Επρόκειτο για μια αμερικανική τηλεοπτική σειρά μεγάλου προϋπολογισμού με πρωταγωνίστρια την Μέριλ Στριπ. Όμως αυτή η σειρά του 1979 με τον τίτλο «Ολοκαύτωμα» άλλαξε τον τρόπο που οι Γερμανοί είδαν την δική τους ιστορία.
Έφερε την φρίκη των ναζιστικών εγκλημάτων στα σαλόνια των σπιτιών και έκανε την λέξη «Ολοκαύτωμα» σε έναν συνηθισμένο όρο στην γερμανική γλώσσα.
Αυτό τον μήνα, η δραματική σειρά παρουσιάστηκε ξανά στην γερμανική τηλεόραση και είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Πίσω στο 1979, τουλάχιστον το 1/3 του πληθυσμού της δυτικής Γερμανίας – δηλαδή περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι – είχαν παρακολουθήσει τουλάχιστον κάποια από τα επεισόδια.
Το «Ολοκαύτωμα» αναφέρεται στην ιστορίας μιας φανταστικής εβραϊκής οικογένειας – τον Καρλ Βάιζ, έναν επιτυχημένο γιατρό από το Βερολίνο, με την γυναίκα του και τα παιδιά του – να καταγράφουν το τραγικό ταξίδι τους από την αστική ευμάρεια στους θαλάμους αερίων.
Μια παράλληλη ιστορία επικεντρώνεται στον Έρικ Ντορφ, έναν άνεργο δικηγόρο, που αρχικά δεν είναι πολιτικοποιημένος, αλλά τελικά βρίσκει δουλειά στους SS του Χίτλερ και γίνεται μέρος της ναζιστικής μηχανής θανάτου.
Ποιος ήταν ο κοινωνικός αντίκτυπος της προβολής των θυμάτων
Η σειρά είχε προκαλέσει μια εθνική συζήτηση. Οι έρευνες δείχνουν ότι το 86% των θεατών συζήτησαν για το «Ολοκαύτωμα» με φίλους ή την οικογένειά τους μετά την παρακολούθηση του προγράμματος. 10.000 Γερμανοί τηλεφώνησαν στον ραδιοτηλεοπτικό σταθμό WDR, πολλοί με δάκρυα στα μάτια, για να εκφράσουν το σοκ και την ντροπή τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πρώην στρατιώτες ήρθαν σε επικοινωνία με το τηλεοπτικό δίκτυο για να επιβεβαιώσουν τις λεπτομέρειες των ναζιστικών εγκλημάτων.
Ήταν η πρώτη φορά που μια δραματική σειρά μιλούσε για την ζωή των θυμάτων του Χίτλερ. Μέχρι τότε, τα σοβαρά ντοκιμαντέρ είχαν ασχοληθεί με γεγονότα και αριθμούς και κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1960, η συζήτηση είχε επικεντρωθεί κυρίως στους δράστες – εξαιτίας των δικών του Άουσβιτς που διεξήχθησαν στην Φρανκφούρτη μεταξύ 1963 και 1965.
«Οι επιζώντες ήρθαν στις δίκες Άουσβιτς και οι δημοσιογράφοι δεν τους πήραν ούτε μία συνέντευξη, κανείς δεν νοιαζόταν για τα θύματα και αυτό άλλαξε με το ‘Ολοκαύτωμα’» λέει ο καθηγητής ιστορίας Φρανκ Μποσκ. Μάλιστα, έχει γράψει και ένα βιβλίο ( Zeitenwende 1979) για τα βασικά γεγονότα του 1979 που μεταμόρφωσαν τον κόσμο. Πιστεύει πως το τηλεοπτικό δράμα είναι ένα από αυτά, παράλληλα με την Ιρανική Επανάσταση και την εκλογή της Μάργκαρετ Θάτσερ.
Η μίνι σειρά «Ολοκαύτωμα» μιλά για τις συναισθηματικές προσωπικές ιστορίες των καθημερινών ανθρώπων – μια σειρά που έκανε τους θεατές να ταυτιστούν με τους ρόλους και ήταν προσβάσιμη σε όλη την κοινωνία.
Σε αυτήν, οι δράστες δεν είναι δαιμονοποιημένοι ως σατανικοί σαδιστές, αλλά εμφανίζονται ως συνηθισμένοι Γερμανοί, γρανάζια της ναζιστικής μηχανής, που συνέβαλαν στο Ολοκαύτωμα μέσα από μικρές καθημερινές πράξεις σκληρότητας ή δειλίας.
