Είναι αναμφίβολα ένας από τους πλέον εμβληματικούς πίνακες του 20ού αιώνα και από τους γνωστότερους του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο.
Προς τιμήν του, το Μουσείο Reina Sofia, της Μαδρίτης, για να γιορτάσει τα 80 χρόνια της βασίλισσας Σοφίας, πραγματοποιεί ειδικές εκδηλώσεις με τίτλο «Ξανασκεφτόμαστε την Γκουέρνικα». Το Μουσείο προτείνει μια εικονική επίσκεψη στον πίνακα και μια εικονική αναπαράσταση υψηλής τεχνολογίας, η οποία επιτρέπει να δει κανείς τις πιο αθέατες λεπτομέρειες του πίνακα (μήκους περίπου 8 μέτρων), τα ίχνη από τις τρίχες του πινέλου που είχε χρησιμοποιήσει ο ιδιοφυής ζωγράφος, ή τα υπολείμματα μιας πράξης βανδαλισμού στον πίνακα, το 1974.
«Η Γκουέρνικα είναι μια ατελείωτη πηγή καλλιτεχνικού υλικού και αποτελεί τιμή για το Μουσείο μας», δήλωσε στο γαλλικό πρακτορείο η διευθύντρια συλλογών μοντέρνας τέχνης, Rosario Peiro.
Η ειδικός εξήγησε ότι «η Γκουέρνικα είναι το πιο σημαντικό έργο, κυριολεκτικά και συμβολικά» για το Μουσείο. «Πρέπει να συνεχίσουμε να δουλεύουμε πάνω του. Για να το αναπαραστήσουμε, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν εκατομμύρια εικόνες, με τη βοήθεια ακτίνων Χ. Για μένα, το ενδιαφέρον στο πίνακα είναι η γεωγραφία του, η έκτασή του. Είναι σαν ιστορικός χάρτης», πρόσθεσε η Rosario Peiro.
Εκατοντάδες αδημοσίευτα κείμενα σχετικά με τον πίνακα «Γκουέρνικα» αποκαλύπτονται επίσης σε αυτή την έκθεση. Επιτρέπουν να ξαναδεί κανείς τα πολυάριθμα ταξίδια του έργου στη Σκανδιναβία, στην Μεγάλη Βρετανία και στη Βενεζουέλα, το 1948, πριν το πραξικόπημα «διώξει» τον πίνακα από εκεί. Ανάμεσα στα ντοκουμέντα και ένα τηλεγράφημα του Alfred H. Barr, διευθυντή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (MoMA) της Νέας Υόρκης, όπου ο πίνακας είχε εκτεθεί επί δεκαετίες. Στη επιστολή του ο διευθυντής του Μουσείου πληροφορούσε τον Ισπανό ζωγράφο ότι τα έργα του δεν είχαν επηρεαστεί από την πυρκαγιά που έγινε στο Μουσείο το 1958.
Ας σημειωθεί ότι η «Γκουέρνικα» αναπαριστά τον βομβαρδισμό μιας μικρής πόλης στη Χώρα των Βάσκων, στα βόρεια της Ισπανίας, στις 26 Απριλίου 1937, από τα γερμανικά και ιταλικά αεροπλάνα, τα οποία στήριζαν το πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο, κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-1939). Ο βομβαρδισμός, ένας από τους πρώτους εναντίον του άμαχου πληθυσμού, είχε προκαλέσει τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων και είχε σοκάρει τον πλανήτη.
Καθώς πλησίαζε η παγκόσμια έκθεση του 1937, μέλη της ισπανικής δημοκρατικής κυβέρνησης ήθελαν το περίπτερο της Ισπανίας στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού που ήταν αφιερωμένο στην Τέχνη και την Τεχνολογία, να φιλοξενεί έναν πίνακα που θα εξέθετες τις θηριωδίες του αρχιστράτηγου Φράνκο και των συμμάχων του. Έτσι στράφηκαν σε έναν από τους πιο διάσημους ισπανούς ζωγράφους, τον Πάμπλο Πικάσο που είχε ήδη τύχει αναγνώρισης από τη δεκαετία του ’10 για την κυβιστική του καλλιτεχνική έκφραση.
Ο Πικάσο δεν χρειάστηκε να πάει μακριά για να φιλοτεχνήσει τον πίνακα για την έκθεση του Παρισιού, καθώς ζούσε στη Γαλλία από το 1904, από όπου και εξέφραζε τη διαφωνία του με το απολυταρχικό στρατιωτικό καθεστώς της χώρας του. Ο ζωγράφος δημιούργησε τη Γκουέρνικα παρότι βρισκόταν μακριά από την Ισπανία από το 1934, ενώ και μετά δεν επέστρεψε ποτέ στη χώρα του.
