Τι είναι είδηση; Γιατί παρακολουθούμε τις ειδήσεις; Πώς οι ειδήσεις επηρεάζουν την καθημερινότητά μας; Πώς επιδρούν στη ζωή μας και πώς διαμορφώνουν την αίσθηση που έχουμε για την πραγματικότητα; Γιατί κανείς δεν μας μαθαίνει ποτέ πώς να διαβάζουμε τις ειδήσεις; Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που θέτει ο Αλαίν ντε Μποττόν στο νέο του βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
«Ανεξάρτητα με τα όσα συμβαίνουν στο σχολείο μας, η πιο έντονη και διαρκής εκπαίδευση λαμβάνει χώρα στα ερτζιανά και στις οθόνες μας. Οι ειδήσεις είναι η πιο σημαντική δύναμη διαμόρφωσης της δημόσιας ζωής και μορφοποίησης της εντύπωσης που σχηματίζουμε για την κοινότητα που μας περιβάλλει. Είναι ο βασικός δημιουργός της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας» σημειώνει ο Αλαίν ντε Μποττόν στην εισαγωγή του βιβλίου του, ένα εγχειρίδιο χρήσης της ειδησεογραφίας.
Ο συγγραφέας επιχειρεί να αναδείξει την περίπλοκη φύση μιας καθημερινής συνήθειας για εκατομμύρια ανθρώπους, η οποία τείνει να θεωρείται περισσότερο φυσιολογική και ακίνδυνη από όσο πραγματικά είναι. Ξεφυλλίζει εφημερίδες και περιοδικά, παρακολουθεί ειδήσεις στην τηλεόραση και καταγράφει μερικές από τις πιο αντιπροσωπευτικές ειδήσεις τις οποίες χωρίζει σε έξι μεγάλες κατηγορίες: Πολιτική, Διεθνείς Ειδήσεις, Οικονομικές Ειδήσεις, Διασημότητες, Καταστροφές, Κατανάλωση. Στη συνέχεια αναλύει την κάθε κατηγορία διεξοδικά με καθημερινές ειδήσεις και εικόνες που αλιεύει από τα μέσα ενημέρωσης με τρόπο που αναδεικνύει τον τρόπο διαχείρισης των ειδήσεων –τόσο από την πλευρά των δημοσιογράφων όσο και από την πλευρά του κοινού.
Η συνεχής ροή των ειδήσεων
«Υποθέτουμε με ευκολία ότι ο πραγματικός εχθρός της δημοκρατικής πολιτικής είναι η ενεργή λογοκρισία των ειδήσεων. Όμως ο σύγχρονος κόσμος μάς διδάσκει ότι υπάρχουν δυναμικές πολύ πιο ύπουλες και κυνικές από τη λογοκρισία για την απενεργοποίηση της πολιτικής βούλησης των ανθρώπων· μεταξύ αυτών είναι η σύγχυση, η πλήξη και ο περισπασμός της πλειοψηφίας σε σχέση με την πολιτική, με αποτέλεσμα τα γεγονότα να παρουσιάζονται με τόσο ανοργάνωτο, αποσπασματικό και διακεκομμένο τρόπο, ώστε οι περισσότεροι από εμάς να αδυνατούμε να ακολουθήσουμε την εξέλιξη των σημαντικότερων από αυτά για το απαιτούμενο χρονικό διάστημα» σημειώνει ο Αλαίν ντε Μποττόν σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αποσπάσματα του βιβλίου.
Μια σύγχρονη κυβέρνηση η οποία επιθυμεί να διασφαλίσει την εξουσία, δεν έχει παρά να φροντίσει ώστε οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί της χώρας να μεταδίδουν συνεχώς ειδήσεις: μια ροή από τυχαίες ανακοινώσεις, σε τεράστιες ποσότητες, με ελάχιστη επεξήγηση του περιεχομένου, στο πλαίσιο μιας θεματικής που αλλάζει διαρκώς, χωρίς να παρέχει την οποιαδήποτε αίσθηση της ευρύτερη συνάφειας, με το σύνολο να διακόπτεται από διαρκείς ενημερώσεις για τα γραφικά καμώματα κινηματογραφικών αστέρων. «Το κατεστημένο μπορεί με σιγουριά να παραμείνει αδιατάρακτο χρησιμοποιώντας τη συνεχή ροή των ειδήσεων, αντί της απαγόρευσής τους» καταλήγει.
Υπάρχουν ιδανικές ειδήσεις;
Ο Αλαίν ντε Μποττόν αφιερώνει ένα μεγάλο κομμάτι του βιβλίου για να απαντήσει σε προβληματισμούς όπως για το πώς πρέπει να είναι ιδανικά οι ειδήσεις, ποιες βαθύτερες ανάγκες μας οφείλουν να εξυπηρετούν και πώς μπορούν να μας εμπλουτίσουν και να κάνουν τη ζωή μας πιο ουσιαστική.
Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο για τις Διεθνείς Ειδήσεις αναφέρει: «Με την τωρινή τους μορφή, οι ανταποκρίσεις από το εξωτερικό συμμορφώνονται σιωπηρά με τις προτεραιότητες του κράτους και των επιχειρήσεων, ασχολούμενες σχεδόν αποκλειστικά με γεγονότα που αφορούν στρατιωτικά, εμπορικά και ανθρωπιστικά ενδιαφέροντα. Οι διεθνείς ειδήσεις θέλουν να μας λένε με ποιον και πού οφείλουμε να πολεμάμε, να κάνουμε εμπόριο, να είμαστε ανεκτικοί. Όμως αυτοί οι τρεις τομείς δεν αποτελούν προτεραιότητα για τους περισσότερους από εμάς».
Οι διεθνείς ειδήσεις οφείλουν να μας παρέχουν τα μέσα «για να εξανθρωπίζουμε τον Άλλο», δηλαδή τον ξένο, εκείνον που ζει μακριά από εμάς, από τις δικές μας συνήθειες, εκείνον που «ενστικτωδώς μας απωθεί, τον βαριόμαστε ή μας τρομάζει και με τον οποίο δεν μπορούμε, χωρίς βοήθεια, να φανταστούμε ότι διαθέτουμε κάτι κοινό». Οι διεθνείς ειδήσεις έχουν τη δυνατότητα να μας κάνουν να ξεπερνάμε τα φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια της γεωγραφίας, της γλώσσας, της κουλτούρας, της φυλής και να γεφυρώνει τα χάσματα με ένα αίσθημα συναδέλφωσης. Για τον ντε Μποττόν, αντίθετα με τα όσα δείχνουν να πιστεύουν πολλοί δημοσιογράφοι, η κοινή γνώμη «δεν υποφέρει τόσο από άγνοια όσο από αδιαφορία».
«Οι ειδήσεις» είναι ένα βιβλίο που δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να γνωρίσει καλύτερα και να κατανοήσει τον κόσμο της σύγχρονης ειδησεογραφίας, θέτοντας ερωτήματα και προβληματισμούς. Δεν είναι τυχαίο ωστόσο πως ο συγγραφέας αποφεύγει να δώσει έναν σαφή ορισμό στην έννοια είδηση. Ίσως γιατί ο Ντε Μποττόν είναι φιλόσοφος και η είδηση είναι μια έννοια αρκετά ασαφής.
Πολλά χρόνια πριν, ήδη από τη δεκαετία του ’60, ο Ουμπέρτο Έκο είχε γράψει πολλά θεωρητικά κείμενα για τα μέσα ενημέρωσης, την ψευδαίσθηση της αλήθειας και τα μη-αντικειμενικότητα της είδησης. Δεν υπάρχουν αντικειμενικές ειδήσεις. Οι ειδήσεις είναι μια επιλογή από όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας και αυτή η επιλογή συνιστά επέμβαση υποκειμενικού παράγοντα –άρα είναι διαφορετική, όχι μόνο για τον κάθε πομπό αλλά και για τον κάθε δέκτη.
Ο Ντε Μποττόν τα εξηγεί πολύ ωραία όλα αυτά περί «αντικειμενικών ειδήσεων», από τη δική του σκοπιά. Κάποια στιγμή αναρωτιέται γιατί στο αφήγημα των καθημερινών ειδήσεων δεν μπαίνουν ποτέ ερωτήματα όπως: Γιατί κυριαρχούν το άγχος και ο φόβος; Γιατί να μην υπάρχει λιγότερη ανασφάλεια και περισσότερος ελεύθερος χρόνος; Μήπως καταστρέφουμε τον πλανήτη χωρίς ιδιαίτερο λόγο ή όφελος; Υπάρχει τρόπος να δημιουργήσουμε έναν πιο ελεύθερο και πιο ευτυχισμένο κόσμο;
Ο Αλαίν ντε Μποττόν είναι ο σύγχρονος φιλόσοφος που έχει βάλει τις τέχνες και τη φιλοσοφία στην καθημερινή ζωή για να δείξει με τον πιο εύσχημο τρόπο ότι μας προσφέρουν τα κλειδιά για να κατανοήσουμε όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας και να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Ένα είναι σίγουρο: Μετά τις «Ειδήσεις» του, κανένας αναγνώστης δεν θα παρακολουθεί τις ειδήσεις με τον ίδιο τρόπο.
INFO
ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ. ΟΔΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΕΩΣ
Συγγραφέας: Alain de Botton
Μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης
Εκδόσεις Πατάκη
Σελ.: 288