Είναι ένα από τα γνωστότερα φωτογραφικά ντοκουμέντα του πολέμου του Βιετνάμ, μια φωτογραφία που έμελλε να αλλάξει τη στάση των Αμερικανών απέναντι στον πόλεμο:
Ένας αντισυνταγματάρχης, ο αρχηγός της αστυνομίας της Σαϊγκόν, Nguyen Ngoc Loan, σηκώνει το περίστροφό του κι εκτελεί εν ψυχρώ με μια σφαίρα στο κεφάλι έναν αιχμάλωτο Βιετκόνγκ με πολιτική περιβολή.
Πόσοι, όμως γνωρίζουν την ιστορία πίσω από αυτό το ντοκουμέντο;
Το περιστατικό εκτυλίχθηκε πριν από πενήντα χρόνια, την 1η Φεβρουαρίου του 1968, σ’ έναν δρόμο της Σαϊγκόν. Ήταν μια μέρα, όπως τόσες άλλες στη διάρκεια του φονικού πολέμου. Ένας λιπόσαρκος άνδρας με καρώ πουκάμισο, κοντό παντελόνι και τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα περπατά ξυπόλητος συνοδεία στρατιωτών. Στο κάδρο μπαίνει ξαφνικά από τα δεξιά ένας άνδρας με ρεβόλβερ, παίρνει θέση δίπλα στον αιχμάλωτο και τον εκτελεί χωρίς δεύτερη σκέψη. Σαν να έκανε το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο...
Εκείνη ακριβώς τη στιγμή θα πατήσει το κουμπί της κάμεράς του ο φωτογράφος του Associated Press, Έντι Άνταμς και θα τραβήξει ένα από τα γνωστότερα φωτογραφικά ντοκουμέντα του πολεμικού ρεπορτάζ: έναν στρατιωτικό να σκοτώνει εν ψυχρώ έναν αιχμάλωτο. Μια σκηνή που δεν χωρά ανθρώπου νους, μια σκηνή που άλλαξε κατά πολλούς την πορεία του πολέμου.
Το θύμα ήταν ένας 35χρονος άνδρας ονόματι Nguyen Van Lem, παντρεμένος, μέλος των κομμουνιστών ανταρτών Βιετκόνγκ που πολεμούσαν υπό την ηγεσία του Χο Τσι Μινχ κατά του Νότιου Βιετνάμ και των Αμερικανών. Οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές είχαν συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός από την 1η Φεβρουαρίου -Πρωτοχρονιά (Τet) στο Βιετνάμ- αλλά την ακριβώς προηγούμενη μέρα ο Χο Τσι Μινχ διέταξε αιφνιδιαστικά την επίθεση που πέρασε στην ιστορία ως “Τet-Offensive”.
Εκκένωση τραυματιών στη Σαϊγκόν
Σφοδρές μάχες έγιναν και στη Σαϊγκόν, όπου ο Lem μαζί με άλλους αντάρτες -μέλη όπως λέγεται ενός τάγματος θανάτου- είχαν σταλεί για να επιτεθούν σε νοτιοβιετναμέζους αστυνομικούς και τις οικογένειές τους. Ο Lem φέρεται να συνελήφθη εκείνη τη μέρα κοντά σ’ έναν μαζικό τάφο με 34 πτώματα. Ο Αυστραλός εικονολήπτης Νιλ Ντέιβις, που είχε επίσης καταγράψει την εκτέλεση του Lem σε βίντεο, είπε αργότερα ότι το θύμα είχε σκοτώσει φίλους του αρχηγού της αστυνομίας της Σαϊγκόν, Loan, αλλά και αναδεξιμιούς του.
Ο θύτης ήταν πρώην πιλότος, φίλος από τα μαθητικά χρόνια του πρωθυπουργού του Νότιου Βιετνάμ, που είχε προαχθεί στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη στην ηλικία των 37 ετών. Ο Loan ισχυρίστηκε αργότερα ότι το θύμα είχε σκοτώσει έναν από τους αξιωματικούς του -εκδοχή που συνάδει με την αφήγηση του Αυστραλού οπερατέρ -αλλά αν είπε την αλήθεια ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Όπως και να ‘χει αυτός ήταν που πάτησε χωρίς κανένα δισταγμό τη σκανδάλη.