Ο Πικάσο προχώρησε σε πλήθος πειραματισμών πριν καταλήξει στον πίνακα που όλοι γνωρίζουμε. Ένα από τα πιο πρώιμα προσχέδια του πίνακα περιελάμβανε μια υψωμένη γροθιά, το παγκόσμιο σύμβολο αλληλεγγύης και αντίστασης στην καταπίεση. Οι αντίπαλοι του Φράνκο είχαν ασπαστεί το έμβλημα αυτό κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου. Ο Πικάσο απεικόνισε τη γροθιά αρχικά άδεια και κατόπιν να αρπάζει ένα δεμάτι σιτάρια. Τελικά, όμως, απέρριψε τελείως την εικόνα.
Μπορεί η Γκουέρνικα να είναι ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους πίνακες σε αποχρώσεις του γκρι, ωστόσο κατά τη διάρκεια των δοκιμών, ο πασίγνωστος ζωγράφος, είχε δοκιμάσει να κάνει το έργο έγχρωμο. Σε αυτή την εκδοχή ο ζωγράφος συμπεριέλαβε ένα κόκκινο δάκρυ να πέφτει από το μάτι μιας γυναίκας, καθώς και διάφορες εκδοχές έγχρωμου φόντου. Τελικά, δεν κρατήθηκε καμία από αυτές τις δοκιμές.
Οι κριτικοί τέχνης πέρασαν καιρό προσπαθώντας να «αποκρυπτογραφήσουν» το νόημα των συμβολισμών στη Γκουέρνικα, ιδιαίτερα του αλόγου και των ταύρων. Όπως θα ανέμενε κανείς, ζητήθηκε από τον Πικάσο να εξηγήσει τη χρήση αυτών των πλασμάτων στον πίνακα του. Ωστόσο, ποτέ δεν προσέφερε τίποτα πιο αποκαλυπτικό από τη φράση ότι: «Αυτός ο ταύρος είναι ένας ταύρος και αυτό το άλογο είναι ένα άλογο», προσθέτοντας ότι «εάν δώσετε ένα νόημα σε ορισμένα πράγματα στους πίνακές μου, μπορεί να είναι απολύτως αληθές, αλλά δεν ήταν η πρόθεσή μου να δώσω αυτό το νόημα. Οποίες ιδέες και όποια συμπεράσματα έχετε, τα απέκτησα και γω, αλλά ενστικτωδώς, ασυνείδητα. Κάνω τη ζωγραφιά, για τη ζωγραφιά. Ζωγραφίζω τα αντικείμενα για αυτό που είναι».
Σήμερα, η Γκερνίκα θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα του Πικάσο. Ωστόσο, δεν είχε χαρακτηριστεί εξ αρχής ως αριστούργημα. Μεταξύ των πρώτων επικριτών του έργου, ήταν ο αμερικανός κριτικός Clement Greenberg, ο οποίος αποκάλεσε τη Γκουέρνικα «απότομη» και «συμπιεσμένη», όπως επίσης και ο κομμουνιστής γάλλος ζωγράφος, Edouard Pignon, ο οποίος επέκρινε το έργο για άστοχο πολιτικό μήνυμα και έλλειψη ενσυναίσθησης για την εργατική τάξη. Με την άποψη αυτή συμφώνησε και ο γάλλος φιλόσοφος Paul Nizan, για να προσθέσει πως η Γκουέρνικα ήταν το προϊόν αστικής νοοτροπίας. Τέλος, ο αμερικανός ζωγράφος Walter Darby Bannard, επέκρινε την αντιφατική κλίμακα του πίνακα.
Ο επίσημος γερμανικός οδηγός για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού προέτρεπε τους επισκέπτες να μην πάνε να δουν το έργο του Πικάσο, το οποίο αποκαλούσε «συνονθύλευμα από μέρη του σώματος που κάθε 4χρονο θα μπορούσε να ζωγραφίσει». Αιτία γι’ αυτό ήταν φυσικά το αντιφασιστικό μήνυμα του πίνακα, καθώς και η απέχθεια του Χίτλερ στη μοντέρνα τέχνη.
«Είναι προφανώς ένας πολιτικός πίνακας, γιατί είναι παραγγελία μιας κυβέρνησης με στόχο την προπαγάνδα. Αλλά όλα αυτά τα χρόνια, με τις μετακινήσεις του πίνακα από το ένα σημείο στο άλλο, το έργο έχει απο-πολιτικοποιηθεί», εκτιμά η Rosario Peiro.