Ο συγγραφέας και εκδότης Άρης Μαραγκόπουλος μάς μιλά για την κρίση, το μέλλον του βιβλίου -ηλεκτρονικού και χάρτινου-, για τις αλλαγές στο ελληνικό εκδοτικό τοπίο που έρχονται με βήμα ταχύ, αλλά και για την επίμονη πίστη των εκδόσεων Τόπος στα βιβλία που δεν είναι μιας χρήσης.
Πώς έχει επηρεάσει τον χώρο των εκδόσεων η κρίση;
Ο τακτικός αναγνώστης, εκείνος που αγόραζε δύο ή τρία βιβλία τον μήνα, τώρα είναι αμφίβολο αν θα αγοράσει ένα. Ο ευκαιριακός αναγνώστης καλύπτεται με τα δωρεάν βιβλία των εφημερίδων ή, απλά, δεν αγοράζει βιβλία που έχουν τιμή άνω των 8-10 ευρώ. Αυτό, νομίζω, τα λέει όλα. Τέλος, όσοι εκδότες συνεργάζονται με το κράτος, π.χ. εκδίδουν πανεπιστημιακά βιβλία, έχουν σοβαρότατα προβλήματα. Το κράτος έχει περίπου αναστείλει τις πληρωμές των οφειλομένων.
Ποια είναι η στάση σας απέναντι στην επέλαση του ηλεκτρονικού βιβλίου;
Πρώτον, δεν είναι επέλαση. Το ηλεκτρονικό κείμενο ακόμα δοκιμάζει τις δυνάμεις, τις δυνατότητες, τις πωλήσεις του. Μέχρι να επιβληθεί μία και μόνη ηλεκτρονική πλατφόρμα, τα πράγματα θα είναι για καιρό ρευστά. Οπωσδήποτε όμως, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι το μέλλον. Εμένα μου αρέσει κιόλας. Για πάρα πολλούς λόγους που θα γίνουν κατανοητοί στη συνέχεια, ελπίζω.
Στην Ελλάδα το αναγνωστικό κοινό έχει αγκαλιάσει το ηλεκτρονικό βιβλίο; Ή αυτή η τάση απευθύνεται στους λάτρεις της τεχνολογίας;
Μάλλον το δεύτερο ισχύει. Για τον εξής απλό λόγο: Στην Ελλάδα κυριαρχεί η ανάγνωση της light λογοτεχνίας και οι εραστές της είναι πιο συντηρητικοί και από τον παππού μου. Για ποιο λόγο να θέλει η αναγνώστρια της Λένας Μαντά το ηλεκτρονικό βιβλίο; Για να κάνει εύκολα εύρεση στα διαμάντια και στα μαργαριτάρια της; Για να κάνει bookmark τα δυνατά της σημεία;
Ας μην κοροϊδευόμαστε. Το ηλεκτρονικό βιβλίο, αυτήν τη στιγμή τουλάχιστον, απευθύνεται στον επαρκή αναγνώστη, και αυτός τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα είναι είδος υπό εξαφάνιση. Ωστόσο, το θέμα έχει και μια άλλη ενδιαφέρουσα πλευρά. Ακριβώς βιβλία μιας χρήσης, όπως αυτά που μόλις ανέφερα, είναι καθαρή σπατάλη να τυπώνονται. Σπατάλη οικολογική, αποθηκευτική, διαχειριστική, βιβλιοθηκονομική κ.λπ. Ειδικά αυτά τα βιβλία θα έπρεπε να εκδίδονται αποκλειστικά και μόνον σε ηλεκτρονική μορφή.
Κάτι τελευταίο: Ηλεκτρονικό βιβλίο δεν λογίζεται αυτό που απλώς πέρασε σε μορφή pdf και το διαβάζεις σε οθόνη. Ηλεκτρονικό βιβλίο είναι εκείνο που παρέχει «υπηρεσίες» στον αναγνώστη, που συντροφεύει την ανάγνωση με εικόνα, ήχο, βίντεο, links, updates, και πολλά άλλα ηλεκτρονικά goodies, άμεσα συνδεδεμένα με το περιεχόμενό του. Επομένως, όταν ακούμε ότι ο Χ εκδοτικός οίκος έχει και ηλεκτρονικά βιβλία, να κρατάμε μικρό (πολύ μικρό) καλάθι.
Πώς θα επηρεαστεί η κοστολόγηση και η τιμή του βιβλίου από τη νέα τεχνολογία;
Αυτό είναι σοβαρό ζήτημα. Αν το ηλεκτρονικό δεν καταφέρει να είναι θεαματικά φτηνότερο από το υλικό βιβλίο, δεν πρόκειται να πείσει το κοινό του. Με τίποτε. Και δεν είναι εύκολο να είναι θεαματικά φτηνότερο. Δείτε με τα μεγάλα βιβλιοπωλεία στο εξωτερικό τι συμβαίνει. Οι τιμές του ηλεκτρονικού ελάχιστα απέχουν από εκείνες του κανονικού βιβλίου.
Πιστεύετε ότι θα εκλείψει το χάρτινο βιβλίο;
Αν οι ηλεκτρονικοί αναγνώστες κυριαρχήσουν στην αγορά, όπως κυριάρχησαν τα smart phones, ναι, τότε, αυτό θα γίνει. Αργά ή γρήγορα. Εδώ πρέπει να λάβουμε υπόψη και το ζήτημα της ηλικίας. Οι νεαροί αναγνώστες που μεγάλωσαν με κινητά και διαδίκτυο δεν τρελαίνονται με τον όγκο, το βάρος και την περίφημη «μυρωδιά» του τυπωμένου χαρτιού. Το αντίθετο, ζητούν κάτι πιο κοντά στη δική τους αναγνωστική κουλτούρα.
