που προσφέρονται μέσω βραχυχρόνιων μισθώσεων είναι χαμηλότερων προδιαγραφών από αυτές του επίσημου τομέα, προσφέρουν λιγότερες υπηρεσίες, άρα απασχολούν και λιγότερο προσωπικό και συνεισφέρουν και λιγότερο στα φορολογικά έσοδα. Επομένως, ενώ ασκούν πίεση στις υποδομές και στους φυσικούς πόρους αποδίδουν μικρότερο οικονομικό όφελος στην εθνική οικονομία. Επιπλέον, αφορούν κυρίως επισκέπτες που τείνουν να διαμένουν βραχύτερα διαστήματα: σύμφωνα με το ΙΝΣΕΤΕ, η μέση διάρκεια παραμονής σε Airbnb την τριετία 2022-2024 ανερχόταν σε μόλις 3,7 ημέρες. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, στα ξενοδοχεία η μέση διάρκεια παραμονής τη διετία 2022-2023 διαμορφώθηκε σε 4,1 και 3,9 ημέρες αντίστοιχα.
Σύμφωνα με τη μελέτη της Eurobank οι σημαντικότερες δράσεις για ποιοτικότερο τουρισμού θα ήταν:
- Αυστηρή και συστηματική τήρηση της νομοθεσίας για την αυθαίρετη δόμηση (απόσυρση παράνομων κτισμάτων, αποφυγή νομιμοποιήσεων) και ουσιαστικός περιορισμός και της -έως τώρα νόμιμης- εκτός σχεδίου δόμησης. Η χύδην δόμηση είναι ένας ανορθολογικός και χωροκατακτητικά επιθετικός τρόπος αξιοποίησης της γης και οδηγεί σε υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, εξώθηση αγροτικών δραστηριοτήτων αλλά και επιδείνωση της στάθμης των τουριστικών εσόδων. Οι σχετικές δράσεις είναι ίσως η υψηλότερη προτεραιότητα δεδομένου ότι η χύδην δόμηση δεν αναστρέφεται και μπορεί να καταστρέψει έναν τουριστικό προορισμό, ίσως και οριστικά.
- Θέσπιση και συνεπής τήρηση της νομοθεσίας για την χωροθέτηση των μονάδων φιλοξενίας και εστίασης και την εναρμόνιση τους με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Απόσυρση ή τροποποίηση μονάδων που παραβιάζουν αυτόν τον κανόνα, είτε με εφαρμογή της νομοθεσίας όπου υπάρχουν παραβάσεις, είτε με οικονομικά κίνητρα όπου οι παρεκκλίσεις είναι νομότυπες (ή εκ των υστέρων νομιμοποιημένες).
- Προτεραιοποίηση από τους επιχειρηματίες του τουρισμού και την Πολιτεία ανέγερσης ξενοδοχειακών μονάδων υψηλότερης στάθμης και αναβάθμιση των υφιστάμενων. Κάποια πρώτα βήματα έχουν γίνει: ο αριθμός των 5άστερων ξενοδοχείων της χώρας έχει αυξηθεί κατά 37% την τελευταία πενταετία 2019-2024, και των 4στερων κατά 14%, ενώ οι μονάδες 1 και 2 αστέρων μειώθηκαν. Οι τράπεζες παρέχουν χρηματοδοτική στήριξη σε αυτή την κατεύθυνση.
- Αναβάθμιση των υποδομών που στηρίζουν τον ποιοτικό και όχι τον μαζικό τουρισμό: δρόμοι, μαρίνες, γρήγορο διαδίκτυο, διαχείριση ενέργειας, νερού και απορριμμάτων, υπογειοποίηση καλωδίων δικτύων, προστασία παραδοσιακών οικισμών, ανάδειξη μνημείων και μουσείων, πολιτιστικές εκδηλώσεις, χιονοδρομικά κέντρα κ.λπ.