Η σειρά ήταν αμφιλεγόμενη και σχεδόν ποτέ δεν προβλήθηκε στην Γερμανία. Η παραγωγή ήταν από τον Αμερικανικό τηλεοπτικό σταθμό NBC και το 1978 την είχαν παρακολουθήσει 120 εκατομμύρια Αμερικανοί.
Αλλά οι Γερμανοί σχολιαστές την κατέκριναν, αποκαλώντας την μια κιτς μελοδραματική σαπουνόπερα που τυποποίησε το Ολοκαύτωμα. Οι Αριστεροί κατηγόρησαν τους αμερικανικούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς για την κυνική εκμετάλλευση των ναζιστικών εγκλημάτων για χάρη των τηλεοπτικών αριθμών τηλεθέασης. Οι δεξιοί εθνικιστές παραπονέθηκαν πως τα θύματα του πολέμου της Γερμανίας είχαν ξεχαστεί. Οι νεοναζιστές έφτασαν στο σημείο να βομβαρδίσουν δύο τηλεοπτικούς πομπούς σε μια προσπάθεια να σταματήσουν την προβολή στην Γερμανία.
Η σειρά εξακολουθεί να έχει τους επικριτές της ακόμη και σήμερα: ορισμένοι επιζώντες του Ολοκαυτώματος δήλωσαν πως το δράμα είναι απλοϊκό. Αλλά μεταμόρφωσε τον τρόπου που η Γερμανία αντιμετωπίζει το ναζιστικό παρελθόν της.
Αρχικά, ορισμένοι Γερμανοί αξιωματούχοι φοβούνταν πως η σειρά θα προκαλέσει ένα αντιγερμανικό συναίσθημα στο εξωτερικό, λέει ο καθηγητής Μποσκ. Αλλά η αναζήτηση της εθνικής ψυχής που προκάλεσε η σειρά, οδήγησε σε σεβασμό για το πώς αντιμετωπίζει η Γερμανία τα προηγούμενα εγκλήματά της.
Λίγους μήνες μετά την μετάδοση της σειράς, η Γερμανία διέλυσε το καθεστώς των περιορισμών για δολοφονία, επιτρέποντας στους Ναζί να δικαστούν για την συμμετοχή τους στο Ολοκαύτωμα.
Και η εθνική συζήτηση οδήγησε σε μια δίψα για περισσότερη γνώση. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1980, τα σχολεία ζήτησαν περισσότερη διδακτική ύλη, οι Γερμανοί ιστορικοί άρχισαν να εστιάζουν περισσότερο στο Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης εγκαινίασαν τις πρώτες μεγάλες εκθέσεις και μνημεία.
Υπενθύμιση για τους Γερμανούς
Τώρα, καθώς η μίνι τηλεοπτική σειρά ολοκληρώνεται, η Γερμανία επανεξετάζει το πώς κατάφερε να αλλάξει την χώρα πριν από 40 χρόνια.
Η ανάμνηση του Ολοκαυτώματος και οι λέξεις «ποτέ ξανά» έχουν γίνει βασικές αρχές της σύγχρονης πολιτικής γερμανικής ταυτότητας.
Αλλά η άκρα δεξιά, το κόμμα AfD λέει πως οι Γερμανοί πρέπει τώρα να προχωρήσουν και να σχεδιάσουν μια γραμμή στα πλαίσια της κουλτούρας αυτής. Πέρυσι, ο ηγέτης της AfD, Αλεξάντερ Γκόλαντ περιέγραψε την ναζιστική κυριαρχία ως «απλά περιττώματα πουλιών σε πάνω από 1.000 χρόνια επιτυχημένης γερμανικής ιστορίας». Την ίδια ώρα, λιγότεροι από τους μισούς Γερμανούς μαθητές γνωρίζουν τι είναι το Άουσβιτς, σύμφωνα με έρευνα του ιδρύματος Körber.
Σαράντα χρόνια μετά την μετάδοση της τηλεοπτικής σειράς στη Γερμανία, εξακολουθούν να χρειάζονται προσιτά δράματα που να υπογραμμίζουν τα ναζιστικά εγκλήματα.
Φωτογραφίες: Getty Images