Οι σημερινοί 15άρηδες σε δέκα το πολύ χρόνια θα γελάνε (αν δεν θα τρομάζουν) με την ογκώδη βιβλιοθήκη των γονιών τους. Η ηλεκτρονική ανάγνωση έχει άλλους κανόνες από αυτήν του τυπωμένου βιβλίου. Χειρίζεται διαφορετικά την πληροφορία, την αναγνωστική απόλαυση, την επιστήμη, τη λογοτεχνία, τις τέχνες κ.λπ. Όσοι δεν την έχουν δοκιμάσει φαντάζονται απλώς μια μετάβαση από το τυπωμένο κείμενο στην οθόνη. Δεν είναι καθόλου έτσι. Καθόλου έτσι. Μιλάμε για δύο διαφορετικές τεχνικές ανάγνωσης, για δύο διαφορετικές κουλτούρες ανάγνωσης.
Ποιο είναι το μέλλον των εκδοτικών οίκων στην Ελλάδα;
Όπως σε όλα έτσι και εδώ μας διακρίνει μια υπερδιόγκωση, μια υπερβολική παραγωγή τίτλων που δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη του αναγνωστικού κοινού. Ειδικά οι εκδοτικοί οίκοι που έχουν στο κέντρο της ανάπτυξής τους αποκλειστικά τα βιβλία μιας χρήσης, τα εύπεπτα best-seller, θα έχουν πρόβλημα. Αργά ή γρήγορα. Η κρίση ωριμάζει με βία τις συνειδήσεις, κάνει τον κόσμο πιο στοχαστικό, πιο απαιτητικό. Θα δούμε σύντομα αλλαγές στο αναγνωστικό γούστο και άρα στο εκδοτικό τοπίο, έτσι πιστεύω.
Η δυνατότητα που δίνει η τεχνολογία στους συγγραφείς να παρακάμψουν τους «μεσάζοντες» και να εκδώσουν μόνοι τους τα βιβλία τους, τι σημαίνει για τη λογοτεχνία;
Δεν είναι το τύπωμα του βιβλίου το δύσκολο, η διανομή του είναι. Τύπωσες ένα βιβλίο σε print on demand μηχάνημα, ας πούμε σε 200, 300 αντίτυπα. Πώς θα φτάσουν στο κοινό; Πώς θα ανέβουν στον πάγκο του βιβλιοπώλη όταν δεν μπορούν να μείνουν εκεί πάνω από μια εβδομάδα ούτε τα βιβλία των «κανονικών» εκδοτών; Μόνον η ηλεκτρονική έκδοση ίσως έχει κάποιο νόημα. Το βγάζεις σε pdf και το μοιράζεις σε φίλους, γνωστούς, στο facebook και όπου βρεις. Αλλά μέχρι εκεί. Εκτός αν βρεθεί ένα σύστημα σαν το kickstarter, όπου διάφοροι υποστηρικτές θα χρηματοδοτούν το βιβλίο σου (και ως διανομή). Δεν είναι εύκολο, οπωσδήποτε δεν είμαστε ακόμα εκεί.
Με τους υπολογιστές, τα smartphones, το i-pad κ.λπ., η επικοινωνία και η ενημέρωση, ιδίως της νεολαίας, γίνεται όλο και περισσότερο μέσω ανάγνωσης. Διαβάζει σήμερα ο κόσμος περισσότερο απ’ όσο στο παρελθόν;
Διαβάζει, όπως το τόνισα πιο πριν, μέσα από μια διαφορετική κουλτούρα ανάγνωσης. Και ναι, διαβάζει πολύ, γράφει πολύ, επικοινωνεί πολύ, ανταλλάσσει ιδέες πολύ, και, θέλω να πιστεύω, σκέπτεται πολύ, πιο σωστά: Σκέφτεται διαφορετικά – απ’ ό,τι, ας πούμε, πριν μόλις δέκα χρόνια.
Ποιο ήταν το πιο επιτυχημένο βιβλίο σας φέτος; Πού νομίζετε ότι οφείλεται η επιτυχία του;
Το πιο επιτυχημένο βιβλίο μας φέτος ήταν η Κάθαρση της Φινλανδής Σόφι Όξανεν. Το βιβλίο που κέρδισε το βραβείο Femina 2010, το βραβείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το βιβλίο, και μια σειρά άλλα βραβεία. Πρόκειται για ένα δραματικό θρίλερ με φόντο την Εσθονία πριν, κατά, και μετά τη σοβιετική προσάρτηση, και πρωταγωνιστή τη σεξουαλική βία κατά των γυναικών. Σκεφτείτε ότι αυτή τη στιγμή έχει μεταφραστεί σε 38 γλώσσες! Η επιτυχία του οφείλεται στο ότι συνδυάζει αριστοτεχνικά την κοινωνική κριτική με την ατομική ηθική και όλο αυτό μέσα από την ψυχολογική ανάπλαση δύο μοναδικών γυναικείων χαρακτήρων.
Οι εκδόσεις Τόπος πού επενδύουν για το μέλλον;
Σε ό,τι επένδυσαν ως τώρα. Στα βιβλία που αντέχουν στον χρόνο, στα βιβλία που απαιτούν τη συμμετοχή του αναγνώστη, στα βιβλία όπου η αναγνωστική απόλαυση συνδυάζεται με τον αναστοχασμό των πραγμάτων, στα βιβλία που δεν είναι μιας χρήσης, στα βιβλία που δυνάμει μπορούν να αποτελέσουν ψηφίδες στην πνευματική περιουσία του κάθε αναγνώστη.
Η ιστοσελίδα των εκδόσεων Τόπος είναι εδώ.