Μάρτυρες της φρικιαστικής σκηνής έγιναν και ορισμένοι πολεμικοί ανταποκριτές. Ακόμη και σήμερα μπορεί κανείς να δει στο YouTube τις σκηνές που κατέγραψε ο εικονολήπτης Vo Suu για λογαριασμό του αμερικανικού δικτύου ΝΒC με το θύμα να σωριάζεται στο έδαφος και ένα ρυάκι αίματος να κυλά από τον κρόταφό του, ενώ ο δήμιός του στρέφει την πλάτη, βάζει το ρεβόλβερ στη θήκη του κι αποχωρεί.
Όμως η φωτογραφία του Άνταμς έκανε ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση από τα πλάνα. Ο 34χρονος φωτογράφος νόμισε ότι θα απαθανάτιζε άλλη μια ανάκριση στη μέση του δρόμου. «Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο τότε να τους κολλούν το πιστόλι στον κρόταφο», είπει. Όμως διαψεύστηκε οικτρά...
Η φωτογραφία του έμελλε, ωστόσο, να γίνει τις επόμενες μέρες πρωτοσέλιδο σε όλες τις μεγάλες αμερικανικές εφημερίδες και να κάνει το γύρο του κόσμου. Η αμερικανική πολιτική βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο...
Ο Αμερικανός φωτογράφος Έντι Άνταμς
Το στιγμιότυπο επελέγη ως «φωτογραφία της χρονιάς» το 1968, ο ίδιος ο Άνταμς κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ. Το περιοδικό Time συμπεριέλαβε τη φωτογραφία στις 100 σημαντικότερες όλων των εποχών, αλλά ο Άνταμς μετάνιωσε πικρά που πάτησε το κουμπί του κλείστρου γιατί το στιγμιότυπο, κατά την άποψή του, αποκομμένο από τα συμφραζόμενα λέει μόνον «τη μισή αλήθεια». «Ο αντισυνταγματάρχης σκότωσε τον Βιετκόνγκ κι εγώ με τη φωτογραφική μου μηχανή τον αντισυνταγματάρχη». Μερικές φορές ο φωτογράφος ρωτούσε: «Εσείς τι θα κάνατε, αν ήσαστε στη θέση του αντισυνταγματάρχη; Εκείνη την εποχή σ’ εκείνο το σημείο, εκείνη τη ζεστή μέρα; Κι αν είχατε στα χέρια σας έναν άνθρωπο που πριν από λίγο είχε σκοτώσει δυο-τρεις Αμερικανούς;» Το ερώτημα τον βασάνιζε μέχρι το θάνατό του, το 2004.
Μετά την εκτέλεση του αιχμαλώτου ο Loan πήγε στους πολεμικούς ανταποκριτές και τους είπε: «αυτοί οι τύποι σκοτώνουν πολλούς απ’ τους δικούς μας. Πιστεύω να με συγχωρήσει ο Βούδας». Σε εικόνες που είδαν αργότερα το φως της δημοσιότητας ο Loan διακρίνεται να πίνει, να καπνίζει και να γελάει... Τρεις μήνες αργότερα τραυματίστηκε σοβαρά και του έκοψαν το πόδι. Ενώ μετά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Σαϊγκόν το 1975, έφυγε με τους δικούς του για τις ΗΠΑ, όπου άνοιξε μια πιτσαρία στη Βιρτζίνια, αλλά αναγκάστηκε να την κλείσει όταν έγινε γνωστό ποιος ήταν. Υπήρξαν φωνές που ζητούσαν να οδηγηθεί στο εδώλιο για εγκλήματα πολέμου, αλλά κάτι τέτοιο δεν έγινε. Ο Loan πέθανε τελικά από καρκίνο τριάντα χρόνια μετά την εκτέλεση του αιχμαλώτου, σε ηλικία 67 ετών...
(Φωτογραφίες αρχείου: ΑΡ)