- Γενικότερα, δράσεις εξωραϊσμού του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος: ό,τι είναι ωραίο για τους κατοίκους είναι και για τους επισκέπτες.
- Κατάρτιση και αναβάθμιση δεξιοτήτων. Ο ποιοτικός τουρισμός απαιτεί υψηλής στάθμης προσωπικό (και αντίστοιχα δημιουργεί πιο καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας).
- Συγκεκριμένα κίνητρα για εναλλακτικές μορφές τουρισμού με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία: επισκέπτες υγείας, πολιτιστικός και θρησκευτικός τουρισμός, αγροτουρισμός, city breaks. Η οικονομετρική εκτίμηση που περιέχεται σε αυτή τη μελέτη δείχνει ότι με την προτεραιοποίηση συγκεκριμένης κατεύθυνσης -και γεωγραφικού προσανατολισμού- επενδυτικών έργων, ο ελληνικός τουρισμός θα μπορούσε να επιτύχει καλύτερη χωρική και χρονική κατανομή των τουριστικών εσόδων, δηλαδή καλύτερη διασπορά των οφελών (αλλά και των παράπλευρων κοστών) μεταξύ ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας και επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου αντίστοιχα.
- Στήριξη πρακτικών αειφορίας και σχετικών πρωτοβουλιών για τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων (αλλά και αποφυγή κινήτρων που φαντάζουν προσχηματικά για την αύξηση της δομημένης επιφάνειας). Στροφή προς μια κυκλική οικονομία και προστασία της βιοποικιλότητας και του οικοσυστήματος.
- Επιβολή περιορισμών στις τουριστικές μισθώσεις. Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις είναι και θα εξακολουθήσουν να είναι μέρος του πακέτου υπηρεσιών που προσφέρει η χώρα αλλά πρέπει να επιστρέψουν στον σκοπό για τον οποίον δημιουργήθηκαν: την οικονομία διαμοιρασμού, ήτοι κατοικίες τις οποίες οι ιδιοκτήτες τους τις χρησιμοποιούν κυρίως οι ίδιοι και τις υπενοικιάζουν για κάποιες λίγες ημέρες, όταν δεν τις χρησιμοποιούν, με στόχο να χρηματοδοτήσουν κάποια από τα έξοδά τους και πιθανώς να κάνουν και ο ίδιοι διακοπές κάπου αλλού. Μια κατοικία η οποία ενοικιάζεται για 10 ή 11 μήνες τον χρόνο δεν εντάσσεται στην ιδέα της οικονομίας του διαμοιρασμού, αλλά αποτελεί μια κανονική οικονομική δραστηριότητα για προσπορισμό κέρδους και πρέπει, να επιτρέπεται ασφαλώς, αλλά να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Ειδάλλως, οι τουριστικές μισθώσεις επωφελούνται από φορολογικό και κανονιστικό αρμπιτράζ έναντι των επίσημων τουριστικών μονάδων, νοθεύοντας τον ανταγωνισμό. Αυτή η πρακτική, περαιτέρω, δημιουργεί πολύ ισχυρό κίνητρο οικοδόμησης σε τουριστικές περιοχές, και δη εκτός σχεδίου, υποβαθμίζοντας το τοπίο. Τέλος, η χρήση οικιστικών ακινήτων για εμπορικούς σκοπούς μπορεί να αφαιρεί, ακίνητα από την αγορά των μακροχρόνιων μισθώσεων, οξύνοντας το στεγαστικό πρόβλημα.
- Εφαρμογή μέτρων για την προστασία του τουρισμού από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ενδεικτικά, ενθάρρυνση των αφίξεων εκτός περιόδων υψηλής θερμοκρασίας, αποφυγή οικοδόμησης κοντά στο επίπεδο του αιγιαλού ή σε άλλες ευαίσθητες περιοχές (ρέματα, εντός δασικών εκτάσεων κτλ), αναβάθμιση ενεργειακής αποδοτικότητας των τουριστικών μονάδων, φυτεύσεις.