Η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι αποτυπωμένη ακόμη και σήμερα μέσα από τα κτήρια και τα μνημεία πολλών εθνοτήτων και πολιτισμών που πέρασαν από αυτήν στον διάβα των αιώνων.
Βασικό στοιχείο κάθε πολιτισμού είναι και το πώς αντιμετωπίζονται οι νεκροί. Η γη της Θεσσαλονίκης έχει ακόμη πολυάριθμα νεκροταφεία εθνοτήτων που για τον έναν ή τον άλλον λόγο άφησαν την τελευταία τους πνοή εκεί.
Τα περισσότερα που διασώζονται είναι αυτά που δημιουργήθηκαν μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Εβραίοι, Τούρκοι, Αρμένιοι, Διαμαρτυρόμενοι, Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, ακόμη και Ινδοί, έχουν ενταφιαστεί στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, συμπληρώνοντας ένα παζλ μακραίωνου και κοσμοπολίτικου παρελθόντος.
Σημαντικό είναι το γεγονός πως ακόμη και σήμερα, σύμφωνα με την συνθήκη των Αθηνών που καθόριζε την ανάληψη εξουσίας της πόλης από την Ελλάδα, ο νόμος που ισχύει για τον καθορισμό των γαιών των νεκροταφείων είναι ο οθωμανικός.
«Φωνή μεγαλόφωνου ανδρός ο οποίος εφώναζε από τα τείχη της πόλης» καθόριζε τα νεκροταφεία των κοινοτήτων της πόλης.
«Από την Καμάρα και νότια της οδού Εγνατίας έθαβαν τους νεκρούς τους οι Μουσουλμάνοι, βόρεια της Εγνατίας οι Εβραίοι και ανατολικά της Καμάρας οι Χριστιανοί» τονίζει στο ΑΜΠΕ ο συγγραφέας Ευάγγελος Χεκίμογλου.
Τα νεκροταφεία των ορθοδόξων χριστιανών
Τα νεκροταφεία των χριστιανών κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, βρίσκονταν ανατολικά της παλιάς πόλης, ενώ ενταφιασμοί γίνονταν επίσης και στον λόφο του Σέιχ Σου. Η τουρκική διοίκηση έδωσε άδεια για την δημιουργία ενός ακόμη νεκροταφείου μόλις το 1874, το οποίο και δημιουργήθηκε στην δυτική πλευρά της πόλης.
Τα Εβραϊκά νεκροταφεία
Οι Εβραίοι αποτέλεσαν ένα σημαντικό κομμάτι στην ιστορία της Θεσσαλονίκης και δεν θα μπορούσαν να μην έχουν δικά τους νεκροταφεία. Εβραϊκά νεκροταφεία υπήρχαν στους χώρους που βρίσκεται σήμερα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ωστόσο καταστράφηκαν από τους Ναζί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι Εβραίοι της πόλης υποχρεώθηκαν να μεταφέρουν τους νεκρούς τους σε νέα νεκροταφεία όπως αυτό της Σταυρούπολης. Σε αυτό υπάρχουν περίπου 800 τάφοι, αλλά και ένα μνημείο για τους σχεδόν 80.000 Εβραίους της πόλης που έχασαν την ζωή τους κατά το Ολοκαύτωμα.
Τα τουρκικά νεκροταφεία
Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς άρχισε και η εισροή κατοίκων προς την πόλη. Φυσικό ήταν να δημιουργηθούν σιγά σιγά οι ανάγκες για τον ενταφιασμό των ανθρώπων αυτών. Τα πρώτα ήταν αυτά στα ανατολικά και στα δυτικά της πόλης. Μεγάλο νεκροταφείο επίσης υπήρχε ανατολικά από το Επταπύργιο. Μεταξύ άλλων δημιουργήθηκαν πολλά μικρότερα στα οποία ενταφιάζονταν δερβίσηδες και ηγούμενοι. Σήμερα δεν διασώζεται κανένα καθώς έχουν καταστραφεί.
Τα συμμαχικά νεκροταφεία της Σταυρούπολης (Ζέιτελνικ)
Στην οδό Λαγκαδά, στα νεκροταφεία του Ζέιτελνικ, έχουν ενταφιαστεί 8000 Σέρβοι, 8089 Γάλλοι, 400 Ρώσοι, 1648 Άγγλοι και 3000 Ιταλοί που πέθαναν κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου από το 1914 έως το 1918. Είναι διαχωρισμένα κατά τομέα ανάλογα με την ταυτότητα και την εθνικότητα των νεκρών. Εκεί βρίσκονται θαμμένοι και Βούλγαροι αιχμάλωτοι πολέμου.
Το καθολικό νεκροταφείο του Αγίου Βικεντίου του Παύλου
Το καθολικό νεκροταφείο δημιουργήθηκε μεταξύ του 1860 και του 1867 κοντά στην οδό Λαγκαδά, κοντά στα νεκροταφεία του Ζέιτελνικ.
Ινδικό νεκροταφείο του Χαρμανγκιόι στον Δενδροπόταμο
Μπορεί οι Ινδοί ως εθνότητα να μην έχουν ιστορική παρουσία στην Θεσσαλονίκη, ωστόσο έχουν και αυτοί το δικό τους νεκροταφείο. Πρόκειται για αυτό που ανήκει στην Επιτροπή των Στρατιωτικών Κοιμητηρίων της Κοινοπολιτείας και βρίσκεται στον Δενδροπόταμο, λίγα μόλις χιλιόμετρα από τα νεκροταφεία του Ζέιτενλικ. Εκεί έχουν ενταφιαστεί 358 Ινδοί από τα αποικιακά στρατεύματα ενώ άλλοι 200 αποτεφρώθηκαν σύμφωνα με τις παραδόσεις τους.
Βουλγαρικό νεκροταφείο στην Ευαγγελίστρια
Όπως είναι φυσικό και οι Βούλγαροι έχουν χαράξει την δική τους διαδρομή στην Θεσσαλονίκη και δεν θα μπορούσαν να μην έχουν νεκροταφείο. Στις αρχές του 19ου αιώνα, το νεκροταφείο βρισκόταν στην περιοχή της Ευαγγελίστριας. Κάποια στιγμή ζητήθηκε να επεκταθεί ο χώρος τους που βρισκόταν κοντά σε αυτό των ορθοδόξων, ωστόσο μετά το 1912 διαλύθηκε και οι χώροι του προστέθηκαν στην Ευαγγελίστρια.
Αρμένικο κοιμητήριο και κοιμητήριο Διαμαρτυρόμενων στην περιοχή Ευαγγελίστριας
Πρόκειται για νεκροταφεία που συνορεύουν μεταξύ τους και έχουν και κοινό φύλακα. Δημιουργήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και βρίσκονται στην περιοχή πάνω από την Ευαγγελίστρια απέναντι από το νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος.
Όπως είναι λογικό αυτά δεν είναι τα μοναδικά νεκροταφεία της Θεσσαλονίκης, καθώς η πόλη έχει μία ιστορία περισσοτέρων των 2.000 ετών. Στο υπέδαφος βρίσκονται νεκροταφεία της κλασσικής, της ελληνιστικής περιόδου, της περιόδου της ρωμαιοκταρίας και πολλών άλλων σημαντικών στιγμών της Ιστορίας που διαμόρφωσαν την Θεσσαλονίκη που γνωρίζουμε σήμερα.